Αυτή η καταχώρηση είναι διαθέσιμη και στα: Deutsch (Γερμανικά)
Η καγκελάριος Άγγελα Μέρκελ πραγματοποιεί αποχαιρετιστήρια επίσκεψη στην Ελλάδα – την 28η Οκτωβρίου. Ο Πασχάλης Τούνας, μέλος της συντακτικής επιτροπής του diablog.eu, μάς περιδιαβαίνει στο πνεύμα της συμφιλίωσης και σε ένα επινοημένο πλαίσιο στη μαρτυρική Ερμακιά, που τον Μάρτιο του 1944 επλήγη πέντε φορές από τις γερμανικές δυνάμεις κατοχής.
«Ήταν άνοιξη του 1944 όταν οι Γερμανοί Ναζί κατακτητές με την βοήθεια Ελλήνων δοσίλογων επιτέθηκαν στην Ερμακιά. Πιο συγκεκριμένα, στις 6 Μαρτίου λαμβάνει χώρα η επιχείρηση με την ονομασία Kuckuck (Κούκος) αποτελούμενη από την ομάδα μάχης Εμπερλάιν και από τάγμα Ελλήνων με πρώτο στόχο της την Ερμακιά ή Φραγκότς, το ορμητήριο των ανταρτών του ΕΛΑΣ. Την ημέρα εκείνη πυρπολούνται ελάχιστες κατοικίες αλλά 2 μέρες μετά, στις 8 Μαρτίου επιστρέφουν και συνεχίζουν το έργο της πυρπόλησης. Γερμανοί ναζί και Έλληνες εθελοντές σκοτώνουν Ερμακιώτες, πυρπολούν και λεηλατούν σπίτια. Με μια τρίτη επιδρομή στις 10 Μαρτίου θα κάψουν ό,τι είχε απομείνει από το χωριό. Πολλοί κάτοικοι θα εκδιωχθούν. Στις 12 Μαρτίου η επιχείρηση Κούκος διακόπτεται. Όμως στις 28 Μαρτίου τμήματα του έβδομου συντάγματος SS υπό τη διοίκηση των Καρλ Σύμερς (Karl Schümers) και Βέρνερ Χάινριχ Σλέτελ (Werner Heinrich Schlötel) με την συμμετοχή Ελλήνων (Ε.Ε.Σ, Ελληνικά Εθελοντικά Σώματα), θα προβούν σε μια πέμπτη διαδρομή εκκαθάρισης και πυρπόλησης της Ερμακιάς.»
Απόλυτη ησυχία, νεκρική σιγή ανάμεσα στο συγκεντρωμένο πλήθος που διακόπηκε προσωρινά με το άκουσμα των ονομάτων Ελλήνων συνεργατών των Ναζί. Αμηχανία, σχόλια και αίσθημα ντροπής. Φέτος, όπως κάθε χρόνο τέτοια μέρα, πλήθος κόσμου ήρθε για να τιμήσει όσους άδικα έχασαν την ζωή τους στο ολοκαύτωμα της Ερμακιάς. Κάτοικοι του χωριού, όπως και των γύρω περιοχών, συγγενείς των θυμάτων, πολιτικοί, δημοσιογράφοι. Πίσω πίσω , στα σκαλιά της εκκλησίας της Παναγίας, πολύ κοντά στο μνημείο του Ολοκαυτώματος, ένας ξένος άκουγε την ομιλία στα ελληνικά και την μετέφραζε απευθείας στα γερμανικά , χαμηλόφωνα, σχεδόν ψιθυριστά, σε μια κυρία δίπλα του.
Το μνημόσυνο τελείωσε και οι πολιτικοί έστησαν πηγαδάκια υποσχέσεων με τους κατοίκους για το μέλλον της περιοχής, την τουριστική αξιοποίηση και πράσινη ανάπτυξή της μετά και την απολιγνιτοποίηση που βρίσκεται σε εξέλιξη. Η Ερμακιά και η γειτονική Σπηλιά, το τέως Καρυοχώρι, όπως και το εγκαταλελειμμένο χωριό Πτελεώνας, βρίσκονται μια ανάσα από τις αποθέσεις λιγνίτη, στο ορυχείο της ΔΕΗ κοντά στην Πτολεμαΐδα. Εδώ σχεδιάζεται η αλλαγή του μοντέλου παραγωγής ενέργειας της χώρας, μια «δίκαιη» μετάβαση από τον ρυπογόνο λιγνίτη στην καθαρή ηλιακή ενέργεια των ανανεώσιμων πηγών. Μεγάλα σε έκταση φωτοβολταïκά πάρκα, με συστοιχίες δέντρων με φύλλα από καθρέφτες, κινούμενες όπως τα ηλιοτρόπια, θα σκιάσουν τις άλλοτε πολύχρωμες αλλά βρώμικες αποθέσεις του ορυχείου.
Βγήκαν τις καθιερωμένες φωτογραφίες, πολυπόθητο τεκμήριο της παρουσίας τους σήμερα, μίλησαν στα τοπικά μέσα ενημέρωσης και μέσω μιας μεγάλης, ασυνήθιστης για το χωριό, ουράς από αυτοκίνητα κατευθύνθηκαν δυτικά, προς Πτολεμαΐδα και Κοζάνη. Το συγκεντρωμένο πλήθος διαλύθηκε σιγά σιγά και το χωριό επέστρεψε στην γνώριμή του καθημερινότητα. Η κυρία με μπαστούνι και υποβασταζόμενη από τον συνοδό της, κατέβηκαν τα σκαλιά, πέρασαν τον δρόμο, σύνορο με το μνημείο, και στάθηκαν μόνοι τους πια απέναντι σε εκείνους που χάθηκαν από τις θηριωδίες των ναζί, πρόσωπο με πρόσωπο. Με ταπεινότητα και σεβασμό, στύλωσαν το βλέμμα τους στα χαραγμένα και αιώνια πια ονόματά τους, στο λευκό μάρμαρο του μνημείου, στο ύφασμα του χρόνου. Δάκρυα λαμπίρισαν. Ο ξένος με την ιδιότητα όπως φάνηκε του διερμηνέα διάβαζε με τρεμάμενη φωνή τα ονόματα ενώ η κυρία άφηνε μερικά λουλούδια που είχε πάρει μαζί της για την περίσταση, δίπλα στα καθιερωμένα με τις λευκές κορδέλες στεφάνια από βάγια. Κάθισαν αρκετή ώρα, χωρίς να ανταλλάξουν κουβέντα, μπροστά στο μνημείο. Η υποδειγματική σιωπή τους πνιγόταν όμως στο τρεχούμενο νερό του τεχνητού καταρράκτη δίπλα στα σκαλιά της εκκλησίας και από το ρυθμικό κροτάλισμα του σφυριού, ήχος που προερχόταν από την αυλή του ναού. Συνεργείο ντόπιων μαστόρων είχε πιάσει δουλειά. Τοποθετούσαν επίπεδες γκριζοκίτρινες πλάκες Καρύστου στην αυλή.
Οι δύο ξένοι ακολούθησαν τα χτυπήματα του σφυριού και μπήκαν στην εκκλησία να ανάψουν ένα κεράκι. Βγήκαν, πέρασαν χωρίς να ενοχλήσουν και με προσοχή ανάμεσα στις τοποθετημένες πλάκες και κάθισαν σε ένα από τα παγκάκια για να ατενίσουν την θέα προς το χωριό και την γύρω περιοχή αλλά και προς το επιβλητικό βουνό, στην αντίθετη πλευρά, που ορθωνόταν στα βόρεια. Μια πανοραμική θέα της Ερμακιάς που έχει γαντζωθεί στους δυτικούς πρόποδες του Βερμίου όρους και σε υψόμετρο λίγο πάνω από τα 1000 μέτρα. Αυτή την στρατηγική εποπτεία θα είχαν ζηλέψει μάλλον οι Φράγκοι Σταυροφόροι όταν θα έφτασαν στο μικρό χωριό, την τότε Φραγκόρια ή Φραγκότσι κατά τους ντόπιους. Το πράσινο του χωριού, βοηθούμενο εμφατικά από τα πολλά τρεχούμενα νερά από τις πετρόκτιστες βρύσες της κοινότητας, κάνει μια έντονη αλλά χάρμα οφθαλμών αντιπαράθεση με το απογυμνωμένο βουνό. Ασβεστόλιθοι σκόρπιοι και βράχια μεγάλα, πρώτη ύλη για το έρυμα του τείχεος, την ηροδότεια άμυνα και προστασία που πρόσφεραν στην αρχαιότητα τα κτισμένα τείχη της ακρόπολης της περιοχής, υπολείμματα των οποίων σώζονται μέχρι και σήμερα. Αυτό το προγονικό έρυμα φαίνεται πως αποτέλεσε την γλωσσική ρίζα για την ονομασία του χωριού, δοσμένη ήδη από τις αρχές του 20ου αιώνα αλλά και το υλικό για το χτίσιμο ημικυκλικών κατασκευών, που μαγνητίζουν τη ματιά του διερμηνέα, καθώς προχώρησε λίγα βήματα από το παγκάκι προς τον τσιμεντένιο τοίχο της αυλής της εκκλησίας.
«Είναι πέτρινα αλώνια», κάποιος από τους μαστόρους φώναξε με περηφάνια και ενθουσιασμό. Ο διερμηνέας γύρισε το κεφάλι του προς το σημείο του τεχνίτη της πέτρας, απ’ όπου πήγασαν οι τρείς λέξεις, ενώ η κυρία συνέχιζε να απολαμβάνει την παρατήρηση του τοπίου. Είχε τόσο απορροφηθεί από το τοπίο , σαν να κρατούσε σημειώσεις με το μυαλό της για μελλοντικά σχέδια στην περιοχή ή σαν να προσπαθούσε να θυμηθεί κάτι.
Ο διερμηνέας, όμως, που φαίνεται πως τον έλκυαν αυτά τα σχεδόν σεληνιακά και άγρια τοπία, θέλησε να δει από κοντά αυτές τις πραγματικά εντυπωσιακές και ξεχασμένες «βιομηχανικές» μιας άλλης εποχής κατασκευές. Άνοιξε λοιπόν την μικρή σιδερένια μαύρη πόρτα στο τελείωμα του τσιμεντένιου μαντρότοιχου της αυλής της εκκλησίας, όπως του είχε υποδείξει ένας νεαρός μάστορας από το συνεργείο, και ανηφόρησε προς την απότομη πλαγιά. Περπατά πάνω σε στρώμα από χαμηλή βλάστηση από ξερά χόρτα, γαϊδουράγκαθα και άγριο θυμάρι, την τσιτσιμπρίτσα της περιοχής, που σκεπάζει μερικώς τα γκρίζα βράχια που έχουν αναδυθεί. Σε ένα από αυτά η πορεία ενός σαλιγκαριού του υπενθυμίζει ότι η βραδύτητα είναι ο ρυθμός της απόλαυσης και της μνήμης, που έχει πλέον αντικατασταθεί από την ταχύτητα της εποχής μας, που επιτείνει και την λήθη.
Βράχια και πέτρινα αλώνια, ένα σώμα. Κάποια αποτελούν την βάση, πάνω στην οποία έχουν κτιστεί σαν ξερολιθιές οι ημικυκλικοί τοίχοι αυτών των αγροτικών κατασκευών. Σε σημεία, έχουν αποκολληθεί από τους τοίχους πέτρες, κάνοντας έτσι αναγκαία την συντήρησή τους όχι για αλώνισμα –ο διαχωρισμός του καρπού των δημητριακών από τα άχυρα γίνεται πλέον χωρίς κόπο και γρήγορα από τις κομπίνες ή θεριζοαλωνιστικές μηχανές– αλλά για τουριστική και εκπαιδευτική αξιοποίηση. Ο διερμηνέας έχει περιτρέξει την πλαγιά με τα αλώνια τουλάχιστον δύο φορές. Το μέρος έχει κάτι που σε τραβάει να μείνεις. Το φώς εκτυφλωτικό δυσκολεύει την φωτογράφισή τους. Χρειάζεται επιπλέον και ένας καθαρισμός του χώρου ώστε να αναδειχθούν καλύτερα. Ίσως και μια ξύλινη κατασκευή σε ψηλότερο σημείο για μια πανοραμική τους θέαση. Θα μπορούσε για αυτό το λόγο να χρησιμοποιηθεί και το καμπαναριό της εκκλησίας.
Το φως αντικαταστάθηκε από ξαφνική χαμηλή ομίχλη. Το τοπίο γίνεται πιο ατμοσφαιρικό και κινηματογραφικό. Ο διερμηνέας καταγράφει με τον φακό του κάποιες ακόμα στιγμές με τα νέα καιρικά δεδομένα και κατηφορίζει. Είχε αφήσει μόνη της για αρκετά λεπτά την γυναίκα, με την οποία είχαν έρθει. Ανοίγει την «εξώπορτα του βουνού» και κατευθύνεται προς το παγκάκι όπου είχε αφήσει την κυρία. Ανήσυχοι και οι πετράδες από τα αλλόκοτα τερτίπια του καιρού, σταμάτησαν για λίγο την δουλειά κοιτάζοντας στον ουρανό την κίνηση της ομίχλης και της χαμηλής νέφωσης. Τα στοιχήματα άρχισαν να πέφτουν βροχή για το εάν και σε πόσα λεπτά της ώρας θα εμφανιστούν και οι πρώτες ψιχάλες.
Αυτή η παύση ήταν μοναδική ευκαιρία για τον διερμηνέα να μάθει από τους ντόπιους περισσότερες πληροφορίες τόσο για τα πέτρινα αλώνια όσο και για τυχόν άλλα σημεία του χωριού άξια προς επίσκεψη.
«Σας άρεσαν τα πέτρινα αλώνια μας;», τον ρώτησε ο μεγαλύτερος της παρέας των μαστόρων.
«Πράγματι, είναι εντυπωσιακά. Ωστόσο θα με ενδιέφερε να μάθω περισσότερα για αυτά. Έχοντας υπόψιν το ιστορικό παρελθόν του χωριού σας, Φράγκοι κατακτητές αλλά και τμήματα αρχαίου τείχους, θα ήθελα να μου πείτε αν αυτές οι κατασκευές ήταν πάντα αλώνια. Σαν τον αρχαιολόγο, που αναζητά πρώτες και δεύτερες χρήσεις ενός αντικειμένου ή μνημείου, έχω κάποιες αμφιβολίες», είπε ο διερμηνέας.
«Να μην τις έχετε», απάντησε ο συνταξιούχος κύριος, που τελικά δεν ανήκε στο συνεργείο. Ο ίδιος, θυμάμαι, συνέχισε, πως σε ηλικία 14-15 ετών, έβλεπα τους παππούδες μου να δένουν το άλογο σε στύλο, στο κέντρο του αλωνιού μας και το ζώο υπάκουο, σε κυκλικό χορό, να συνθλίβει με τις οπλές του τα στάχυα, αφήνοντας πάνω στις πλάκες του αλωνιού, που είχαν προηγουμένως καλυφθεί από πατημένο σαν κόρα ψωμιού κόκκινο χώμα από γειτονικό ορυχείο , τον πολυπόθητο καρπό. Η ίδια χορογραφία και στα υπόλοιπα αλώνια. Σχεδόν κάθε οικογένεια του χωριού είχε το δικό της, τα ζώα της, άλογα ή βόδια, και δίπλα μια αποθήκη. Κάποιες από αυτές έχουν σωθεί. Να σαν και αυτή, στα ανατολικά της εκκλησίας. Μπορείτε εύκολα να φανταστείτε τί γινόταν εδώ τον μήνα Ιούλιο, τον Αλωνιστή. Άνθρωποι και ζώα σε μία ζηλευτή σήμερα σύμπραξη να κοπιάζουν κάτω από τον καυτό ήλιο που ευτυχώς ο βοριάς που φυσούσε έκανε υποφερτή την όλη διαδικασία. Να ξέρετε πως όλα τα αλώνια, παντού, χτίζονταν στις παρυφές των οικισμών όπου φυσούσε αέρας, βοριάς ή νοτιάς, αναγκαία δύναμη για το λίχνισμα που γινόταν μετά το αλώνισμα με ειδικά ξύλινα εργαλεία. Πετούσαν δηλαδή ψηλά τα αλωνισμένα σιτηρά για να ξεχωρίσουν οι σπόροι από τα άχυρα. Στην Ερμακιά, εκτός από αυτά τα πετράλωνα που βλέπετε, υπάρχουν και άλλα, λίγο πιο ψηλά στο βουνό, αλλά δυστυχώς σήμερα δεν είναι εύκολα προσβάσιμα. Εκεί μάλιστα, υπάρχει μια τεράστια πέτρα, σαν μετεωρίτης!
«Μετεωρίτης, ε; Ενδιαφέρον. Γενικά βλέπω πως ενώ υπάρχει μια αφθονία λίθων στην περιοχή σας το συνεργείο τοποθετεί στο δάπεδο ξενόφερτες πέτρες», είπε ο διερμηνέας.
«Πράγματι», απάντησε κάποιος από τους πετράδες. Η συγκεκριμένη γκριζοκίτρινη πλάκα, όπως και ο περισσότερο διαδεδομένος γκρίζος σχιστόλιθος Καβάλας, δουλεύονται πιο εύκολα από τις πέτρες της Ερμακιάς, οι οποίες είναι κυρίως για χτίσιμο σπιτιών όπως και των αλωνιών που είδατε. Και οι Ερμακιώτες συνεχίζουν να πελεκούν την πέτρα με την ίδια δεξιοτεχνία των παλιότερων Φραγκοτσλήδων μαστόρων, που ζούσαν εδώ, στην Ερμακιά, το άλλοτε μαστοροχώρι Φραγκότς.»
«Εκτός από τα ανεκμετάλλευτα τουριστικά πέτρινα αλώνια, υπάρχει κάτι άλλο στο χωριό σας, άξιο προς επίσκεψη;», ρώτησε ο διερμηνέας. Και πριν απαντήσει ο μεγαλύτερος της παρέας, ένας νεαρός τον ρωτάει, αν είναι δημοσιογράφος σε κάποιο μπλογκ. Και ο διερμηνέας, χαμογελώντας ευγενικά και με κάποιο δισταγμό –και τί δεν είχε ακούσει παλιότερα σε αντίστοιχη περίπτωση– του απαντά πως εργάζεται ως μεταφραστής και διερμηνέας και πως σήμερα, λόγω και του μνημοσύνου για τους Ερμακιώτες που σκοτώθηκαν από τους Γερμανούς ναζί, συνοδεύει την κυρία στο παγκάκι, Γερμανίδα, που εκπροσωπεί το Ελληνογερμανικό Ταμείο για το Μέλλον. «Δεν ξέρω αν το γνωρίζετε», συνέχισε, «αλλά αυτός ο φορέας χρηματοδοτεί μεταξύ άλλων περιοχές που επλήγησαν από εγκληματικά αντίποινα των γερμανικών στρατευμάτων κατοχής και σήμερα έχουν ενταχθεί στο Δίκτυο των μαρτυρικών χωριών, όπως και η Ερμακιά από το 2019. Σκοπός του Ταμείου είναι μέσα από τον διάλογο με τις μαρτυρικές κοινότητες να σταλεί ένα μήνυμα συμφιλίωσης με αυτές, διανέμοντας οικονομικούς πόρους που θα ανταποκρίνονται στις επιδιώξεις και προσδοκίες των κοινοτήτων. Για παράδειγμα, ο εκσυγχρονισμός του χιονοδρομικού κέντρου Καλαβρύτων είναι το πρώτο έργο που χρηματοδοτήθηκε από το Ταμείο αυτό ενώ στο Κομμένο στην Άρτα, αναπαλαιώθηκε κτίριο ώστε να μετατραπεί σε τόπο μνήμης και χώρο τεκμηρίωσης της Σφαγής του στις 16 Αυγούστου 1943.»
Ο νεαρός που έκανε την ερώτηση, όπως και το υπόλοιπο συνεργείο, δεν είπαν τίποτα. Μια αμηχανία που ο διερμηνέας την καταλάβαινε απόλυτα. Η κουβέντα για τις γερμανικές αποζημιώσεις ήταν από τα κυρίαρχα θέματα στον ελληνικό τύπο και κάθε προσπάθεια από πλευράς των Γερμανών, όπως και το Ταμείο, αντιμετωπίζονταν με καχυποψία και θεωρούνταν ένα είδος συμψηφισμού και αποζημίωσης για οτιδήποτε. Και ο διερμηνέας για να σπάσει τον πάγο επανέλαβε την ερώτηση αναφορικά με την ύπαρξη κάποιου άλλου αξιοθέατου του χωριού. Και ο συνταξιούχος του απαντά αμέσως πως ναι, υπάρχει και το Σπήλαιο της Ερμακιάς.
«Βρίσκεται», συνεχίζει, «μόλις 2 χλμ. από εδώ προς την δυτική έξοδο του χωριού. Μπορεί και να έχετε δει την μικρή καφέ πινακίδα Σπήλαιο Ερμακιάς ερχόμενοι προς τα εδώ», του είπε. «Οι κάτοικοι του χωριού πήγαιναν τον Μάιο αλλά και την Μεγάλη Παρασκευή στο σπήλαιο για το αγίασμα, μια μικρή υδατοσυλλογή, που πίστευαν πως είχε θεραπευτικές ιδιότητες και έτσι έπλεναν το πρόσωπό τους με αυτό αλλά και το έπιναν. Όταν ήμουν μικρός, θυμάμαι, είχα πλύνει τα χέρια μου με αυτό και όταν βγήκα από το σπήλαιο, έβγαζαν ατμούς. Είναι εκείνοι που οδήγησαν τo 1969 μια ομάδα σπηλαιολόγων ερευνητών της Ελληνικής Σπηλαιολογικής Εταιρείας στο εσωτερικό του με σκοπό την έρευνα, την χαρτογράφηση, φωτογράφιση και μελέτη του. Τώρα η είσοδός του είναι φραγμένη και περιμένει την όποια αξιοποίησή του και σωτηρία από διάφορους επιτήδειους που κατά καιρούς μπαίνουν στο σπήλαιο και λεηλατούν τα πετρώματά του, τσαλακτίτες και σταλαγμίτες. Τότε οι σπηλαιολόγοι προσπάθησαν να εντοπίσουν θαλάμους μέσα στο σπήλαιο, στοιχείο σημαντικό ώστε από σπήλαιο τοπικού τουριστικού ενδιαφέροντος να χαρακτηριστεί γενικού. Έχει μήκος κοντά στα 50 μ., μεγαλύτερο πλάτος 15 μ. ενώ η ψηλότερη οροφή του είναι στα 7μ. Η συνολική του έκταση, σύμφωνα με την έρευνα, είναι 425 τ.μ.»
Δυστυχώς το σπήλαιο δεν άνοιξε ούτε στο Διεθνές Έτος Σπηλαίων και Καρστ 2021.
«Ευχαριστώ πολύ για τις τόσο σημαντικές πληροφορίες που μου δώσατε», είπε ο διερμηνέας στον συνταξιούχο, γνώστη καλό, όπως φάνηκε, της τοπικής ιστορίας της Ερμακιάς.
«Αν μου επιτρέπετε», συνέχισε ο συνταξιούχος, «θα ήθελα να συμπληρώσω και μια ακόμα αιματηρή σελίδα της ιστορίας του χωριού. Δεν ήταν μόνο οι Γερμανοί ναζί που το πυρπόλησαν πέντε φορές, είχε προηγηθεί και μια καταστροφή από τους Οθωμανούς το 1822, ως αντίποινα στην συμμετοχή των Ερμακιωτών στην επανάσταση της Νάουσας, της ηρωικής πόλης.»
«Ευχαριστώ και πάλι, για τα όσα ενδιαφέροντα μου διηγηθήκατε», είπε ο διερμηνέας στον συνταξιούχο.
Το συνεργείο των μαστόρων επέστρεψε στην δουλειά, μιας και τελικά δεν έβρεξε. Ο διερμηνέας αφού τους ευχαρίστησε όλους και τους ευχήθηκε καλές δουλειές, κινήθηκε προς το μέρος της εκπροσώπου του Ελληνογερμανικού Ταμείου για το Μέλλον. Την έπιασε στοργικά από το χέρι βοηθώντας την να σηκωθεί από το παγκάκι. Με σπαστά ελληνικά και με εγκάρδιο χαμόγελο ευχαρίστησε και η ίδια τους μαστόρους ενώ ζήτησε από τον συνοδό της να κάνουν μια βόλτα στο χωριό. Περπάτησαν για λίγο ανάμεσα σε νέα και παλιά πέτρινα σπίτια, με αυλές περιποιημένες και πνιγμένες στο πράσινο. Ένα συνονθύλευμα οικοδομικών υλικών: πέτρα Ερμακιάς, σχιστόλιθος Καβάλας και Καρύστου, τσιμεντοκονίες. Ωστόσο «ένα μέρος πολλά υποσχόμενο για το μέλλον», της είπε ο διερμηνέας.
«Θα σας τα πω πιο αναλυτικά», συνέχισε, «κατά τη διάρκεια του φαγητού σε εστιατόριο στο γειτονικό χωριό Σπηλιά. Φίλος από την περιοχή, που αναζητά μεταξύ άλλων πληροφορίες για κάποιο από τα θύματα του ολοκαυτώματος της Ερμακιάς, που έχει το ίδιο επώνυμο με αυτόν, μου σύστησε να φάμε εκεί και αν έχουμε χρόνο να επισκεφθούμε τον αρχαιολογικό χώρο με τον Μακεδονικό Τάφο της Σπηλιάς, έναν διθάλαμο τάφο με μνημειακή δωρική πρόσοψη. Είναι ο ένας από τους δύο Μακεδονικούς Τάφους της περιοχής. Ο δεύτερος βρίσκεται στους Πύργους, μαρτυρικό και αυτό χωριό.»
Κείμενο και φωτογραφίες: Πασχάλης Τούνας. Επιμέλεια: Α. Τσίγκας.
Αυτή η καταχώρηση είναι διαθέσιμη και στα: Deutsch (Γερμανικά)