Οι Έλληνες σκηνοθέτες και η «κρίση»: αποτρέποντας το στίγμα

Άρθρο του Φλόριαν Σμιτς

Αυτή η καταχώρηση είναι διαθέσιμη και στα: Deutsch (Γερμανικά)

Πρόσφατα τελείωσε το 57ο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Θεσσαλονίκης. Μεταξύ των περίπου 200 ταινιών από όλο τον κόσμο παρουσίασαν το έργο τους και 56 Έλληνες σκηνοθέτες. Αντιστέκονται στον διαρκή στιγματισμό από την κρίση. Ένα άρθρο του Φλόριαν Σμίτς για το diablog.eu.

Δύσκολοι καιροί για τους Έλληνες σκηνοθέτες. Λάθος. Δύσκολοι καιροί για τους σκηνοθέτες. Οι προϋπολογισμοί συρρικνώνονται όλο και περισσότερο, ενώ τα παράνομα downloads των ταινιών κάνουν τα έσοδα μηδαμινά. Λόγω των οικονομικών προβλημάτων που έχει να αντιμετωπίσει η Ελλάδα μετά την έκρηξη της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης και λόγω της παράλογης και ανελέητης ευρωπαϊκής λιτότητας υποφέρουν ιδιαίτερα οι Έλληνες σινεφίλ. Και η ρετσινιά της κρίσης τροχοπεδεί ακόμα περισσότερο. Οι σκηνοθέτες διαμαρτύρονται ότι το εξωτερικό δεν περιμένει από τον νέο ελληνικό κινηματογράφο τίποτ΄ άλλο από ταινίες σχετικά με την κρίση. Πολλοί ωστόσο αρνούνται να περιορίσουν τα παγκόσμια προβλήματα της εποχής μας στη Ελλάδα.

Οι ταινίες δεν είναι μιας χρήσης

Η Σοφία Εξάρχου είναι μια από τα πλέον ελπιδοφόρες σκηνοθέτιδες του νέου ελληνικού κινηματογράφου. Η δραματική της ταινία ενηλικίωσης «Park» παίζεται στα φεστιβάλ όλου του κόσμου. Βραβεύτηκε στο διαγωνιστικό τμήμα νέων σκηνοθετών του Σαν Σεμπαστιάν, ενώ στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης έλαβε το νέο βραβείο ΕΡΤ. Όπως και πολλοί άλλοι συνάδελφοί της η Σοφία Εξάρχου δεν βλέπει ως αποστολή της να απεικονίσει τη λεγόμενη ελληνική κρίση, αν και τα προβλήματα της χώρας διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην ταινία της.

Regisseurin Sofia Exarchou im Gespräch mit dem Publikum
Η σκηνοθέτιδα Σοφία Εξάρχου σε συνομιλία με το κοινό, ©motionteam.gr

«Νομίζω ότι ένα 99 % περιμένει οι σημερινές ελληνικές ταινίες να αναφέρονται στην κρίση. Κατανοώ ότι οι άνθρωποι στο εξωτερικό θέλουν να καταλάβουν τι συμβαίνει στην Ελλάδα, αλλά μια ταινία δεν γυρίζεται μόνο για μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή. Όταν γράφεις μια ιστορία, θέλεις οι άνθρωποι να μπορούν να καταλάβουν και σε δέκα χρόνια αυτό που βλέπουν», μας εξηγεί η σκηνοθέτιδα. Ο κύριος χώρος όπου διαδραματίζεται η πλοκή της ταινίας της, το παρατημένο Ολυμπιακό χωριό στην Αθήνα, δεν περιγράφει μόνο την ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας, αλλά και του δυτικού κόσμου γενικά.

Τα ερειπωμένα κτίσματα και οι αθλητικές εγκαταστάσεις είναι μάρτυρες ενός παρελθόντος, του οποίου οι ελπίδες στην Ευρώπης του 2014 είχαν μετατραπεί από ου-τοπία σε δυσ-τοπία. Εδώ περνάνε το καλοκαίρι τους οι νεαροί πρωταγωνιστές της ταινίας. Αυτό που αρχικά μοιάζει με αναρχία και διασκέδαση είναι στην πραγματικότητα μια ζωή ακόμη πιο πέρα και από το περιθώριο μιας κοινωνίας, της οποίας το μέλλον δεν παίζει πια κανένα ρόλο. Η μοίρα του καθενός αντικατοπτρίζεται στο πρόσωπό του, στις διαπροσωπικές του σχέσεις αλλά και στον χώρο στον οποίο κινείται. Η ποιητική-ρεαλιστική εικονογράφηση της ταινίας δεν απαιτεί μεγάλους διαλόγους. Πειστικοί είναι και οι δύο βασικοί χαρακτήρες, ο Δημήτρης Κίτσος και η εξαιρετική Δήμητρα Βλαγκοπούλου, η οποία για τον ρόλο της έλαβε φέτος στη Θεσσαλονίκη το Βραβείο Γυναικείας Ερμηνείας.

Akteure im verfallenen, olympischen Dorf vor Athen
«Park»: το ερειπωμένο Ολυμπιακό Χωριό της Αθήνας ως τόπος των δρώμενων, ©Σοφία Εξάρχου

Η κρίση ως προσδοκία

Κανένας Έλληνας σκηνοθέτης δεν αμφισβητεί τη δραματική κατάσταση της χώρας του. Παρόμοια με το «Park» αντικατοπτρίζει και η πλειοψηφία των άλλων ταινιών τη σκληρότητα της καθημερινής ζωής, τις ψυχολογικές επιπτώσεις της οικονομικής και πολιτικής αστάθειας και την έλλειψη προοπτικής. Αλλά οι κινηματογραφιστές έχουν μια ευρύτερη αντίληψη. Ελάσσονος σημασίας είναι το γεγονός ότι η αντίληψη της Ελλάδας περιορίζεται στην κρίση, περισσότερο προβληματικό είναι ωστόσο το ότι η κρίση γίνεται συνώνυμό της. Ανεργία και ρατσισμός δεν είναι ελληνικές πατέντες, αποτελούν όμως δυσοίωνα μελλοντικά σενάρια που παίζουν μεγάλο ρόλο ανά την υφήλιο.

Schauspielschüler Dimitris Kitsos
Ο φοιτητής δραματικής σχολής Δημήτρης Κίτσος στο «Park», ©Σοφία Εξάρχου

Αυτή είναι και η άποψη του σκηνοθέτη Γιάννη Σακαρίδη. Στην ταινία του «Πλατεία Αμερικής» κάνει την Αθήνα σκηνικό παγκόσμιων εξελίξεων, χωρίς να παραγκωνίζει την καθημερινότητα της ελληνικής κρίσης.  Ένας από τους πρωταγωνιστές του είναι ένας σχεδόν σαραντάρης άνεργος που ζει με τους γονείς του. Η έλλειψη προοπτικής τον οδηγεί στον ρατσισμό και προσφεύγει ακόμα και σε δραστικά μέτρα. Ο παιδικός του φίλος είναι ένας καλλιτέχνης τατουάζ που στο παράνομο μαγαζί του φιλοσοφεί γύρω από την έλλειψη νοήματος της ζωής – μέχρις ότου ερωτεύεται μιαν αφρικανή τραγουδίστρια που έχει εγκλωβιστεί ως «παράνομη» μετανάστρια στον υπόκοσμο της Αθήνας. Τέταρτο άτομο είναι ένας πατέρας από τη Συρία που θέλει να φτάσει με την κόρη του στη Γερμανία.

Yannis Sakaridis mit seinem Team von Amerika Square
Ο Γιάννης Σακαρίδης με την ομάδα του από την «Πλατεία Αμερικής», ©motionteam.gr

Και οι τέσσερις πρωταγωνιστές προσπαθούν, ο καθένας με τον τρόπο του, να ξεφύγουν από μια πραγματικότητα που τους στερεί μια αξιοπρεπή ζωή. Ο Γιάννης Σακαρίδης πιάνει στον παλμό της εποχής: με προσιτό τρόπο κατορθώνει να απεικονίσει το αδιέξοδο μιας γενιάς που δεν είναι συνυφασμένη με τα προβλήματα ενός μεμονωμένου κράτους, αλλά με τις συνέπειες της παγκοσμιοποίησης και της νεοφιλελεύθερης πολιτικής. «Είναι μια ταινία για την εποχή μετά την κρίση, μετά το Μπρέξιτ και μετά τον Τραμπ. Πρόκειται για ένα διεθνές πρόβλημα που μας αφορά όλους. Έτσι δεν έχουμε λοιπόν να κάνουμε με μια ελληνική κρίση, αλλά, εάν θέλετε, με μια διεθνή», εξηγεί ο Σακαρίδης το πλαίσιο στο οποίο κινείται.

Στο φεστιβάλ Θεσσαλονίκης τιμήθηκε με το βραβείο του Συνδέσμου Κριτικών Κινηματογράφου. Φυσικά ο σκηνοθέτης δεν θέλει να παραγνωρίσει την κατάσταση στην Ελλάδα. Αλλά δεν θέλει και να την δραματοποιήσει, ειδικά σε σύγκριση με την κατάσταση των ανθρώπων εκείνων που έρχονται από περιοχές πραγματικών συγκρούσεων. Το ότι πολλές ελληνικές ταινίες των τελευταίων χρόνων έχουν ασχοληθεί έντονα  με την κρίση στη Ελλάδα, έχει γι αυτόν να κάνει με τις προσδοκίες του εξωτερικού: «Νομίζω ότι ο ελληνικός κινηματογράφος αντανακλά αφενός τα όσα πραγματικά συμβαίνουν, αλλά αφετέρου και αυτά που περιμένουν τα ευρωπαϊκά φεστιβάλ από εμάς.»

Yannis Stankoglou, Schauspieler
yannia_sakaridis_1 Στην Ελλάδα ο Γιάννης Στάνκογλου είναι διάσημος. Με την «Πλατεία Αμερικής» τον περιμένει η επιτυχία ίσως και στο εξωτερικό, ©Γιάννης Σακαρίδης

Στο στίγμα της κρίσης

Έτσι υπάρχει, ακόμα και στον κλάδο της ψυχαγωγίας, η τάση να επικεντρώνονται τα όσα προβλήματα της Ευρώπης στην Ελλάδα. Η κρίση ελέγχει πλήρως τη χώρα. Αλλά αυτό αποδεικνύεται όχι μόνο από την αμετάβλητα καταστροφική οικονομική κατάσταση στην Ελλάδα, αλλά και την αντίληψη της χώρας εκ των έξω. Ελλάδα και Κρίση έχουν γίνει συνώνυμα. Αυτή η εσφαλμένη εκτίμηση απέχει ωστόσο πολύ από την πραγματικότητα. Αν και φαίνεται την πρώτη στιγμή βολικό για τις πλουσιότερες χώρες στην Ευρώπη να αποσπάται με τον τρόπο αυτό η προσοχή από τα δικά τους προβλήματα, μακροπρόθεσμα δεν θα αποβεί σε καλό. Σε συνθήκες παγκοσμιοποίησης τα εθνικά σύνορα δεν παίζουν πλέον σημαντικό ρόλο, γεγονός που ισχύει και για τον κινηματογράφο.

Η απελευθέρωση από το στίγμα της κρίσης δεν αποτελεί πια αποκλειστικό στόχο των Ελλήνων σκηνοθετών. Ταινίες όπως το «Park» και η «Πλατεία Αμερικής» εκφράζουν μάλλον την ανάγκη να υιοθετηθεί μια νέα θέση και να γίνει θεώρηση της κρίσης ως αυτό που είναι: ένα φαινόμενο ολόκληρου του δυτικού κόσμου, το οποίο συνδέεται άμεσα με τις συγκρούσεις στη Μέση Ανατολή ή με τις φτηνές μονάδες παραγωγής στην Ασία. Είναι αυτά τα προβλήματα που ενώνουν την Ευρώπη και τα οποία ένα εθνικό κράτος δεν μπορεί να αντιμετωπίσει μόνο του. Οι Έλληνες κινηματογραφιστές δεν περιορίζεται πλέον μόνο στη χώρα τους. Τεχνολογικά, όσον αφορά την παραγωγή, και θεματικά λειτουργούν πιο ευρωπαϊκά από ποτέ άλλοτε. Και όχι μόνο γι αυτούς τους λόγους αξίζει η περιπλάνηση στον ελληνικό κινηματογράφο. Στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Θεσσαλονίκης έγινε φέτος για άλλη μια φορά σαφές, ότι η κρίση κάθε άλλο παρά έπληξε την ελληνική δημιουργικότητα.

Amerika Square: die Protagonisten auf einem Motorrad
«Πλατεία Αμερικής»: οι πρωταγωνιστές δραπετεύουν από την πραγματικότητα ή από τον εαυτό τους, ©Γιάννης Σακαρίδης

Κείμενο: Φλόριαν Σμιτς. Μετάφραση: Α. Τσίγκας. Φωτό: motionteam.gr, Σοφία Εξάρχου, Γιάννης Σακαρίδης.

Αυτή η καταχώρηση είναι διαθέσιμη και στα: Deutsch (Γερμανικά)

Σχολιάστε