Με τις Μούσες στη Βοιωτία

Αυτή η καταχώρηση είναι διαθέσιμη και στα: Deutsch (Γερμανικά)

Για τους Βοιωτούς τα στίφη των τουριστών είναι άγνωστα. Έτσι ακόμα και σε πόλεις όπως στη Θήβα των 25.000 κατοίκων αντιμετωπίζουν τους επισκέπτες ανοιχτόκαρδα και ευγενικά. Αυτό ισχύει από τον φούρνο και το εστιατόριο μέχρι το συνεργείο αυτοκινήτων (που ήταν απροσδόκητα και εντελώς αντίθετα με το στερεότυπο εξαιρετικά καθαρό και τακτοποιημένο) και είναι ένα επιπλέον επιχείρημα για να εξερευνήσετε αυτή την τουριστικά «λευκή κηλίδα» – μόλις 100 χιλιόμετρα δυτικά του κλεινού άστεως, της Αθήνας.

1_Η Κοιλάδα των Μουσών

Από την πρώτη κιόλας μέρα είχαμε να κάνουμε με τις Μούσες. Η οικοδέσποινά μας από την παραλιακή Αλυκή στη βόρεια πλευρά του Κορινθιακού μάς πήρε μαζί της για μια γευσιγνωσία κρασιού στο «Κτήμα Μουσών». (1) Το οινοποιείο της οικογένειας Ζαχαρία, με έτος ίδρυσης το 1946, βρίσκεται στην Άσκρη, τη γενέτειρα του αρχαίου ποιητή Ησίοδου (2) και στην είσοδο της «Κοιλάδας των Μουσών» (3). Η εκδήλωση ξεκίνησε στους αμπελώνες του κτήματος στην Κοιλάδα των Μουσών (4), η οποία πλαισιώνεται από την οροσειρά του Ελικώνα (υψηλότερη κορυφή: 1748 μ.). Στην αρχαιότητα θεωρούνταν η έδρα των Εννέα Μουσών – μέχρι που ο Απόλλωνας τις «απήγαγε» στους Δελφούς. Στον Ελικώνα συσσωρεύονται τα σύννεφα που κινούνται νότια προς την ακτή και δίνουν την υγρασία τους στα αμπέλια. Αυτό το μικροκλίμα είναι ιδανικό για την ανάπτυξη των σταφυλιών. Ένα από τα επιτεύγματα της οικογένειας Ζαχαρία είναι η αναβίωση της τοπικής και αρχαίας ποικιλίας σταφυλιού «Μούχταρο» και η διάδοση αυτού του κόκκινου κρασιού στην Ελλάδα.

Η γευσιγνωσία (περίπου 20 κρασιά και 10 αποστάγματα!) έγινε, με πολύ μπρίο και χιούμορ, από τους τρεις εμπνευσμένους αδελφούς Ζαχαρία και όλοι εμείς οι συμμετέχοντες ενθουσιαστήκαμε με όλα όσα μάθαμε για την περιοχή και τις ιδιαιτερότητές της. Στην ομάδα μας συμμετείχαν και επτά άτομα από το γειτονικό χωριό, τις Θεσπιές. Τι μας λέει το όνομα αυτό; Σωστά: Στη μάχη των Θερμοπυλών το 480 π.Χ. επτακόσιοι Θεσπιείς υπό τον Δημόφιλο πολέμησαν στο πλευρό των τριακοσίων Σπαρτιατών του Λεωνίδα. Η ιστορία λίγο πολύ τους έχει αποσιωπήσει για να κάνει τη θυσία των Σπαρτιατών να φανεί ακόμα πιο λαμπρή. Αν και οι Θεσπιείς θα μπορούσαν να αποχωρήσουν, αποφάσισαν να μην εγκαταλείψουν τους Σπαρτιάτες στην τύχη τους. Ήξεραν, ότι σε περίπτωση ήττας η πόλη τους θα ήταν στο έλεος των Περσών. Έτσι και έγινε: στο πέρασμά του από τη Βοιωτία ο Ξέρξης κατέστρεψε και έκαψε τις Θεσπιές.

Οι Θεσπιές και οι Πλαταιές ήταν οι δύο βοιωτικές πόλεις που δεν «μήδισαν». Για τον λόγο αυτό οι Πλαταιές θεωρήθηκαν «ιερή πόλη» (δεν μπόρεσα να μάθω γιατί όχι και οι Θεσπιές) που καμία ελληνική πόλη δεν επιτρεπόταν να της επιτεθεί.

Ο πολύ δραστήριος πολιτιστικός-περιβαλλοντικός σύλλογος των σημερινών Θεσπιέων φέρει το όνομα «Δημόφιλος» και διοργανώνει, μεταξύ άλλων εκδηλώσεων, και περιπάτους για άτομα με ειδικές ανάγκες στην κοιλάδα των Μουσών (5). Η συνομιλία και ανταλλαγή ιδεών με τους Θεσπιείς ήταν τη μέρα αυτή μια εξαιρετικά ευχάριστη εμπειρία.

(1) Κτήμα Μουσών εδώ (2) Ο Ησίοδος εδώ Τα έργα του αποτελούν, μαζί με την Ιλιάδα και την Οδύσσεια του Ομήρου, την κύρια πηγή των σημερινών μας γνώσεων σχετικά με την ελληνική μυθολογία και μυθογραφία, καθώς και για την καθημερινή ζωή της εποχής του. Θεωρείται ο θεμελιωτής του διδακτικού έπους που ονομάστηκε (προς τιμήν της γενέτειράς του Άσκρης) από τους Ρωμαίους, ιδίως δε από τον Βιργίλιο, Ascraeum carmen. (3) Βίντεο της Κοιλάδας των Μουσών εδώ (2001, 02:25) Στην Κοιλάδα των Μουσών έχουν ανακαλυφθεί σημαντικά μνημεία, όπως θέατρο του 3ου προχριστιανικού αιώνα, μια ιωνική στοά μήκους 96 μέτρων, ένας ναός αφιερωμένος στις Μούσες και βάσεις αγαλμάτων. Εκεί γιορτάζονταν και τα «Μούσεια» προς τιμήν των Μουσών. (4) Επτάλεπτη επιστημονική διάλεξη εδώ (2015) με απεικονίσεις του ιερού και του θεάτρου στην Κοιλάδα των Μουσών. Οι διαφάνειες προβάλλονται  και ανεξάρτητα από τη διάλεξη. (5) Παρουσίαση και πρόγραμμα του συλλόγου στο fb εδώ

2_ Κωπαΐδα, η χαμένη λίμνη

Λίγες μέρες αργότερα ξεκινήσαμε για τους καταρράκτες της Πέτρας. Εκεί κοντά δόθηκε στις 12 Σεπτεμβρίου 1829 η τελευταία μάχη της ελληνικής επανάστασης στον αγώνα της ανεξαρτησίας. (1) Την εποχή εκείνη ήταν ένα στενό σημείο μεταξύ των βουνών και της Κοπαΐδας, η οποία αργότερα αποξηράνθηκε. (2)
Σήμερα απλώνεται στα πόδια μας μια εύφορη πεδιάδα και πολλές από τις παλιές περιγραφές του βάλτου ως αίτιο ασθενειών, φτώχειας και δυστυχίας μοιάζουν απόμακρες και σχεδόν ακατάληπτες.

Πηγαίνοντας προς τους καταρράκτες, είδαμε δύο νεαρά κονάκια (Anguis fragilis) να αψιμαχούν χάριν παιδιάς στη μέση του χαλικόδρομου, έχοντας ξεχάσει τον κόσμο γύρω τους. Τους πήρε εκπληκτικά πολύ χρόνο για να μας πάρουν είδηση και να φύγουν, επιδεικτικά χαλαρά, από τη μέση.

 

 

 

 

Το τέλος του φαραγγιού προσεγγίζεται μόνο με τα πόδια μέσω ενός μονοπατιού. Το περπάτημα στη σκιά των βράχων και των φυλλοβόλων δέντρων είχε κάτι το εκστατικό. Στο τέλος της σύντομης πορείας μάς αιχμαλώτισε το φάσμα του φωτός που διαχεόταν στο νερό των λεπτών καταρρακτών. Τα παγκάκια και οι κάδοι απορριμμάτων μαρτυρούν, ότι στους θερινούς μήνες είναι πολλοί οι επισκέπτες που αναζητούν εδώ ανακούφιση από τη καλοκαιρινή ζέστη.

Στην επιστροφή, κάτω από το χωριό Πέτρα, περάσαμε από το αποστακτήριο της οικογένειας Ζαχαρία, το οποίο φέρει την επωνυμία «Lost Lake Distillery» (Αποστακτήριο της χαμένης λίμνης) επειδή βρίσκεται στην πρώην όχθη της λίμνης Κοπαΐδας. Ένα από τα αποστάγματα ονομάζεται «The Last Battle» (Η τελευταία μάχη) προς τιμήν της τοποθεσίας. Μου αρέσουν τέτοιου είδους αναφορές. (3)

Στην επιστροφή περάσαμε από την Αλίαρτο. Εδώ ήταν η έδρα της αγγλικής εταιρείας «Lake Copais Ltd.», η οποία τον 19ο αιώνα αποξήρανε τελικά τον βάλτο της Κωπαΐδας μετά από πολλές αποτυχημένες προσπάθειες (από την αρχαιότητα) μέχρι τότε. (4) Το λεγόμενο Green Park ήταν συνοικισμός για το προσωπικό και τον διευθυντή της εταιρείας, αλλά διέθετε επίσης αποθήκες και τεχνικά κτήρια. Σήμερα θα λέγαμε ότι ήταν μια Gated Community, ένα περιφραγμένο συγκρότημα κατοικιών. Τα κτίσματα εξακολουθούν να υπάρχουν, αν και παραμελημένα. Το Green Park αποτελεί τον πράσινο πνεύμονα της πόλης, όπου το καλοκαίρι πραγματοποιούνται παντός είδους υπαίθριες εκδηλώσεις.

(1) Η μάχη της Πέτρας εδώ (2) Η γοητεία της λίμνης παραμένει αμείωτη μέχρι σήμερα. Αποτελεί ένα από τα σκηνικά του βιντεοπαιχνιδιού «Assassin’s Creed Odyssey», εδώ (3) Κρασιά και αποστάγματα από το Κτήμα Μουσών της οικογένειας Ζαχαρία μπορείτε να αγοράσετε στο Σένεμπεργκ του Βερολίνου στο κατάστημα «Ariston, griechische Produkte u.G.» εδώ (4) Για το πολυτάραχο παρελθόν της Κοπαΐδας εδώ

3_Θήβα

Η επτάπυλη και επτάλοφη Θήβα αποτελεί το σκηνικό τεσσάρων από τις σωζόμενες αρχαίες τραγωδίες της κλασικής αρχαιότητας: «Οιδίπους Τύραννος» και «Αντιγόνη» του Σοφοκλή, «Επτά επί Θήβας» του Αισχύλου και «Οι Φοίνισσαι» του Ευριπίδη. Θήβαι ήταν επίσης το όνομα του σημερινού Καρνάκ στην αρχαία Αίγυπτο, και λέγεται ότι αποτελεί παραλλαγή της αιγυπτιακής λέξης για την «πόλη».
Το πραγματικά υποδειγματικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Θήβας παρουσιάζει τη συναρπαστική ιστορία της Θήβας έως τους μεταβυζαντινούς χρόνους. Μετά την ανακαίνιση του 2015 φιλοξενεί μία από τις σημαντικότερες συλλογές στην Ελλάδα. Το Αρχαιολογικό Μουσείο Θηβών εδώ και εδώ

Υπάρχουν χνάρια της θηβαϊκής ιστορίας στη σημερινή πόλη; Μάλλον λίγα. Έρχονται συνήθως στο φως όταν γίνονται εργασίες θεμελίωσης νέων κτιρίων και είναι παραμελημένα. Για όποιον καταλαβαίνει γερμανικά συνιστώ την ιστοσελίδα «Η πατρίδα του Ομήρου» εδώ, την οποία διαχειρίζεται ο Michael Siebert, πρώην δήμαρχος της πόλης Darmstadt. (Παρόμοια θέμα έχει η ιστοσελίδα αυτή στα ελληνικά). Συγκεντρωμένες πληροφορίες για την πόλη υπάρχουν εδώ ως εισαγωγή και εδώ ως ξενάγηση στην πόλη (επίσης στα γερμανικά).

Κουρασμένοι φτάσαμε στην κορυφή της Καδμείας γύρω στις 3 το απόγευμα. Εδώ βρίσκεται το κηποεστιατόριο-κυλικείο «Πούρος» (γωνία Κάδμου και Αντιγόνης), μια πράσινη όαση με παιδική χαρά και θέα στον κάμπο της Θήβας. Το ζευγάρι-ιδιοκτήτες του μαγαζιού ετοιμαζόντουσαν για το μεσημεριανό τους διάλειμμα, αλλά προφανώς φαινόμασταν τόσο ταλαιπωρημένοι που έμειναν να μας εξυπηρετήσουν. Τι ανακούφιση για μας! Έβαλαν και μουσική για να μας ευχαριστήσουν. Πολλές φορές αυτή η καλή πρόθεση είναι τελικά ακουστικό βασανιστήριο. Αλλά η μουσική ήταν ήπια τζαζ και μας έκανε καλό. Αισθανθήκαμε ακόμα καλύτερα όταν λίγο αργότερα κατέφτασαν και άλλοι πελάτες. Μακάρι η ευσπλαχνία των ιδιοκτητών να τους βγαίνει σε καλό.
Πούρος εδώ και εδώ

Φυσικά δεν αργήσαμε να συζητήσουμε μαζί τους τα δύο υπερμεγέθη γυναικεία αγάλματα που φυλάνε ως καλά πνεύματα την είσοδο του κέντρου.

Η προέλευσή τους έχει μεγάλο ενδιαφέρον:
Τον Ιούνιο του 1930 εγκαινιάστηκε στην Αθήνα ο σταθμός του ηλεκτρικού στην πλατεία Ομονοίας. Ο υπόγειος χώρος αεριζόταν με οκτώ κάθετους αγωγούς που το 1934 διαμορφώθηκαν ως στήλες. Στις βάσεις τους τοποθετήθηκαν τσιμεντένιες, καθιστές μούσες. Αυτό συνέβη επί δημαρχίας του Σπύρου Μερκούρη, παππού της ηθοποιού Μελίνας Μερκούρη, που έγινε αργότερα υπουργός πολιτισμού.
Οι αγωγοί εξαερισμού ήταν οκτώ, οι μούσες όμως εννέα. Η ένατη λοιπόν, η Καλλιόπη (μούσα της επικής ποίησης), βρέθηκε στον υπόγειο χώρο, δίπλα στα δημόσια ουρητήρια. Όταν κάποιος αναζητούσε τις τουαλέτες, τον παρέπεμπαν στην Καλλιόπη. «Πού είναι η Καλλιόπη;» ήταν στην Αθήνα ως και στις δεκαετίας του 1970 και 1980 μια γενικά κατανοητή ερώτηση.

Η αισθητική των τσιμεντένιων Μουσών ήταν πάντα αμφιλεγόμενη. Μια κατέρρευσε κατά τη διάρκεια διαδηλώσεων τον Αύγουστο του 1936 τραυματίζοντας περαστικούς και με την πρόφαση κινδύνου ο δήμος τις απομάκρυνε όλες τον Δεκέμβριο του 1937. Οι εννέα Μούσες στάλθηκαν σε μια αποθήκη  του δήμου Αθηναίων. Εκεί, φτιαγμένα την ίδια εποχή και με την ίδια τεχνοτροπία, βρίσκονταν επίσης τα αγάλματα των τριών Χαρίτων καθώς και της Εστίας και της Δήμητρας. Από αυτά τα 14 γλυπτά στάλθηκαν στις δεκαετίες του 1950 και 1960 η Εστία και η Δήμητρα στις Καρυές της Λακωνίας, τέσσερα στην Καρδίτσα, ένα στα Κατάπολα της Αμοργού, ένα στην Άνω Νέα Σμύρνη της Αθήνας – και δύο στη Θήβα, όπου έκτοτε βρίσκονται στον Πούρο δίπλα στην Καδμεία. Καθώς στο βάθρο τους δεν υπάρχουν αναγραμμένα ονόματα, αμφισβητείται η ταυτότητά τους ακόμα και σήμερα. Δεν έχουν διασωθεί φωτογραφίες όλων των αγαλμάτων. Η τύχη των υπόλοιπων τεσσάρων είναι άγνωστη, ανάμεσά τους και εκείνη της ένατης μούσας, της Καλλιόπης.
Μήπως έχουμε να κάνουμε με άλλον έναν αστικό μύθο; Ερεύνησα το θέμα και βρήκα αρκετά σχετικά άρθρα: Σε γενικές γραμμές η περίληψη που σας παρουσιάζω εδώ είναι βάσιμη.
Σχετικά άρθρα εδώ κι εδώ με φωτογραφίες της εποχής

4_Η Αλυκή στον Κορινθιακό και τα εξοχικά της

Η Τίφα ή οι Σίφαι ήταν ένα από τα λιμάνια των αρχαίων Θεσπιών. (1) Σύμφωνα με το μύθο πήρε το όνομά της από τον καπετάνιο της Αργούς Τίφυ, ο οποίος καταγόταν από εδώ. Τμήματα του στιβαρού τείχους του 4ου προχριστιανικού αιώνα με έξι πύργους και τρεις πύλες διατηρούνται ακόμα και σήμερα σε καλή κατάσταση. (2)

(1) Τίφα ή Σίφαι εδώ (2) Πτήση με drone πάνω από την αρχαία πόλη εδώ

Η σημερινή Αλυκή αποτελεί μια τεράστια συσσώρευση εξοχικών (χτισμένα με σχεδόν τυχαία υλικά), που σίγουρα δεν είναι όλα νόμιμα, ειδικά στην περιοχή της αρχαίας κάτω πόλης. Στην αρχή θαυμάζεις την εφευρετικότητα των κατασκευαστών τους, αλλά τελικά υπερτερεί η εντύπωση της ευτέλειας. Ο επισκέπτης αποζημιώνεται ωστόσο από την αρχαία οχύρωση που κατηφορίζει την απότομη και βραχώδη πλαγιά και προχωρά μέσα στη θάλασσα:
Τον Ιανουάριο του 2021 ξεκόλλησαν στη βόρειο πλευρά ογκόλιθοι γιγαντιαίων διαστάσεων από τον βράχο της ακρόπολης και συνέθλιψαν στα ριζά της ένα εξοχικό σπίτι. Ανθρώπινα θύματα ευτυχώς δεν υπήρξαν.  Ωστόσο η πετροστιβάδα έθαψε το μονοπάτι που οδηγούσε τον επισκέπτη προς την άνω πόλη. Έκτοτε ο αρχαιολογικός χώρος έχει περιφραχθεί. Αν έχετε πείρα στην αναρρίχηση μπορείτε ωστόσο να ανεβείτε από την απότομη νότια πλευρά της άνω πόλης. Η θέα από ψηλά είναι πολύ εντυπωσιακή.

Το σπίτι όπου μείναμε στο Αλυκή βρισκόταν πολύ ψηλά στη βουνοπλαγιά και διέθετε πισίνα. Μόνιμοι κάτοικοι στην περίοδο του ζευγαρώματος ήταν δύο αρσενικοί φρύνοι (Bufotes viridis). Δεν κοάζουν όπως οι βάτραχοι, αλλά παράγουν ένα τρίλισμα που δεν ακούγεται σε μεγάλη απόσταση. Παράγεται με μια λαρυγγική κύστη, είναι επίμονο και σταδιακά δυναμώνει και οξύνεται. Αυτό το τρίλισμα κατά την κύρια περίοδο αναπαραγωγής, Μάιο και Ιούνιο, ακούγεται και την ημέρα. Κατά κάποιο τρόπο φαίνεται να πέτυχε το φλερτάρισμα των αρσενικών, γιατί ένα πρωί υπήρχαν στο νερό κορδόνια ωοτοκίας, τα οποία αρχικά νομίζαμε ότι ήταν σκούρες ίνες υφάσματος.

Υποβρύχια ζωή
Η βιοποικιλότητα της Ελλάδας είναι πάντα εκπληκτική. Σε μικρή ακτίνα γύρω από τη βραχώδη ακτή του λιμανιού της αρχαίας πόλης καταγράψαμε και ταυτοποιήσαμε σχεδόν 60 είδη θαλάσσιων ζώων και φυτών.
Μια μικρή επιλογή:

Το τοπίο της Βοιωτίας

Το νότιο τμήμα της Βοιωτίας που επισκεφθήκαμε, έχει μια εξαιρετικά όμορφη φύση. Στα μεσόγεια οι απαλοί λόφοι και ο συνδυασμός καλλιεργήσιμων εκτάσεων και δενδροστοιχιών θυμίζει συχνά την Τοσκάνη. Οι κάμποι εναλλάσσονται με τα δασωμένα βουνά. (*)

(*) Το οροπέδιο της Αρβανίτσας (δεξιά) αποτελεί  προσφιλή εκδρομικό προορισμό και θυμίζει με τα τεράστια δέντρα και τα καλοταϊσμένα κοπάδια αγελάδων που βόσκουν εκεί αλπικό τοπίο. Το εστιατόριο έχει ατμόσφαιρα ορεινού καταφυγίου και παρέχει ακόμα και κυνήγι. Ιδιαίτερα νόστιμες και αποκλειστικά τοπικά παραγόμενες σπεσιαλιτέ βρήκαμε επίσης στη μικρή πλατεία της αρχαίας Θίσβης.

Οι ακτές είναι ποικιλόμορφες και τις καθημερινές έρημες. Από την άποψη της ιστορίας η Βοιωτία είναι ασυναγώνιστη, κάθε τόσο εμφανίζεται ένα τοπωνύμιο που επιταχύνει τον παλμό κάθε ιστορικά ενδιαφερόμενου. Τα ερείπια των αρχαίων πόλεων και μνημείων προκαλούν συγκίνηση όταν συνειδητοποιείς ότι είναι μάρτυρες ενός πολιτισμού που γνώρισε την πρώτη του άνθιση πριν από δυόμισι χιλιετίες. Αιώνες μετά η βοιωτική γη συνεχίζει να είναι κατοικημένη. (*)

(*) Σε απόσταση λίγων εκατοντάδων μέτρων μεταξύ τους: ένα παροπλισμένο Starfighter ως μνημείο των Βοιωτών αεροπόρων και το Τρόπαιο των Λεύκτρων, όπου τον Αύγουστο του 371 π.Χ. οι Θηβαίοι νίκησαν για πρώτη φορά τους φερόμενους ως ανίκητους Σπαρτιάτες. Για τη μάχη των Λεύκτρων εδώ

Η Βοιωτία δεν είναι –πλην εξαιρέσεων– γη εντυπωσιασμών. Όμως τα επιμέρους τμήματα συνθέτουν μια εξαιρετική συνολική εικόνα που αφήνει πολύ ευχάριστες αναμνήσεις. Η Βοιωτία δεν είναι άδικα η κοιτίδα των Μουσών.

Κείμενο και σχέδια: Α. Τσίγκας. Πράσινος φρύνος: Αλεξάνδρα Τσίγκα. Φωτογραφίες: από μία Κτήμα Μουσών και Exploringgreece.tv. Βιοποικιλότητα: Αλεξάνδρα Τσίγκα, όλες οι άλλες: B. & A. Τσίγκας.

Αυτή η καταχώρηση είναι διαθέσιμη και στα: Deutsch (Γερμανικά)