Αυτή η καταχώρηση είναι διαθέσιμη και στα: Deutsch (Γερμανικά)
Ο Νίκος Καββαδίας (1910-1975) ήταν ναυτικός και ποιητής. Ο ίδιος έλεγε, ότι δεν μπορούσε να φανταστεί να είναι το ένα χωρίς το άλλο. Στα έργα του αποτύπωσε τη θαλασσινή ταυτότητα των Ελλήνων.
Ο Νίκος Καββαδίας γεννήθηκε στο Χαρμπίν της Κίνας το 1910 και μεγάλωσε στην Κεφαλονιά και στον Πειραιά. Μόλις στα δεκαπέντε του ήρθε σε επαφή με την ελληνική και τη γαλλική λογοτεχνία. Ο θαυμασμός του για τον Σαρλ Μποντλέρ διαφαίνεται αναμφισβήτητα στο μεταγενέστερο έργο του. (*)
Στα 19 του μπαρκάρει ως «ναυτόπαις» σε εμπορικό πλοίο. Ταξιδεύει με μεγάλα φορτηγά και ταχυδρομικά πλοία που μεταφέρουν και επιβάτες. Ήταν συνεχώς εν πλω. Το 1939 παίρνει το δίπλωμα του «ραδιοτηλεγραφητή κατωτέρας τάξεως».
Στον πόλεμο του 1940 υπηρετεί στο αλβανικό μέτωπο αρχικά ως ημιονηγός τραυματιοφορέας και αργότερα ως ασυρματιστής. Στη διάρκεια της Κατοχής παραμένει στην Αθήνα. Το 1944 μπαρκάρει ξανά και επισκέπτεται τα επόμενα 30 χρόνια ως «μαρκόνης» τα μεγαλύτερα λιμάνια του κόσμου. Ήταν μοιραίο να μην βγει σε σύνταξη. Λίγο μετά το τελευταίο του ταξίδι τον Φεβρουάριο του 1975 πεθαίνει από εγκεφαλικό επεισόδιο – ειρωνεία της τύχης – στη στεριά, στην Αθήνα. Είχε εκφράσει στους φίλους του την ελπίδα ότι θα πέθαινε στη θάλασσα. Στο νεκροκρέβατο φέρεται να είπε: «Αυτό που πάντα φοβόμουν γίνεται πραγματικότητα». Εννοούσε τον θάνατο και την ταφή του στη στεριά.
| (*) Ο Καββαδίας στη Βικιπαίδεια εδώ |
Τα μοναδικά αυτά ποιήματα θέλησε να τα μεταφέρει στα γερμανικά ο τραγουδοποιός Φέλιξ Λέοπολντ. Για το εγχείρημά του λέει: «Όταν το 2015 άρχισα να ασχολούμαι εντατικά με το έργο τού Καββαδία, μου ήταν αδιανόητο ότι αυτός ο τόσο σημαντικός ποιητής δεν είχε μεταφραστεί ακόμα στα γερμανικά. Γιατί αναμφίβολα ο Νίκος Καββαδίας είναι ένας από τους πλέον σημαίνοντες ποιητές της Ελλάδας, το έργο του αποτελεί πολιτιστική κληρονομιά. Όταν είπα στους φίλους μου στη Θεσσαλονίκη ότι σκόπευα να μεταφράσω τα ποιήματά του στα γερμανικά, η σχεδόν ομόφωνη γνώμη τους ήταν: „Δεν θα τα καταφέρεις. Ο Καββαδίας δεν μπορεί να μεταφραστεί.“ Όταν τους ρώτησα γιατί, πήρα την απάντηση: „Γιατί ούτε κι εμείς οι Έλληνες δεν τον κατανοούμε καλά καλά.“ Λόγω της τεράστιας δημοτικότητας του Καββαδία στην Ελλάδα ακόμα και σήμερα, η απάντηση αυτή με εξέπληξε – και με κέντρισε.»
Το λεξιλόγιο του Καββαδία είναι γεμάτο με ναυτικές εκφράσεις, την εποχή εκείνη ιταλικής κυρίως προέλευσης και σε μεγάλο βαθμό ακατανόητες για τους περισσότερους στεριανούς. Η ζωή που έκανε μαρτυρεί την ειλικρίνεια της γραφής του και αποτελεί απόδειξη της αυθεντικότητάς του. Ο Καββαδίας αφηγείται χωρίς να κρίνει. Το νόημα της ζωής γι’ αυτόν ήταν να τη δέχεται όπως είναι: ως ένα ταξίδι, βεβαίως με επικείμενο τέλος, αλλά χωρίς προορισμό.
Ο Καββαδίας δημοσίευσε τρεις ποιητικές συλλογές: Μαραμπού (1933), Πούσι (1947) και Τραβέρσο (1975). (*) Μεταμορφώθηκε από έναν αυτοαναζητητή και χιουμορίστα αφηγητή σε έναν ποιητικό αλχημιστή. Αναμειγνύοντας, σχεδόν σουρεαλιστικά, πραγματικότητα, ανάμνηση, ανθρώπους, ζώα, τόπους και ιστορικά γεγονότα, δημιουργεί εικόνες που τις ακολουθείς μόνο σε συναισθηματικό επίπεδο.
| (*) Η Βάρδια (1954), ένα από τα λίγα πεζογραφήματα τού Καββαδία, μεταφράστηκε στα γερμανικά το 2001 από τη Μαρία Ζαφόν (τέως Πέτερσεν), εδώ (στα DE). Η Μαρία Ζαφόν στο diablog.eu εδώ |
Οι μουσικοί ανακάλυψαν τον Καββαδία τέλη της δεκαετίας του ´60 – αρχές της δεκαετίας του ´70 και τα ποιήματά του μεταφέρθηκαν στο βινύλιο με ποικίλες μορφές έκφρασης, η ποίησή του προδιαθέτει σε μελοποίηση. Το 1979 ο μουσικός Θάνος Μικρούτσικος συνέθεσε τον κύκλο «Σταυρός του Νότου», που απετέλεσε σταθμό της ελληνικής δισκογραφίας. Έκτοτε, περισσότερα από τα μισά ποιήματα του Καββαδία έχουν γίνει δημοφιλή τραγούδια που ακούγονται ακόμα και σήμερα.
: : κριτική καταγραφή του μελοποιημένου Νίκου Καββαδία εδώ
Προφανώς οι αμφιβολίες του περίγυρου τού Φέλιξ Λέοπολντ ενίσχυσαν τη δημιουργική δύναμή του να πραγματοποιήσει το υποτιθέμενο αδύνατον. Δεν προσέγγισε το έργο ως λυρικός μεταφραστής, αλλά ως τραγουδοποιός, δημιουργώντας κείμενα που πλησιάζουν το πνεύμα του Καββαδία περισσότερο απ΄ ότι πολλές «φιλολογικές» μεταφορές. Επιπλέον ερεύνησε το θέμα του διεξοδικά, εφοδιάζοντας τις μεταφράσεις με γεωγραφικές και ιστορικές επεξηγήσεις. Η έκδοση περιέχει επίσης και ορισμένα ποιήματα πέρα από τις τρεις ποιητικές συλλογές, και αυτά επίσης στα ελληνικά και γερμανικά.
Ποίημα του Ν.Κ.
ΕΝΑΣ ΝΕΓΡΟΣ ΘΕΡΜΑΣΤΗΣ ΑΠΟ ΤΟ ΤΖΙΜΠΟΥΤΙ (*)
του Ι. Πικραμένου
Ο Γουίλλη, ο μαύρος θερμαστής από το Τζιμπουτί,
όταν από την βάρδια του τη βραδινή σχολούσε,
στην κάμαρά μου ερχότανε, γελώντας, να με βρει,
κι ώρες πολλές για πράματα περίεργα μου μιλούσε.
Μου ’λεγε πώς καπνίζουνε στο Αλγέρι το χασίς
και στο Άντεν πώς, χορεύοντας, πίνουν την άσπρη σκόνη,
κι έπειτα πώς φωνάζουνε και πώς μονολογούν,
όταν η ζάλη μ’ όνειρα περίεργα τους κυκλώνει.
Μου ’λεγ’ ακόμα οτ’ είδ’ αυτός, μια νύχτα που ’χε πιει,
πως πάνω σ’ άτι εκάλπαζε, στην πλάτη της θαλλάσσης,
και πίσωθέ του ετρέχανε γοργόνες με φτερά.
– Σαν πάμε στο Άντεν, μου ’λεγε, κι εσύ θα δοκιμάσεις.
Εγώ γλυκά του χάριζα και λάμες ξουραφιών
και του ’λεγα πως το χασίς τον άνθρωπο σκοτώνει,
και τότε αυτός συνήθιζε, γελώντας τρανταχτά,
με το ’να χέρι του ψηλά πολύ να με σηκώνει.
Μες στο τεράστιο σώμα του είχε μι’ αθώα καρδιά.
Κάποια νυχτιά μέσα στο μπαρ Ρετζίνα – στη Μαρσίλια,
για να φυλάξει εμένανε από έναν Ισπανό,
έφαγε αυτός μιαν αδειανή στη κεφαλή μποτίλια.
Μια μέρα τον αφήσαμε στυγνό απ’ τον πυρετό,
πέρα στην Άπω Ανατολή, να φλέγεται, να λιώνει.
Θεέ των μαύρων, τον καλό συχώρεσε Γουίλ
και δωσ’ του εκεί που βρίσκεται, λίγη απ’ την άσπρη σκόνη.
| (*) Ένα από τα αγαπημένα ποιήματα της μητέρας μου Αθηνάς Τσίγκα (γενν. το 1930). Όταν το απήγγειλε απέξω, όλα τα μάτια δάκρυζαν. |
Η χαρτόδετη γερμανική έκδοση
δεν είναι βιβλιοφιλική έκδοση, αλλά διαθέτει υποδειγματικό περιεχόμενο: στην αρχή υπάρχει πρόλογος του Λέοπολντ και αναλυτικό βιογραφικό σημείωμα του Καββαδία. Στο τέλος, μετά τις τρεις ποιητικές συλλογές, παρουσιάζονται οι δημιουργοί του τόμου: ο μεταφραστής Φέλιξ Λέοπολντ, η επιμελήτρια Σοφία Γεωργαλλίδη και η ιστορικός Nicole Immig. Αυτή τοποθετεί το έργο τού Καββαδία στο ιστορικό του πλαίσιο. Το κείμενό της είναι στρωτό και αντικειμενικό. Δίνει στον γερμανόφωνο αναγνώστη μια εποπτική εικόνα της εποχής τού Καββαδία με όσα προηγήθηκαν και όσα ακολούθησαν. Κάτι ανάλογο θα ήταν ευχής έργο για κάθε γερμανόφωνη μετάφραση ελληνικού κειμένου, έτσι ώστε να δίνεται στον αλλοδαπό αναγνώστη μια πρόσβαση στη νεοελληνική ιστορία.
Ο τόμος ολοκληρώνεται με έναν κατάλογο ελληνικής βιβλιογραφίας σχετικά με τον Καββαδία. Διαθέτει δηλαδή όλα τα στοιχεία ενός πρότυπου έργου για τον θαλασσοπόρο ποιητή. Η έκδοση έτυχε της υποστήριξης του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού και του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού στο πλαίσιο του προγράμματος GreekLit. Οι εκδόσεις Kater Literaturverlag έχουν μεν στο πρόγραμμά τους αρκετά δίγλωσσα έργα και μάλιστα μια «ελληνική σειρά», εδώ. Πάραυτα ο τόμος αποτελεί τόλμημα και ελπίζω να ανταμειφθεί με γερές πωλήσεις!
Ο μεταφραστής
Ο τραγουδοποιός Φέλιξ Λέοπολντ, γεννημένος στο Βερολίνο και μεγαλωμένος στη Στουτγάρδη, ζει από το 2000 στη Θεσσαλονίκη με τη σύζυγό του Αναστασία, τραγουδίστρια μπλουζ. Γνωρίστηκαν στα μέσα της δεκαετίας του ’80 στη Στουτγάρδη, όπου ο Λέοπολντ έκανε αντί στρατιωτικού κοινωνική θητεία. Λίγο αργότερα πήγε στη Θεσσαλονίκη ως φοιτητής και ήρθε σε επαφή με Έλληνες τραγουδοποιούς. Ένας από τους λόγους για να μάθει ελληνικά ήταν και για να καταλάβει τους στίχους τους. Στις αρχές της δεκαετίας του ’90 δημιούργησε ένα ρεπερτόριο με ρεμπέτικα και μπλουζ και τόλμησε για πρώτη φορά να μεταφράσει την ποίηση του Νίκου Καββαδία.
Ο Φέλιξ Λέοπολντ εδώ
στο diablog.eu εδώ
Η γερμανική έκδοση
Nikos Kavvadias | Felix Leopold
Die drei Gedichtbände des griechischen Seemannsdichters Nikos Kavvadias
Δίγλωσση έκδοση των ποιημάτων στα γερμανικά και στα ελληνικά εδώ
Χαρτόδετο, 276 σελίδες, 14,8 x 21 cm
ISBN 978-3-944514-51-2
Εκδόσεις Kater Literaturverlag, Viersen 07/2023, D: 24 ευρώ
Ποίηση: Νίκος Καββαδίας. Κείμενο: Φέλιξ Λέοπολντ, Α. Τσίγκας. Σύνταξη και παρουσίαση: Α. Τσίγκας. Απεικονίσεις: εκδόσεις Kater Literaturverlag.
Αυτή η καταχώρηση είναι διαθέσιμη και στα: Deutsch (Γερμανικά)