Ο θείος Αβραάμ μένει πάντα εδώ – μυθιστόρημα της Έλενας Χουζούρη

10 Μαΐου 2023 στην Αθήνα: παρουσίαση της γερμανικής μετάφρασης

Αυτή η καταχώρηση είναι διαθέσιμη και στα: Deutsch (Γερμανικά)

Βιβλιοπαρουσίαση την Τετάρτη, 10 Μαΐου 2023, ώρα 7 μ.μ. στο Ινστιτούτο Γκαίτε Αθηνών/Goethe-Institut Athen (Ομήρου 14-16, 106 72 Αθήνα) σε συνεργασία με τις εκδόσεις Verlag der Griechenland Zeitung. Ο καθηγητής Χάγκεν Φλάισερ θα σκιαγραφήσει το ιστορικό πλαίσιο του βιβλίου. Μετά τη βιβλιοπαρουσίαση με την Έλενα Χουζούρη θα ακολουθήσει συζήτηση με το κοινό.

Τον Μάρτιο του 1943, πριν από 80 χρόνια, άρχισε η εκτόπιση σχεδόν 60.000 Ελλήνων Εβραίων στα γερμανικά στρατόπεδα εξόντωσης, τρία τέταρτα των οποίων ήταν Θεσσαλονικείς. Μόνο λίγοι εξ αυτών επέζησαν. Με βάση αυτή την επέτειο, οι εκδόσεις Griechenland Zeitung (GZ) δημοσίευσαν το βιβλίο «Ο θείος Αβραάμ μένει πάντα εδώ» της Έλενας Χουζούρη σε γερμανική μετάφραση της Michaela Prinzinger. Οι εκδότες του οίκου GZ Jan Hübel και Robert Stadler μίλησαν με τη συγγραφέα Έλενα Χουζούρη για το έργο της αυτό.

Doppelcover
Η γερμανική και η ελληνική έκδοση

Σε αναζήτηση της αλήθειας

Ο θείος Αβραάμ μένει πάντα εδώ μόλις κυκλοφόρησε  στα γερμανικά στις εκδόσεις μας. Ποιό είναι το περιεχόμενο του βιβλίου σας;

Τρεις φωτογραφίες κι ένα χειρόγραφο από το 1931 μέχρι το 1944 που κληρονοµεί από τη Θεσσαλονικιά γιαγιά της Λούνα, ωθούν την εγγονή της Αλίζα να επισκεφθεί τον Σεπτέµβριο του 2012 τη Θεσσαλονίκη από το Τελ Αβίβ, όπου ζει και σπουδάζει. Θέλει να ανακαλύψει τι κρύβουν τόσο οι τρεις φωτογραφίες όσο και τα χειρόγραφα της Λούνα.
Στο επίκεντρο των όσων ανακαλύπτει είναι ο µοιραίος έρωτας της Λούνα µε τον αντιστασιακό Παύλο που αγωνίζεται κατά των γερμανών κατακτητών, και ο ανορθόδοξος τρόπος διάσωσής της από το Ολοκαύτωµα των 45.000 Εβραίων Θεσσαλονικιών.
Η ιστορία πραγματεύεται την εβραϊκή κοινότητα της πόλης, τα δεινά που υπέστη η οικογένεια τής γιαγιάς τής Αλίζα μέχρι τον Μάρτιο του 1943, όταν τα πρώτα τρένα του θανάτου αναχωρούν από τη Θεσσαλονίκη για το Άουσβιτς. Παράλληλα η Αλίσα ανακαλύπτει, πόσο ευτυχισμένη ήταν η οικογένεια τής γιαγιάς της πριν το 1941, ακόμα και όταν πριν την Κατοχή οι αντισημιτικές και ναζιστικές οργανώσεις της Θεσσαλονίκης είχαν ήδη σπείρει τον όλεθρο, όπως στον εμπρησμό της εβραϊκής συνοικίας Κάμπελ το 1931.

Σπάζοντας τη σιωπή

Τι σας ώθησε να γράψετε για το ολοκαύτωμα των Ελλήνων Εβραίων της Θεσσαλονίκης;

Ήταν αυτή η περίεργη σιωπή σχετικά το Ολοκαύτωμα που κυριαρχούσε στη Θεσσαλονίκη τόσα χρόνια. Ήταν σαν κάποιοι να ήθελαν να μην έρθει στο φως το αποτρόπαιο αυτό γεγονός, σαν να ήθελαν να αποσιωπήσουν την τόσων αιώνων παρουσία των Σεφαραδιτών Εβραίων στην πόλη. Αναστατώθηκα πολύ με το γεγονός αυτό και, όπως και η Αλίσα, άρχισα να ψάχνω για τα πραγματικά γεγονότα.

Ποιά ήταν η αντίδραση στην Ελλάδα όταν εκδόθηκε το βιβλίο;

Ήταν θετική. Ο κόσμος έμαθε, όπως μου είπαν, για το Ολοκαύτωμα, αλλά και για την προαιώνια παρουσία των Ελλήνων Εβραίων στη Θεσσαλονίκη, για την ιστορία τους, για τα πόσα δεινά υπέστησαν και τις δυσκολίες που αντιμετώπισαν οι λίγοι που επέστρεψαν στην γενέτειρά τους από το Άουσβιτς. Αυτό, παρεμπιπτόντως, είναι άλλο ένα και πολύ θλιβερό κεφάλαιο που πραγματεύεται το μυθιστόρημα.

Παρουσία από τη ρωμαϊκή εποχή

Φέτος, συγκεκριμένα τον Μάρτιο, συμπληρώθηκαν 80 χρόνια από τον εκτοπισμό των Θεσσαλονικιών Εβραίων στα ναζιστικά στρατόπεδα εξόντωσης. Κατά τη γνώμη σας, έχει ερευνηθεί επιστημονικά επαρκώς η ιστορία των Ελλήνων Εβραίων ή υπάρχουν ακόμα μεγάλα κενά;

Μέχρι το 2000, κυριαρχούσε γενική σιωπή επί του θέματος, ειδικά όσον αφορά τους Εβραίους της Θεσσαλονίκης, οι οποίοι ζούσαν στην πόλη από το 1492. Είχαν εκδιωχθεί από την καθολική Ισπανία και η Οθωμανική Αυτοκρατορία τούς είχε υποδεχθεί με ανοιχτές αγκάλες. Ωστόσο η παρουσία των Εβραίων στη Θεσσαλονίκη χρονολογείται από τη ρωμαϊκή εποχή, όπως μαρτυρούν οι επιστολές και οι επισκέψεις του Αποστόλου Παύλου.
Από το 2000 και μετά τα πράγματα ωστόσο αλλάζουν αργά αλλά σταθερά. Έλληνες ιστορικοί, κυρίως εβραϊκής καταγωγής, όπως η Ρένα Μόλχο, ο Ιακώβ Σιμπή, η Ρίκα Μπενβενίστε, η Οντέτ Βαρών-Βασάρ, ο Λέων Ναρ, ο Γιώργος Λιόλος και η Φραγκίσκη Αμπατζοπούλου, ερευνούν και μελετούν την ιστορία του ελληνικού εβραϊσμού, κυρίως της Θεσσαλονίκης, και δημοσιεύουν εξαιρετικά διεισδυτικές μελέτες. Σημαντικό κομμάτι του ψηφιδωτού είναι το βιβλίο που εξέδωσε το 2004 ο διεθνούς φήμης Βρετανός ιστορικός εβραϊκής καταγωγής Μαρκ Μαζάουερ με τίτλο «Salonica. City of Ghosts» (στα ελληνικά: Θεσσαλονίκη. Πόλη των φαντασμάτων). Παράλληλα δημοσιεύεται μια ολόκληρη σειρά από μαρτυρίες επιζώντων του Ολοκαυτώματος ή απογόνων τους, που ρίχνουν περαιτέρω φως σε αυτό το σκοτεινό κεφάλαιο της ανθρωπότητας. Σίγουρα υπάρχουν ακόμα κενά στην έρευνα, αλλά πιστεύω ότι το πέπλο της σιωπής αποτραβιέται, και ότι το υπό κατασκευή Μουσείο Ολοκαυτώματος στη Θεσσαλονίκη θα συμβάλει σημαντικά στον εμπλουτισμό των γνώσεών μας.

Συμμετοχή στην Εθνική Αντίσταση

Ένα από τα θέματα που θίγετε στο μυθιστόρημά σας είναι η συμμετοχή των Ελλήνων Εβραίων στην αντίσταση κατά των Γερμανών εισβολέων. Πώς εξηγείτε ότι το θέμα αυτό είναι ελάχιστα γνωστό στην Ελλάδα και καθόλου στο εξωτερικό;

Νομίζω ότι αυτό έχει να κάνει με τη γενική σιωπή που, όπως ανέφερα προηγουμένως, επικρατούσε μέχρι το 2000 σχετικά με τους Έλληνες Εβραίους και για τα όσα υπέστησαν κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής από το ναζιστικό καθεστώς. Όσο περισσότερο έρχονται στο φως αυτές οι κρυμμένες πτυχές, τόσο πιο εμφανής γίνεται η πραγματικότητα. Μια τέτοια πτυχή ήταν η συμμετοχή των Ελλήνων Εβραίων στην Εθνική Αντίσταση. Η συμβολή τους στις τάξεις του Ελληνικού Απελευθερωτικού Στρατού (ΕΛΑΣ) ήταν σημαντική. Αν θυμάμαι καλά, το Εβραϊκό Μουσείο της Ελλάδος στην Αθήνα είχε οργανώσει το 2014 μια έκθεση με φωτογραφίες και άλλο υλικό αυτής της εβραϊκής συμμετοχής. Η έκθεση αυτή συνοδευόταν από μια αναλυτική παρουσίαση των Ελλήνων Εβραίων του ΕΛΑΣ από τον ιστορικό Ιάσονα Χανδρινό. Η έκθεση παρουσιάστηκε και στο Εβραϊκό Μουσείο Θεσσαλονίκης. Αυτήν επισκέπτεται και η ηρωίδα μου Αλίσα.

Νεοναζιστικά και αντισημιτικά κόμματα και οργανώσεις ξεφυτρώνουν συνεχώς στην Ελλάδα. Πρόσφατα η Βουλή ψήφισε τροπολογία αποκλεισμού νεοναζιστικού κόμματος από τις βουλευτικές εκλογές. Πώς πιστεύετε ότι πρέπει να αντιμετωπιστεί αυτό το φαινόμενο;

Βασικά πιστεύω ότι δεν πρέπει να τα βάζουμε όλα μαζί στο ίδιο τσουβάλι. Τα σημερινά ελληνικά νεοναζιστικά κόμματα δεν είναι μόνο αντισημιτικά, αλλά και γενικά ρατσιστικά και ομοφοβικά. Ο αντισημιτισμός-αντιεβραϊσμός δεν είναι κάτι καινούργιο στη χώρα μας και δυστυχώς υπάρχει σε πολυάριθμα κόμματα και ομάδες ποικίλου πολιτικού προσανατολισμού.
Θέλω να πω ότι τα αντιεβραϊκά στερεότυπα και η αντιπάθεια προς τους Εβραίους απαντώνται τόσο στους δεξιούς όσο και στους αριστερούς. Οι τελευταίοι, δυστυχώς, συγχέουν συχνά τη σημερινή κρατική πολιτική του Ισραήλ απέναντι στους Παλαιστίνιους με το Ολοκαύτωμα και την ιστορική παρουσία των Ελλήνων Εβραίων στην Ελλάδα. Κύριος λόγος ήταν γι’ αυτό, τουλάχιστον μέχρι πριν από λίγα χρόνια, η άγνοια. Έχει σταδιακά υποχωρήσει, όπως σημείωσα προηγουμένως, με τη δημοσίευση μελετών, μαρτυριών, με τους εορτασμούς μνήμης αλλά και με τη βοήθεια λογοτεχνικών έργων και των σχετικών ντοκιμαντέρ που προβάλλονται από την τηλεόραση. Φυσικά χρειάζονται και περαιτέρω προσπάθεια, ιδίως στη σχολική παιδεία. Ειδικότερα εκεί πρέπει να συμβάλουμε στην αύξηση των γνώσεων και στην κατάρριψη των αντιεβραϊκών στερεοτύπων.
Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η χριστιανική εκκλησία όλων των δογμάτων παίζει θεμελιώδη ρόλο στη δημιουργία αυτών των στερεοτύπων και συνεπώς φέρει ευθύνη. Ανατριχιάζεις στα λεγόμενα κατά του εβραϊκού λαού στις λειτουργίες της Ορθόδοξης Μεγάλης Εβδομάδας, ως υπαίτιου για τον θάνατο του Ιησού. Και ταυτόχρονα αποκρύπτεται το ουσιώδες: ότι ο Ιησούς ήταν Εβραίος, όπως ακριβώς και οι μαθητές του, όπως για παράδειγμα ο Απόστολος Παύλος, του οποίου το εβραϊκό όνομα ήταν Σαούλ. Με αυτόν τον τρόπο η Εκκλησία δηλητηριάζει ανά τους αιώνες τις ψυχές των πιστών με μίσος και βλέψεις εκδίκησης.

Ο τίτλος του βιβλίου

Στο μυθιστόρημά σας ο σοσιαλιστής και διεθνιστής Εβραίος ηγέτης της περίφημης εργατικής οργάνωσης Φεντερασιόν της Θεσσαλονίκης Αβραάμ Μπεναρόγια δεν παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο. Τι σας ώθησε να τον αναφέρετε ως θείο Αβραάμ τόσο επιφανώς στον τίτλο του μυθιστορήματός σας;

Ο τίτλος έχει τριπλό συμβολισμό: κατά πρώτον παραπέμπει στην Αγία Γραφή και στον γενάρχη όχι μόνο του εβραϊκού λαού, αλλά, θα έλεγα, και όλων μας, τον Αβραάμ. Κατά δεύτερον αποτείνει φόρος τιμής στον Αβραάμ Μπεναρόγια, που πρωταγωνίστησε στην ίδρυση της εργατικής οργάνωσης Φεντερασιόν, του ΣΕΚΕ και της ΓΣΕΕ, τον μεγάλο ιδεαλιστή και αγωνιστή που ήταν προσηλωμένος στις ιδέες του σοσιαλισμού, της κοινωνικής δικαιοσύνης και της αλληλεγγύης μέχρι τα βαθιά γεράματα και που πρωτοστάτησε στις μεγάλες απεργίες της πρώτης δεκαετίας του 20ού αιώνα στη Θεσσαλονίκη και σε άλλες πόλεις της Μακεδονίας. Στο μυθιστόρημα οι δραστηριότητές τού Αβραάμ Μπεναρόγια είναι το πάτημα για να ταξιδέψει η Αλίσα στη Θεσσαλονίκη, θέλοντας να μαζέψει στοιχεία για τη ζωή του για το μεταπτυχιακό της. Κατά τρίτον η αναφορά στον τίτλο εννοεί ότι η ιστορία των Εβραίων της Θεσσαλονίκης –παρά τις αποσιωπήσεις, τις προκαταλήψεις και τα στερεότυπα– θα είναι πάντα συνδεδεμένη με την ιστορία της πόλης, με την ιστορία της Ελλάδας. Άρα ο θείος Αβραάμ μένει και θα μένει πάντα εκεί!

DE-Cover

Η γερμανική έκδοση
Elena Chouzouri, Onkel Avraam bleibt für immer hier
Μετάφραση από τα ελληνικά Michaela Prinzinger
εκδόσεις Verlag der Griechenland Zeitung, Αθήνα 2023
212 σελίδες, σκληρόδετο
ISBN: 978-3-99021-047-5, 19,80 ευρώ.
Πληροφορίες και παραγγελίες: www.griechenland.net ή στο τηλέφωνο +30 210 6560989

Η ελληνική έκδοση
Έλενα Χουζούρη, Ο θείος Αβραάμ μένει πάντα εδώ
Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2016
254 σελίδες, μαλακό εξώφυλλο
ISBN: 978-960-16-7044-7

Elena Chouzouri

Η Έλενα Χουζούρη έχει εκδώσει έξι ποιητικές συλλογές, μελέτες για πρόσωπα και θέματα της ελληνικής λογοτεχνίας και πολυάριθμα μυθιστορήματα. «Ο θειος Αβραάμ μένει πάντα εδώ» (Πατάκης, 2016) τιμήθηκε με το Βραβείο Πεζογραφίας 2017 του περιοδικού Κλεψύδρα. Τα μυθιστορήματα της έχουν μεταφραστεί στα γερμανικά, βουλγαρικά, σερβικά και τουρκικά.
Η συγγραφέας έχει μακρά θητεία στη δημοσιογραφία στον τομέα πολιτισμού και βιβλίου καθώς και στην κριτική της λογοτεχνίας.

MP von Goudousaki

Η μεταφράστρια της γερμανικής έκδοσης Michaela Prinzinger γεννήθηκε στη Βιέννη, ζει και εργάζεται ως συγγραφέας και μεταφράστρια λογοτεχνίας στο Βερολίνο (D) και στο Leiden (NL). Μεταξύ των συγγραφέων που έχει μεταφράσει είναι ο Πέτρος Μάρκαρης, η Ιωάννα Καρυστιάνη και η Ρέα Γαλανάκη. Το 2014 ίδρυσε με μια ομάδα ομοϊδεατών τη δίγλωσση διαδικτυακή πύλη επικοινωνίας και πολιτιστικής ανταλλαγής www.diablog.eu. Το 2015 της απονεμήθηκε το κρατικό βραβείο λογοτεχνικής μετάφρασης της Αυστρίας.

Σύνδεσμοι
Έλενα Χουζούρη στο diablog.eu εδώ, συνέντευξη ως video στο YouTube (2017) εδώ
Michaela Prinzinger εδώ και εδώ
Griechenland Zeitung εδώ (στα γερμανικά)
Χάγκεν Φλάισερ εδώ

Συνέντευξη: Jan Hübel και Robert Stadler. Σύνταξη και μετάφραση: Α. Τσίγκας. Φωτογραφίες: GZ, εκδ. Πατάκη, diablog.eu.

Αυτή η καταχώρηση είναι διαθέσιμη και στα: Deutsch (Γερμανικά)

Σχολιάστε