Αυτή η καταχώρηση είναι διαθέσιμη και στα: Deutsch (Γερμανικά)
Τον Δεκέμβριο του 2022 εκδόθηκε στον οίκο Mitteldeutscher Verlag η συλλογή διηγημάτων Γκιακ του Δημοσθένη Παπαμάρκου. Η Μιχαέλα Πρίντσιγκερ μίλησε με τον μεταφραστή Θανάση Τσίγκα για το ιστορικό της μεταφοράς στα γερμανικά.
Θανάση, τι σημαίνει «Γκιακ» και ποιό είναι το θέμα των διηγημάτων;
Γκιακ σημαίνει στα αρβανίτικα αίμα, σχέση αίματος, αλλά και εκδίκηση του αίματος. Η συλλογή περιλαμβάνει οκτώ διηγήματα και μια παραλογή. Ο δημιουργός της Δημοσθένης Παπαμάρκος μεγάλωσε στη Μαλεσίνα Φθιώτιδας, όπου ζουν πολλοί Αρβανίτες, απόγονοι αλβανικών πληθυσμών που αρχικά εγκαταστάθηκαν στον κυρίως ελλαδικό χώρο κατά την ύστερη βυζαντινή περίοδο. Συμμετείχαν σε όλους τους πολέμους της νεώτερης Ελλάδας, συμπεριλαμβανόμενης και της Μικρασιατικής εκστρατείας 1919-1922, οι μνήμες της οποίας παραμένουν ζωντανές. Ένα ταξίδι στη Μικρά Ασία ήταν για τον Παπαμάρκο το έναυσμα να αφηγηθεί ιστορίες της εποχής εκείνης.
Πότε πρωτοδιάβασες το Γκιακ;
Πρέπει να ήταν το 2016, γιατί το χιλιοδιαβασμένο αντίτυπό μου είναι από την 5η έκδοση στα τέλη του 2015. Οι ιστορίες με είχαν αναστατώσει όταν τις πρωτοδιάβασα και στριφογύριζαν στο μυαλό μου. Ήθελα να τις διαβάσει ο γερμανόφωνος κύκλος των γνωστών μου και έτσι άρχισα σιγά σιγά να τις μεταφράζω. Ωστόσο με απασχολούσε έντονα η προφορικότητα και η διάλεκτός τους.
Τι σας τράβηξε σε αυτά τα «αρχαϊκά» διηγήματα που διαδραματίζονται στον ανδροκρατούμενο 20ό αιώνα; Οι γυναίκες ζουν υπό ανδρική προστασία, βιάζονται, σφάζονται, αποδιώχνονται.
Οι πρωταγωνιστές του βιβλίου είναι άνδρες και η βία τους στρέφεται σε πρώτη γραμμή κατά των ομοφύλων τους. Πόλεμος και βία πήγαζαν (τουλάχιστον εκείνη την εποχή) αποκλειστικά από τους άνδρες, αλλά αναπότρεπα βυθίζονταν και οι γυναίκες σε αυτή τη δίνη. Οι βαναυσότητες και οι συνέπειές τους που πλήττουν τελικά και τα δύο φύλα, κάνουν τον αναγνώστη να υποφέρει και να συμπάσχει. Οι ιστορίες εκτυλίσσονται κινηματογραφικά, το βιβλίο είναι ένα page-turner για γερά νεύρα. Διαβάζονται ή μάλλον ρουφιούνται με τη μία, η πλοκή σού κόβει την ανάσα.
Αριστερά το σύνηθες εξώφυλλο. Στη 10η έκδοση ήταν μαύρο.
Πώς προσέγγισες με τη συνάδελφό σου Angelika Gravert την προφορικότητα της ελληνικής υπαίθρου;
Γλωσσικά, η γερμανική έκδοση έχει πολλούς πνευματικούς γονείς. Στη διάρκεια ανταλλαγής απόψεων με μεταφράστριες και μεταφραστές στο λογοτεχνικό συμπόσιο Syn_Energy Berlin_Athens τον Οκτώβριο του 2018 έγινε σαφές, ότι η μετάφραση των κειμένων απαιτεί τη δημιουργία μιας «νέας γλώσσας». Την ίδια άποψη είχε και ο Δημοσθένης Παπαμάρκος, ο οποίος προσκλήθηκε το 2019 στο ViceVersa 1ο Ελληνογερμανικό Εργαστήρι Μετάφρασης στη Θεσσαλονίκη. Μερικά διηγήματα του Γκιακ έχουν μεταφραστεί σε βορειοϊρλανδική διάλεκτο ή σε σλανγκ της Νέας Υόρκης – αλλά ένα ιδίωμα όπως τα βορειογερμανικά, τα βαυαρικά ή τα βερολινέζικα, αποκλείστηκε για τη γερμανική έκδοση. Είχα την τύχη να γνωρίσω τη φιλόλογο και συγγραφέα Angelika Jodl, η οποία με βοήθησε να περιπλεύσω τις υφάλους της προφορικότητας συστήνοντάς μου πετυχημένα γλωσσικά παραδείγματα. Με τον καιρό η Angelika Gravert κι εγώ αναπτύξαμε μια παραδεκτή καθομιλουμένη που διατήρησε την εκφραστικότητα του πρωτότυπου.
Ποιο σκοπό εξυπηρετεί η Παραλογή στο Γκιακ;
Ο ρυθμός παίζει κεντρικό ρόλο στα κείμενα του Παπαμάρκου. Γραμμένη σε πολιτικό στίχο –σε χρήση από τον 10ο αιώνα στο Βυζάντιο– δηλαδή σε δεκαπεντασύλλαβο ανομοιοκατάληκτο ιαμβικό μέτρο, η δραματική Παραλογή αποτελεί το σημείο αναφοράς της συλλογής. Προηγούνται τέσσερα διηγήματα και ακολουθούν άλλα τόσα. Η μπαλάντα αυτή διορθώθηκε από τον καθηγητή Hans Eideneier, η δε μεταγραφή των αρβανίτικων από την ελληνική στη λατινική γραφή έγινε από τον καθηγητή Thede Kahl.
Σταθήκαμε πολύ τυχεροί: ο Kahl σύστησε τη μετάφραση στον Roman Pliske, τον υπεύθυνο των εκδόσεων Mitteldeutscher Verlag, που του άρεσε. Έτσι εκδόθηκε το Γκιακ στα γερμανικά, γεγονός μη αυτονόητο για τις λεγόμενες μικρές γλώσσες όπως είναι τα ελληνικά.
Η μετάφραση του Γκιακ άργησε, ίσα που πρόλαβε να εκδοθεί στο έτος της εκατονταετούς επετείου της Μικρασιατικής Καταστροφής.
Ναι, σωστά. Ο οίκος Mitteldeutscher Verlag περίμενε μισό χρόνο την οικονομική υποστήριξη του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού. Εγκρίθηκε μεν, αλλά μόλις τον Δεκέμβριο του 2022. Με τον πόλεμο κατά της Ουκρανίας το βιβλίο δεν έχει χάσει ωστόσο τίποτα από τη επικαιρότητά του. Στα διηγήματα διαφαίνεται η ατομική ευθύνη στον πόλεμο και ο παγκόσμιος στρατιώτης που, στην καλύτερη περίπτωση, πολεμά για ένα ιδανικό, αλλά σύντομα συνειδητοποιεί ότι ο ίδιος αποτελεί μέρος του όλου προβλήματος.
Το Γκιακ είναι ένα σκληρό και συναρπαστικό βιβλίο που δεν ξεχνιέται εύκολα. Τιμήθηκε το 2015 με το βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών και του λογοτεχνικού περιοδικού Ο Αναγνώστης και μεταφέρθηκε αργότερα στη θεατρική σκηνή. Μέχρι σήμερα είχε πουλήσει στην Ελλάδα πάνω από πενήντα χιλιάδες αντίτυπα. Να δούμε πώς θα τα πάει στον γερμανόφωνο χώρο. Εύχομαι κάθε επιτυχία στο εξαιρετικό αυτό βιβλίο!
Ο συγγραφέας
Ο Δημοσθένης Παπαμάρκος γεννήθηκε το 1983 στη Μαλεσίνα της Λοκρίδας (Στερεά Ελλάδα), όπου πέρασε τα παιδικά τους χρόνια. Σπούδασε αρχαία ιστορία στην Αθήνα και σε μεταπτυχιακό επίπεδο στην Οξφόρδη. Εκδίδει μυθιστορήματα και διηγήματα από το 1998 και δεν διστάζει να υπερβαίνει τα όρια των διαφόρων ειδών αφού ανάμεσα στα έργα του συγκαταλέγονται επίσης graphic novels, θεατρικά έργα και κινηματογραφικά σενάρια. Έχει χαρακτηριστεί ένας από τους πιο ενδιαφέροντες και επιτυχημένους Έλληνες συγγραφείς.
Η ελληνική έκδοση
Γκιακ
Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα, τελευταία εκτύπωση Δεκέμβριος 2022
208 σελίδες
ISBN 978-9-60168-758-2
Η γερμανική έκδοση
Gjak – sauber bleibt nur, wer nix tut
Μετάφραση στα γερμανικά από τους A. Gravert και Α. Τσίγκα, που ενισχύθηκε από το πρόγραμμα GreekLit του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού.
Mitteldeutscher Verlag, Halle, 2022
128 σελίδες, σκληρό εξώφυλλο
ISBN 978-3-96311-572-1
Σύνδεσμοι
Απόσπασμα από το πρωτότυπο Γκιακ εδώ
Απόσπασμα από τη γερμανική μετάφραση του Γκιακ εδώ
Εκδόσεις Πατάκη εδώ // Mitteldeutscher Verlag (στα γερμανικά) εδώ
ViceVersa: 1ο Ελληνογερμανικό Εργαστήρι Μετάφρασης 2019 στη Θεσσαλονίκη εδώ
Angelika Jodl (στα γερμανικά) εδώ // Hans Eideneier (στα γερμανικά) εδώ // Thede Kahl (στα γερμανικά) εδώ // Α. Τσίγκας εδώ
Συνέντευξη: Michaela Prinzinger. Μετάφραση και σύνταξη: Α. Τσίγκας. Απεικονίσεις: Mitteldeutscher Verlag, εκδόσεις Αντίποδες, εκδόσεις Πατάκη, Ανδρέας Σιμόπουλος.
Αυτή η καταχώρηση είναι διαθέσιμη και στα: Deutsch (Γερμανικά)