Αυτή η καταχώρηση είναι διαθέσιμη και στα: Deutsch (Γερμανικά)
Το έργο του Γερμανού θεατρικού συγγραφέα Ρόλαντ Σίμελπφενιχ «Η γυναίκα από τα παλιά» θα ανεβάσει τον ερχόμενο Φεβρουάριο στην Αθήνα η νέα ομάδα «Kammerspiel». O Νίκος Ψαρράς, η Στεφανία Γουλιώτη, η Μαρία Ζορμπά, ο Χάρης Τζωρτζάκης και η Ηλιάνα Μαυρομάτη είναι πέντε ηθοποιοί της νεότερης γενιάς που τα τελευταία χρόνια έχουμε συναντήσει κυρίως σε παραγωγές του Εθνικού Θεάτρου. Φέτος αποφάσισαν να συνεχίσουν τη συνεργασία τους μέσα από μια αυτόνομη ομάδα και υπό τη σκηνοθετική καθοδήγηση της δραματολόγου Έλενας Καρακούλη που έκανε και τη μετάφραση του έργου. Οι πρόβες στο θέατρο Πορεία αναμένονται να ξεκινήσουν την επόμενη εβδομάδα. Οι πρώτες εικόνες όμως της «Γυναίκας από τα παλιά» μοιάζουν να έχουν αποκτήσει ήδη ένα σαφές περίγραμμα. Η συνεργάτριά μας Έλενα Παλλαντζά συνάντησε τη σκηνοθέτιδα και έναν από τους ηθοποιούς.
Eσείς, λοιπόν, επιμένετε γερμανικά;
ΝΙΚΟΣ ΨΑΡΡΑΣ: Δηλώνω λάτρης του γερμανικού θεάτρου, του γερμανικού δραματολογίου και του τρόπου με τον οποίο Γερμανοί συνάδελφοί μου όταν παίζουν, κάνουν τα δύσκολα πράγματα να φαίνονται απλά. Άλλωστε τα τελευταία δύο χρόνια κάνω μαθήματα γερμανικών. Το Βερολίνο είναι για μένα μια πόλη πολιτισμού και πολύ θα ήθελα κάποια στιγμή να δουλέψω και να ζήσω εκεί.
ΕΛΕΝΑ ΚΑΡΑΚΟΥΛΗ: Για μένα ήταν μια φυσική συνέχεια. Την εποχή που έκανα μεταπτυχιακό και έζησα στη Γερμανία, είχα την ευκαιρία να ανακαλύψω «από μέσα» το γερμανικό θέατρο. Δούλεψα στο Βερολίνο, το Αμβούργο και το Μπόχουμ και παρακολούθησα παράλληλα εξαιρετικές παραστάσεις. Εκεί ανακάλυψα νέα έργα, ιστορίες που αξίζει να ειπωθούν, καθώς και ένα ύφος και ένα τρόπο δουλειάς που με ενδιέφεραν πολύ.
Σε πενήντα περίπου χώρες το θεατρόφιλο κοινό πασχίζει εδώ και χρόνια να προφέρει -ή έστω να τονίσει- σωστά το όνομα Σίμελπφενιχ. Εσείς γιατί τον διαλέξατε;
Ε.K.: Είναι μια πολύ ξεχωριστή περίπτωση ο Σίμελπφενιχ. Δεν είναι τυχαίο πως είναι ο πλέον δημοφιλής, πολυμεταφρασμένος Γερμανός συγγραφέας της γενιάς του. Προσωπικά μου αρέσει αυτό το μυστήριο, το ανεξιχνίαστο που υπάρχει στα έργα του. Yπάρχουν στιγμές που είναι δύσκολο να ερμηνευτούν λογικά και μονοσήμαντα. Σε προκαλούν να ψάξεις κάτω από τις λέξεις, να επινοήσεις τη βιογραφία του ήρωα. Αυτό που διαφεύγει, αυτό με γοητεύει στα έργα του.
Ν.Ψ.: Όταν τον διαβάσεις, βλέπεις ένα καινούριο τρόπο γραφής, σε εκπλήσσει, σε συνεπαίρνει και θέλεις να διαβάσεις κι άλλο έργο του. Όταν αυτό συμβεί, έχεις ήδη μάθει να προφέρεις σωστά το επίθετό του.
«Πριν από εικοσιτέσσερα χρόνια μου ορκίστηκες ότι θα μ’ αγαπάς για πάντα. Είμαι εδώ τώρα για να σου θυμίσω αυτή την υπόσχεση.» Με αυτά τα λόγια η Ρόμυ Φόγκλεντερ, η «γυναίκα από τα παλιά», εισβάλλει αναπάντεχα στο σπίτι του πρώην αγαπημένου της και της νυν συζύγου του και ανατρέπει τα πάντα. Φάρσα-μπουλβάρ ή τραγωδία;
Ε.K.: Το έργο ξεκινά ως κωμωδία, που θυμίζει Φεϋντό: ο σύζυγος κρύβει από τη γυναίκα του την ερωμένη. Η σύζυγος βγαίνει από τον μπάνιο και τον χαστουκίζει. Κι όμως το σκοτάδι είναι ήδη εκεί. Στο τέλος δεν έχουμε καμία αμφιβολία ότι πρόκειται για τραγωδία.
Ν.Ψ.: Θρίλερ. Το παρελθόν έχει συμβάλει στο ποιοί είμαστε σήμερα. Δεν μπορούμε να το αγνοήσουμε αλλά μόνο να συμφιλιωθούμε μαζί του.
Στον «Αρχιμάστορα Σόλνες» του Ίψεν η Χίλντε Βάνγκελ διεκδικεί μετά από χρόνια
εξίσου επίμονα το βασίλειο που ο Σόλνες τής υποσχέθηκε στα δεκατρία της. Τι ενσαρκώνει σήμερα, πάνω από έναν αιώνα μετά, μια Ρόμυ Φόγκλεντερ;
Ε.K.: Η Ρόμυ – όπως και η Χίλντε – έρχεται να διεκδικήσει αυτό που θεωρεί ότι της ανήκει. Είναι απόλυτη και πιστή στο δικό της ηθικό κώδικα. Απόλυτα συνεπής. Ο καθένας βιώνει μια ιστορία, μια στιγμή με διαφορετικό τρόπο, με άλλη επένδυση. Αυτό που για τον Φρανκ ήταν μια συνηθισμένη καλοκαιρινή περιπέτεια, για την Ρόμυ ήταν ο απόλυτος έρωτας. Και σε αυτόν τον έρωτα έχει μείνει πιστή, σε αυτόν επιστρέφει. Αυτή η εμμονή έχει κάτι το συγκινητικό, όσο παράλογη κι αν μοιάζει εικοσιτέσσερα χρόνια μετά. Δε χωράει στην πραγματικότητα. Aπό την άλλη όμως ποιός μπορεί με ασφάλεια να ορίσει την πραγματικότητα;
Ν.Ψ.: Η Ρόμυ θα μπορούσε να είναι και φανταστικό πρόσωπο, θα μπορούσε να είναι μια Ερινύα. Έρχεται σε μία στιγμή που, ενώ δεν δίνεται από το συγγραφέα, φαίνεται ότι το ζευγάρι είναι σε κρίση. Η εισβολή ενός προσώπου που διεκδικεί αλλά ταυτόχρονα τονίζει το Εγώ του Φρανκ, γοητεύει, αποπλανεί και καταστρέφει. Και οι παλιές αγάπες πρέπει να πηγαίνουν στον παράδεισο…
Τι είναι ο έρωτας; Εφήμερη αλήθεια; Ψέμα διαρκείας;
Ν.Ψ.: Ο έρωτας για τους νέους είναι πείραμα. Eίναι εύκολο να αγαπήσεις πολύ δυνατά, να υποσχεθείς και πολύ γρήγορα να ανακαλέσεις. Ο έρωτας για τους μεγαλύτερους είναι καταφύγιο, είναι σιγουριά, οικογένεια κι ένας άνθρωπος που ονειρεύεται τα ίδια όνειρα με σένα.
Ε.K.: Κινητήριος δύναμη, πάλη διαρκείας, η μεγαλύτερη πρόκληση, συναρπαστική, ενίοτε καταστροφική. Τελικά θα συμφωνήσω με τον Νίκο: Στην πιο όμορφη εκδοχή του ο έρωτας είναι δυο άνθρωποι που βλέπουν τα ίδια όνειρα.
Έρωτας, όρκοι, οιωνοί, στυγνή εκδίκηση – πολλά στοιχεία ελληνικής μυθολογίας και τραγωδίας…
Ν.Ψ.: Ναι, ο Σίμελπφενιχ είναι προφανώς γνώστης και λάτρης της αρχαίας μυθολογίας και τραγωδίας, πράγμα που φαίνεται και στον “Ιδομενέα”. Η Ρόμυ θα μπορούσε να είναι μια σύγχρονη Μήδεια. Η ελληνική μυθολογία έχει τέτοια θεματολογία που θα μπορούσε να αγγίξει κάθε λαό. Αυτό είναι που της δίνει μια παγκόσμια αίσθηση. Το ίδιο και με το έργο μας.
E.K.: Δεν ξέρω αν έχει νόημα να μιλάμε για μια σύγχρονη Μήδεια, παρά τις υπόγειες σχέσεις και τις επιρροές από την ελληνική μυθολογία. Σίγουρα έχουμε να κάνουμε με μια σύγχρονη τραγωδία.
Πόσο αθώο και πόσο ένοχο είναι καθένα από τα πρόσωπα του έργου;
Ε.K.: Δεν νομίζω ότι υπάρχουν αθώα πρόσωπα. Το παρελθόν έχει αφήσει το στίγμα του στους «μεγάλους», όσο για τους «μικρούς», αυτοί βαδίζουν ήδη στα χνάρια των ενηλίκων. Ο Άντι για παράδειγμα δίνει με όλο τον εφηβικό ενθουσιασμό υποσχέσεις αγάπης για να τις προδώσει με απόλυτη φυσικότητα λίγα λεπτά αργότερα, ακολουθώντας με ανατριχιαστική ομοιότητα τα ίχνη του πατέρα του.
Ν.Ψ.: Ο καθένας έχει το δίκιο του. Ούτως ή άλλως όταν καλείσαι να υποδυθείς έναν «αρνητικό» χαρακτήρα εσύ οφείλεις να τον υπερασπιστείς και να τον δικαιώσεις τουλάχιστον στα μάτια σου.
Οι γυναίκες όμως εμφανίζονται κατά τι πιστότερες…
E.K.: Στο έργο είναι όντως πιο πιστές στα θέλω τους, αμετακίνητες. Για το λόγο αυτό είναι και πιο ακραίες στις πράξεις τους.
Ν.Ψ.: Ο άντρας είναι κυνηγός, αυτή είναι η φύση του, οφείλει να κυνηγά. Όταν από κυνηγός γίνει θήραμα, οι όροι έχουν αντιστραφεί. Η πίστη εκλαμβάνεται διαφορετικά από τον καθένα. Ένας άντρας μπορεί να έχει απατήσει τη γυναίκα του και αμέσως μετά να είναι πεπεισμένος ότι είναι πιο πιστός από ποτέ.
Από πού προκύπτει η διάχυτη αίσθηση ότι «η ιστορία επαναλαμβάνεται»; Ποιο είναι το στίγμα της νέας γενιάς;
E.K.: Αυτό προκύπτει καταρχάς από το ευφυές δραματουργικό τρικ του συγγραφέα, που έχει να κάνει με το χρόνο. Βλέπουμε μια σκηνή που λίγο πιο κάτω επαναλαμβάνεται με μικρές παραλλαγές που φωτίζουν καλύτερα τις προθέσεις των προσώπων. Υπάρχουν όμως και οι ομοιότητες στις συμπεριφορές. Στο πρόσωπο του Άντι παραδείγματος χάριν η νέα γενιά ανταγωνίζεται την παλιά. Ενώ θέλει να αφήσει το στίγμα της, επαναλαμβάνει τελικά τα λάθη των μεγάλων. Υπάρχει μια απαισιοδοξία σε αυτή την επανάληψη. Από την άλλη στο πρόσωπο του νέου κοριτσιού, της Τίνας, βλέπουμε ένα καθαρό βλέμμα, μια δύναμη που τελικα θα της επιτρέψει να επιβιώσει.
Ν.Ψ.: Πολλές φορές δεν μαθαίνουμε από τα λάθη μας και πρέπει να κάνουμε λάθη για να μάθουμε. Είναι αλλιώς να λες σε κάποιον μην πιάσεις τη φωτιά θα καείς κι αλλιώς να τον αφήσεις να καεί. Η νέα γενιά αμφισβητεί την παλαιότερη. Ονειρεύεται, ρισκάρει, θέλει να κάνει έναν καλύτερο κόσμο, θέλει να ξεπεράσει τη γενιά των γονιών της. Στη νέα γενιά ελπίζουμε όλοι κι ας κάνει λάθη κι ας αποτύχει. Η προσπάθεια όμως είναι αυτή που μετράει.
Τα υλικά του έργου είναι κι αυτά απλά, αρχετυπικά σχεδόν, απλώς μετουσιώνονται, αλλάζουν χέρια και μορφή: το όνειρο γίνεται εφιάλτης, οι αναμνήσεις του ενός μεταμορφώνονται σε φονικά όργανα του άλλου, τα κιβώτια μετακόμισης σε κάσες. Πώς να φανταστούμε το σκηνικό σας;
E.K.: Ένα κουτί της Πανδώρας. Θα μπορούσε να είναι και τίτλος του έργου.
Ν.Ψ.: Το σκηνικό θα είναι λιτό και γεμάτο εκπλήξεις.
Τι υπονομεύει ο Σίμελπφεννιχ;
E.K.: Την επιφάνεια των πραγμάτων. Τον τακτοποιημένο, οργανωμένο τρόπο ζωής που φαίνεται λειτουργικός, αρκούν όμως λίγες ώρες για να καταρρεύσει. Όσα κρύβουμε καλά, ακόμα κι από τον εαυτό μας.
Ν.Ψ.: Υπονομεύει την πίστη των ανθρώπων, τα όνειρα, τον έρωτα, τη φυγή, τις αναμνήσεις ενός ενδοξου παρελθόντος, το πέρασμα του χρόνου, την ανάγκη να μείνουμε έφηβοι.
Κι εσείς;
Ν.Ψ.: Τον καθωσπρεπισμό, το συμβιβασμό και το ψέμα.
E.K.: Εμείς ξορκίζουμε το φόβο. Και θέλουμε να αφηγηθούμε καλά αυτή την ιστορία. Ελπίζουμε να τα καταφέρουμε.
Η κ. Έλενα Παλλαντζά διδάσκει νεοελληνική φιλολογία στο πανεπιστήμιο της Βόννης. Φωτό: Βάσια Αναγνωστοπούλου
Αυτή η καταχώρηση είναι διαθέσιμη και στα: Deutsch (Γερμανικά)