Αυτή η καταχώρηση είναι διαθέσιμη και στα: Deutsch (Γερμανικά)
Το βιβλίο της Μαρίας Τοπάλη αναφέρεται στη Μικρασιατική Καταστροφή και τα επακόλουθά της, καθώς και την οικογενειακή της ιστορία. Το κείμενο πραγματεύεται και ευρύτερα ζητήματα όπως τον ρόλο της γυναίκας, την παιδεία και θέματα-ταμπού της ελληνικής κοινωνίας. Η συγγραφέας τα προσεγγίζει όχι μόνο με ένα ιστορικό-βιογραφικό δοκίμιο, αλλά και με μια συλλογή ποιημάτων.
Η συγγραφέας Μαρία Τοπάλη απάντησε σε ερωτήσεις που της έθεσε ο φιλόλογος και δημοσιογράφος Raphael Irmer.
Τι είναι πραγματικά ποντιακό;
Για μένα, το πρώτο χαρακτηριστικά ποντιακό είναι φυσικά η γλώσσα. Αλλά και η μουσική – γι΄ αυτήν όμως δεν μπορώ να μιλήσω, πρέπει να την ζήσεις. Επίσης η κουζίνα, δηλαδή τα φαγητά και οι γεύσεις. Και τα βουνά. Σίγουρα και η θηλυκότητα. Γιατί αν και υπάρχουν πολύ σημαντικές ανδρικές μορφές, για μένα ο Πόντος είναι μια γυναικεία μήτρα, κάτι το πολύ ζεστό, σαν μια θερμή πηγή.
Μεγαλώσατε στην Θεσσαλονίκη. Τι ρόλο έπαιξαν εκεί οι ποντιακές σας ρίζες;
Οι περισσότεροι Πόντιοι πήγαν στη Θεσσαλονίκη και τη Βόρεια Ελλάδα. Ακόμα και σήμερα δεν αποτελούν εκεί βέβαια την πλειοψηφία αλλά μια κυρίαρχη ομάδα. Υπάρχουν εκεί ολόκληρα χωριά όπου ζουν αποκλειστικά Πόντιοι – και στη Θεσσαλονίκη ολόκληρες ποντιακές γειτονιές. Αυτό σήμαινε για μένα ως παιδί στη δεκαετία του ΄60 ότι δεν ήμουν εξαίρεση. Οι ποντιακές μου ρίζες δεν αποτελούσαν κάτι το ιδιαίτερο. Πόντιοι υπήρχαν στην τάξη μου, στο σχολείο, στη γειτονιά, στα μαγαζιά, παντού. Μεγαλώνοντας στη Θεσσαλονίκη αυτός ήταν μάλλον και ο λόγος που ποτέ δεν το σκέφτηκα ιδιαίτερα. Γιατί κάτω από αυτές τις συνθήκες δεν νιώθεις κοινωνικά ως περιθωριακή ομάδα ή ξένο σώμα. Το ζήτημα της ταυτότητας σε νεαρή ηλικία είναι δύσκολο. Εγώ ήξερα από πολύ νωρίς ότι ήμουν, ας το πω έτσι, «μικτή», με διπλή ταυτότητα, έχοντας «Έλληνα» πατέρα και «Πόντια» μητέρα. Όταν μεγαλώνεις όπως εγώ, ξέρεις από πολύ νωρίς ότι δεν υπάρχει μόνο μία αλήθεια, αλλά περισσότερες. Για ανθρώπους σαν εμένα η περιπλοκότητα είναι μια φυσική κατάσταση – ευθύς εξαρχής.
Έχετε επισκεφτεί την ποντιακή σας πατρίδα;
Όχι ακόμα, αλλά πολύ συχνά το σκέφτομαι. Για μένα είναι μια υπόθεση συναισθηματικά φορτισμένη. Έχω έντονες εντυπώσεις από τις διηγήσεις των άλλων και βαθειά συναισθήματα που πηγάζουν από τη φαντασία μου. Κάτι πρέπει να συμβεί, κάτι πρέπει να με καλέσει. Δεν είμαι καλή στο να παίρνω μια τέτοια πρωτοβουλία στα χέρια μου. Ίσως γιατί η ιστορία αυτή είχε για την οικογένειά μου ένα πολύ σκληρό τέλος, κάτι που άφησε ένα τεράστιο τραύμα. Ίσως να κληρονόμησα κάτι από αυτό. Αλλά μπορεί με τον καιρό και να αλλάξει, παραμείνω ανοιχτή και δεκτική.
Ποιό ρόλο παίζουν στην ελληνική κοινωνία θέματα-ταμπού όπως η βρεφοκτονία;
Οι βρεφοκτονίες δεν είναι το μόνο ταμπού στην ελληνική κοινωνία. Σκέφτομαι στο σημείο αυτό, για παράδειγμα, το εβραϊκό παρελθόν σε πόλεις όπως τη Θεσσαλονίκη, όπου έμεινε εν κρυπτώ για δεκαετίες. Όμως για τις βρεφοκτονίες πρέπει να πω ότι, προς έκπληξή μου, δεν αποτελούν εξαίρεση, αυτό διαπίστωσα στη διάρκεια των έρευνών μου. Αυτό σημαίνει ότι βρεφοκτονίες υπήρξαν και στην ιστορία άλλων εκτοπισμένων. Νομίζω ότι στην Ελλάδα διανύουμε μια περίοδο διαφωτισμού για αρκετά «δύσκολα» ζητήματα, όπως το ολοκαύτωμα των Ελλήνων Εβραίων ή τις θηριωδίες που διέπραξε ο ελληνικός στρατός στην Μικρά Ασία το 1921-22. Η νέα ελληνική λογοτεχνία, η επιστήμη και το ρεπορτάζ φέρνουν σταδιακά αυτά τα θέματα στον δημόσιο διάλογο.
Τι είδους κριτική ασκείτε στις πατριαρχικές δομές της ελληνικής κοινωνίας;
Με απασχολούν τόσο οι γυναίκες στις μεσαιωνικές συνθήκες της παραδοσιακής ποντιακής κοινωνίας, όσο και οι γυναίκες στην σύγχρονη ελληνική κοινωνία. Αν συγκρίνουμε την σημερινή Ελλάδα με τις άλλες χώρες της ΕΕ, θα διαπιστώσουμε ότι έχουμε ιδιαίτερα χαμηλές επιδόσεις όσον αφορά τα γυναικεία δικαιώματα. Αυτό έχει μάλλον να κάνει με το ότι η δική μας παράδοσή είναι έντονα επηρεασμένη από την Ανατολή.
Πόσο σημαντική είναι η παιδεία και ο πολιτισμός για εσάς προσωπικά;
Μεγάλωσα πιστεύοντας ότι η εκπαίδευση μπορεί να αποβεί σωτήρια. Για μένα, η παιδεία ήταν ανέκαθεν ο δρόμος προς την ευτυχία, την ελευθερία και το φως. Είναι κάτι σαν θρησκεία.
Η αυτοβιογραφία σας συνοδεύεται από ποιήματα. Ποια είναι η σχέση τους με τα ποντιακά θέματα;
Αυτά τα ποιήματα δημιουργήθηκαν ή δημοσιεύτηκαν από το 1999 και μετά. Όχι σε όλα, αλλά σε ορισμένα, παίζουν σημαντικό ρόλο θέματα της ποντιακής καταγωγής και γλώσσας, της γυναικείας ύπαρξης καθώς και του παραθερισμού στο βουνό. Ίσως πρέπει να δει κανείς το αυτοβιογραφικό κείμενο ως συμπλήρωμα των ποιημάτων και όχι αντίστροφα.
Σε τι βαθμό το βιβλίο αυτό αποτελεί συλλογικό έργο;
Γνωρίζοντας γερμανικά μπόρεσα να βοηθήσω στη μετάφραση. Πραγματικά δεν ήταν εύκολη δουλειά για τις μεταφράστριες, την Doris Wille και την Birgit Hildebrandt. Για παράδειγμα, υπήρχαν στα ελληνικά πρωτότυπες πηγές και διάλεκτοι. Κατέχοντας τη γλώσσα, εκτιμώ ακόμα περισσότερο την εξαιρετική δουλειά τους. Το βιβλίο είναι λοιπόν ένα επίτευγμα πολλών. Με τη στενή συνεργασία μας τα καταφέραμε πολύ καλά. Υποθέσαμε επίσης ότι ο μέσος γερμανόφωνος αναγνώστης δεν γνωρίζει επαρκώς το ιστορικό υπόβαθρο της Μικρασιατικής Καταστροφής. Γι’ αυτό η εκδότρια Monika Lustig ένιωσε την ανάγκη μιας ιστορικής κατάταξης, την τοποθέτηση των ποιημάτων και του αυτοβιογραφικού δοκιμίου σε ένα ιστορικό πλαίσιο. Ο δημοσιογράφος Mirco Heinemann, που έχει και αυτός ποντιακές ρίζες, το έστησε πολύ καλά.
Υπάρχουν ερωτήσεις που δεν απαντήθηκαν από την έρευνά σας ή προέκυψαν και πρόσθετα ερωτήματα;
Λατρεύω τις ιστορίες. Ως παιδί και έφηβος, πάντα τις άκουγα με μεγάλη προσοχή. Παρακολουθούσα τους ηλικιωμένους, που οι άλλοι τους έβρισκαν βαρετούς, γιατί οι ιστορίες τους πάντοτε με γοήτευαν. Αν ρωτήσεις το ίδιο άτομο επανειλημμένα για κάτι στο παρελθόν, δεν παίρνεις ποτέ την ίδια απάντηση, αλλά ακούς πάντα μια διαφορετική εκδοχή μέσα από διαφορετική σκοπιά. Έτσι πιστεύω ότι θα έπρεπε να αναζητούμε λιγότερο τις απαντήσεις και περισσότερο νέες ερωτήσεις και ευκαιρίες ώστε να ακούμε τις απόψεις των ανθρώπων. Ως ποιήτρια με ενδιαφέρει περισσότερο η ερώτηση παρά η απάντηση. Ένα καλό ποίημα δεν δίνει σαφείς απαντήσεις, αλλά θέτει καλά και ανοιχτά ερωτήματα.
Συνέντευξη: Raphael Irmer. Σύνταξη: Α. Τσίγκας.
Το βιβλίο (στα γερμανικά)
Die Wurzeln lang ziehen – Eine pontische Spurensuche nach der Kleinasiatischen Katastrophe
Aus dem Griechischen von Doris Wille und Birgit Hildebrandt
Edition CONVERSO, Καρλσρούη 2023
σκληρό εξώφυλλο, κλωστορραφή, τυπωμένα εσώφυλλα, κορδέλα-σελιδοδείκτης
ISBN 9783949558115
Τιμή: € 24 [D], 24,70 € [A]
Η συγγραφέας
Η Μαρία Τοπάλη γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη και ζει στην Αθήνα. Σπούδασε νομικά στην Αθήνα και στη Φρανκφούρτη. Γράφει ποιήματα και θεατρικά έργα, εργάζεται ως βιβλιοκριτικός σε εφημερίδες και περιοδικά και μεταφράζει γερμανική λογοτεχνία στα ελληνικά.
Το ιστορικό πλαίσιο
Ο Mirko Heinemann γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη. Σπούδασε δημοσιογραφία στο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου όπου και εργάζεται ως ανεξάρτητος δημοσιογράφο. Το 2019 κυκλοφόρησε το βιβλίο του «Die letzten Byzantiner» (Οι τελευταίοι Βυζαντινοί), ένα ρεπορτάζ στα ίχνη της ποντιακής καταγωγής της μητέρας του.
Οι μεταφράστριες
Η Doris Wille γεννήθηκε στο Warburg και ζει στην Κεφαλονιά. Σπούδασε γερμανική φιλολογία και ιστορία της τέχνης στο πανεπιστήμιο Freie Universität Berlin. Από το 1998 εργάζεται ως μεταφράστρια και διερμηνέας.
Η Birgit Hildebrand γεννήθηκε στο Regensburg και ζει στο Βερολίνο. Σπούδασε φιλολογία στο Tübingen και στο Μόναχο και δίδαξε στα πλαίσια της DAAD για πολλά χρόνια στο Τμήμα Γερμανικής Γλώσσας του Α.Π.Θ. Από το 1989 μεταφράζει σύγχρονη λογοτεχνία.
Η εκδότρια
Η Monika Lustig γεννήθηκε στην Καρλσρούη. Σπούδασε φιλοσοφία και γερμανική φιλολογία στη Χαϊδελβέργη και στη συνέχεια έζησε στα νησιά Έλμπα, Σαρδηνία και Σικελία, καθώς και στην Εμίλια-Ρομάνια και στην Τοσκάνη. Το 2018 ίδρυσε τον εκδοτικό οίκο Edition CONVERSO. Ζει στον Μέλανα Δρυμό, έχοντας πάντα στο μυαλό της τη Μεσόγειο.
Ο Raphael Irmer γεννήθηκε στο Βολφενμπύτελ. Είναι απόφοιτος Νεοελληνικών και Βυζαντινών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Αμβούργου. Ζει από το 2022 στο Μαγδεμβούργο όπου εργάζεται στην τοπική ημερήσια εφημερίδα «Volksstimme».
περισσότερα
Edition Converso – Mediterrane Sprachwelten (στα γερμανικά) εδώ
Mirko Heinemann (στα γερμανικά) εδώ
Doris Wille εδώ
Birgit Hildebrand εδώ
στο diablog.eu
Edition Converso und Doris Wille εδώ και εδώ
Maria Topali εδώ
Mirko Heinemann εδώ
Birgit Hildebrand εδώ και εδώ
Raphael Irmer εδώ
Ο εκδοτικός οίκος
Δηλωμένος στόχος των εκδόσεων Edition Converso είναι να συγκεντρώσουν, να μεταφράσουν και να δημοσιεύσουν μυθιστοριογραφίες, μη μυθοπλαστικά αφηγηματικά κείμενα και ποίηση από όλες τις περιοχές που πλαισιώνουν τη Μεσόγειο, στις γλώσσες που μιλιούνται εκεί –και που όπως τα θαλάσσια πλάσματα, δύσκολα σταματούν στα τεχνητά σύνορα– πάντοτε σε τυπογραφικά και χειρωνακτικά άρτια μορφή και με απαραίτητη προϋπόθεση την αισθητική.
Όπως δηλώνει το λογότυπο των εκδόσεων, η πελαγίσια θεά Αμφιτρίτη με την τρίαινα στο χέρι, το φως των εκδόσεων Edition Converso είναι διαφωτιστικά λαμπερό, στραμμένο στην υποτιμημένη πλευρά των πραγμάτων, με σκοπό να διαλύσει παγιωμένους, στερεότυπους τρόπους θεώρησης. Όπως αυτήν εδώ: δεν ήταν ο Ποσειδώνας, αλλά η Αμφιτρίτη η κυρίαρχος των θαλασσών. Το σύμβολο της εξουσίας τής το αφαίρεσε βίαια ο άκρα αρσενικός πόθος και η φιλοδοξία.
Σύνταξη: Α. Τσίγκας. Φωτογραφίες: Μαριλένα Σταφυλίδου, diablog, Doris Wille, Edition Converso, Α. Τσίγκας.
Αυτή η καταχώρηση είναι διαθέσιμη και στα: Deutsch (Γερμανικά)