Αυτή η καταχώρηση είναι διαθέσιμη και στα: Deutsch (Γερμανικά)
«Το τελευταίο σημείωμα» του Παντελή Βούλγαρη ανοίγει το φετινό Hellas Film Box στο Βερολίνο (κινηματογράφος BABYLON, 16 Ιανουαρίου 2019, 7:30 μμ). Μας μεταφέρει στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Χαϊδαρίου που λειτουργούσε υπό την επίβλεψη τα Ες Ες με την υποστήριξη της Βέρμαχτ και της Γκεστάπο. Εκεί κατέληγαν οι πολυάριθμοι πολίτες που συλλαμβάνονταν άρδην στα μπλόκα στις διάφορες γειτονιές της Αθήνας. Θέμα της ταινίας είναι οι 200 αντιστασιακοί και ο Ναπολέων Σουκατζίδης, ο Έλληνας διερμηνέας του Γερμανού στρατοπεδάρχη Καρλ Φίσερ, που εκτελέστηκαν την Πρωτομαγιά του 1944. Το σενάριο της ταινίας είναι της συγγραφέας Ιωάννα Καρυστιάνη, συζύγου του Παντελή Βούλγαρη.
Ο Ναπολέων Σουκατζίδης (Προύσα, 1909 – Αθήνα, 1944), μετά την Μικρασιατική καταστροφή, εγκαταστάθηκε με την οικογένεια του στην Κρήτη, στην περιοχή του Αρκαλοχωρίου του Νομού Ηρακλείου. Ήταν πολύγλωσσος, μιλούσε πέρα από τα Ελληνικά Ρωσικά, Αγγλικά, Γερμανικά, Γαλλικά και Τούρκικα. Σπούδασε στην Ανώτατη Εμπορική Σχολή στο Ηράκλειο, ήταν στέλεχος του ΚΚΕ και πρόεδρος του σωματείου Εμποροϋπαλλήλων Ηρακλείου. Τον Απρίλιο του 1937 συνελήφθη από τη Δικτατορία Μεταξά και εξορίστηκε στον Αϊ-Στράτη κοντά στη Λήμνο. Στην Κατοχή μεταφέρθηκε αρχικά στις φυλακές Τρικάλων και Λάρισας και αργότερα παραδόθηκε από την κυβέρνηση στους Γερμανούς που τον έκλεισαν στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Χαϊδαρίου. Εκτελέστηκε με τους 200 της Πρωτομαγιάς 1944, στην Καισαριανή.
Στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Χαϊδαρίου ο Γερμανός Πρόεδρος Φρανκ-Βάλτερ Στάινμαϊερ ζήτησε συγγνώμη τον Οκτώβριο του 2018 για τα εγκλήματα και τις φρικαλεότητες των Ναζί στην Κατοχή.
Ο Έλληνας γιατρός του στρατοπέδου Αντώνης Φλούτζης, πολιτικός κρατούμενος ο ίδιος, περιγράφει στο βιβλίο του «Χαϊδάρι, κάστρο και βωμός της Εθνικής Αντίστασης» (Αθήνα 1986, έκδοση μόνο στα ελληνικά) ως αυτόπτης μάρτυρας εκπληκτικά αντικειμενικά τα γεγονότα της 30 Απριλίου 1944, της παραμονής της μαζικής εκτέλεσης των διακοσίων:
«Το απόγευμα της παραμονής της Πρωτομαγιάς φάνηκαν στο στρατόπεδο πολλά κακά σημάδια, που προμηνούσαν τη μεγάλη συμφορά: Απ’ τη γερμανική κουζίνα, όπου καθάριζε πατάτες, ο Κώστας Κατσανιώτης έφερε ένα κομμάτι γερμανικής εφημερίδας, που του έδωσε ο Γερμανός αρχιμάγειρας, το οποίο έγραφε ότι, με διαταγή του στρατιωτικού διοικητή Ελλάδας, θα εκτελεστούν 200 κρατούμενοι κομμουνιστές, σε αντίποινα του φόνου τεσσάρων Γερμανών αξιωματικών στον δρόμο Σπάρτης-Μολάων. Επρόκειτο για τον στρατηγό Φραντς Κρεντς και τρεις συνοδούς του.
Ήρθε η μαύρη κούρσα και, ύστερα από λίγο, ο Καρλ Φίσερ έστειλε τον Ναπολέοντα Σουκατζίδη να καλέσει στο διοικητήριο τους προϊστάμενους των συνεργείων που όλοι τους ήταν Ακροναυπλιώτες. Ο διοικητής τούς ρώτησε ποιοι, μη Μεταξοκρατούμενοι, θα μπορούσαν να τους αντικαταστήσουν στις διευθύνσεις των συνεργείων και τους είπε να παραδώσουν σ’ αυτούς τη δουλειά, τα εργαλεία και τα κλειδιά του συνεργείου, γιατί την άλλη μέρα θα μεταφέρονταν σε άλλο στρατόπεδο.
Στις 5 το απόγευμα ο Φίσερ είπε στον Ναπολέοντα να συγκεντρώσει τους Χαλκιδαίους, τους 200 που είχαν φέρει τον Μάρτιο από την Εύβοια, στο Μπλοκ 21, μπροστά στην αποθήκη των τιμαλφών, γιατί την άλλη μέρα το πρωί θα μεταφερθούν στο νέο στρατόπεδο του Δομοκού.
Οι Ακροναυπλιώτες πρώτοι κατάλαβαν ότι κάτι μαγειρευόταν γι αυτούς. Δεν πίστευαν ότι θα τους μεταφέρουν σε άλλο στρατόπεδο. Και πολύ περισσότερο ότι θα τους απολύσουν. Το πιο πιθανό, αν όχι βέβαιο, ήταν η εκτέλεση. Και το αντιμετώπισαν με αποφασιστικότητα και ψυχραιμία. Συγκεντρώθηκαν αμέσως στον θάλαμο τους. Πριν κλείσουν τους θαλάμους, έτρεξαν για να τους αποχαιρετήσουν και πολλοί φίλοι τους κρατούμενοι σε άλλα Μπλοκ. Μόλις έκλεισαν οι θάλαμοι, στον θάλαμο 1 του Μπλοκ 3, όπου έμεναν τα συνεργεία, που κατά 80% ήταν Ακροναυπλιώτες, έγινε σωστό αποχαιρετιστήριο γλέντι με δυο κιθάρες και το βιολί του Φώτη Σανταμοίρη. Χόρεψαν διάφορους ελληνικούς τοπικούς χορούς, καλαματιανό, τσάμικο κλπ. Οι τέσσερεις κρατούμενοι Κρητικοί και καμιά εικοσιπενταριά άλλοι χόρεψαν πεντοζάλη κι άλλους κρητικούς χορούς. Έπειτα όλοι μαζί χόρεψαν τσάμικο και στο τέλος τραγούδησαν και χόρεψαν τον χορό του Ζαλόγγου που είχε μεταβληθεί σε ύμνο του Χαϊδαρίου. Έπειτα άρχισαν να αποχαιρετούν, να δίνουν τις τελευταίες συμβουλές, να τονώνουν ψυχικά τους άλλους και να τους φιλούν. Δημιουργήθηκε μια πολύ ηρωική και συγκινητική ατμόσφαιρα. Πολλοί από τους συγκροτούμενους τους έκλαιγαν. Όταν χτύπησε σιωπητήριο, όλοι άπλωσαν τα ρούχα τους, μα κανείς δεν μπόρεσε να κοιμηθεί ως το πρωί.
Μετά την αναφορά, ο Φίσερ πήρε απ τον υποδιοικητή Λέφλερ τον κόκκινο φάκελο, τον άνοιξε, έβγαλε από μέσα μια κατάσταση και είπε: «Όσοι ακούνε τα ονόματα τους, να βγαίνουν εδώ μπροστά, γιατί θα μεταφερθούν σε άλλο στρατόπεδο». Τα ονόματα διαβάζονταν κατά αλφαβητική σειρά. Μόλις συμπληρώνονταν είκοσι, τους διέτασσε να παν να πάρουν τα πράματα τους και να παραταχθούν στον χώρο ανάμεσα στα μαγειρεία και στο Μπλοκ 3.
Από τα πρώτα ονόματα έγινε φανερό πως παίρνουν τους Ακροναυπλιώτες. Όσοι άκουγαν τα ονόματα τους φώναζαν «παρών», αποχαιρετούσαν τους άλλους, ζητωκραύγαζαν για την Ελλάδα και τη λευτεριά και με σταθερό και περήφανο βήμα προχωρούσαν και σχημάτιζαν πεντάδες και εικοσάδες. Οι μάγειροι πετούσαν ψηλά στον αέρα τα σκουφάκια τους. Πριν αρχίσει ο Διοικητής την εκφώνηση, ο Αυστριακός πλησίασε την ομάδα των συνεργείων, πήρε απ το χέρι τον υδραυλικό Βασίλη Γεωργακούνη και τον έστειλε στη δουλειά του, για την τροφοδότηση του στρατοπέδου με νερό. Επίσης, ο Διοικητής, όταν φώναξε το όνομα του επικεφαλής του συνεργείου επιπλοποιών Γιώργη Αθανασιάδη, τον σταμάτησε και του είπε: «Εσύ γύρισε πίσω. Δεν θα πας σε άλλο στρατόπεδο».
Τράβηξε κατά το Διοικητήριο και στάθηκε απ’ έξω. Ο ιπποκόμος του τού έφερε ένα ποτήρι νερό. Το ήπιε, σκούπισε το πρόσωπο του με το μαντήλι του και γύρισε πίσω.
Έβγαλε την κατάσταση κι άρχισε να διαβάζει με κάποια αυξημένη νευρικότητα κι άλλα ονόματα. Στη δεύτερη δεκάδα ακούστηκε το όνομα «Σουκατζίδης Ναπολέων» και ένα «παρών» δίπλα στον Διοικητή. Το στρατόπεδο πάγωσε. Έπαιρναν και τον Ναπολέοντα και η συγκίνηση του ήταν ακόμα πιο μεγάλη, όταν τον έβλεπε να παραδίδει τη σφυρίχτρα και τα χαρτιά που κρατούσε στον διερμηνέα Θανάση Μερεμέτη και τον άκουγε να λέει: «Θανάση, μη ξεχνάς ποτέ πως είσαι Έλληνας κρατούμενος και εξυπηρετείς Έλληνες αγωνιστές. Να είσαι πάντα καλός και μαλακός μαζί τους. Στο πρόσωπο σου αποχαιρετώ όλους». Έπειτα τον αγκάλιασε και τον φίλησε. «Στα χέρια σου τούς εμπιστεύομαι. Στάσου πάντα καλός. Έχε γεια». Και με βήμα σταθερό και το κεφάλι ψηλά πήγε και πήρε τη θέση του στις πεντάδες των ηρώων. Ο Φίσερ τον κοίταξε καλά. Μα δεν έβγαλε μιλιά.
Μόνο δεκάξι από τους κρατουμένους στο Χαϊδάρι Ακροναυπλιώτες δεν άκουσαν το όνομα τους. Κι αυτοί ήταν ο διαχειριστής του στρατοπέδου, ο αρχιμάγειρας, 4-5 μάγειροι, ο γιατρός [ο ίδιος ο Αντώνης Φλούντζης] κι ορισμένοι από τους επικεφαλής των συνεργείων. Από τα συνεργεία έμειναν επτά-οκτώ απ’ τους Ακροναυπλιώτες και μερικοί άλλοι ιταλοκρατούμενοι και γερμανοκρατούμενοι.
Οι 200 συγκεντρώθηκαν δίπλα στα μαγειρεία και σχημάτισαν μια μακριά σειρά. Οι παλιοί Μεταξοκρατούμενοι (Ακροναυπλιώτες και Αναφιώτες) άφησαν στον θάλαμο για τους άλλους τα πιότερα πράματα τους κι ελάχιστα είδη πήρε ο καθένας μαζί του, μια κουβέρτα και λίγα άλλα. Οι νεότεροι, που δεν είχαν την πείρα των παλιών, φορτώθηκαν στον ώμο όλα τους σχεδόν τα πράματα.»
Ο σκηνοθέτης Παντελής Βούλγαρης και οι πρωταγωνιστές της ταινίας του Ανδρέας Κωνσταντίνου και André Hennicke θα παρευρεθούν στις 16/1/2019 στην προβολή της ταινίας.
Κείμενο: Αντώνης Φλούτζης και A. Τσίγκας. Φωτογραφίες: Filmstills από την ταινία «Το τελευταίο σημείωμα» του Παντελή Βούλγαρη.
Αυτή η καταχώρηση είναι διαθέσιμη και στα: Deutsch (Γερμανικά)