Αυτή η καταχώρηση είναι διαθέσιμη και στα: Deutsch (Γερμανικά)
Ορφέας και Frontex, Θράκη και Οράνιενπλατς, πρόσφυγες και πουλιά, διακινητές προσφύγων και τραγουδιστές όπερας, το τέλος και η αρχή της Ευρώπης. Η καινούργια παράσταση της διεθνούς καλλιτεχνικής ομάδας andcompany&Co. είχε πρεμιέρα την προηγούμενη εβδομάδα (10–13 Οκτωβρίου) στο θέατρο HAU (Hebbel am Ufer) του Βερολίνου και θα παρουσιαστεί στη συνέχεια στο Γκρατς της Αυστρίας ως μέρος του φετινού προγράμματος του φεστιβάλ steirischer herbst. Εδώ ο μύθος του Ορφέα συναντά τη διάσημη όπερα του Μοντεβέρντι L’Orfeo (1607) και την ευρωπαϊκή πολιτική για τους πρόσφυγες: στα εξωτερικά σύνορα της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο νοτιοανατολικό άκρο της. Εκεί όπου ο ποταμός Έβρος (ο οποίος στα τούρκικα ονομάζεται Meriç) χωρίζει την Ελλάδα από την Τουρκία και όπου τα τελευταία χρόνια έχουν χάσει τη ζωή τους χιλιάδες άνθρωποι, στην προσπάθειά τους να εισέλθουν «παράνομα» στην Ευρώπη. Αλλά και εντός της Ευρώπης, στη συνοικία Κρόιτσμπεργκ του Βερολίνου, όπου πολυάριθμοι πρόσφυγες, αιτούντες άσυλο, έστησαν τις σκηνές τους το φθινόπωρο του 2012 και έκτοτε – και αφού αναγκάστηκαν ενδιάμεσα από τις δημοτικές Αρχές να εγκαταλείψουν την πλατεία καθώς και άλλα προσωρινά καταλύματα – παλεύουν για την ύπαρξή τους.
Στην παράσταση αυτή, οι andcompany&Co. καταπιάνονται εκ νέου με μια σειρά από ερωτήματα με τα οποία είχαν ασχοληθεί σε μια παλαιότερή τους δουλειά με τίτλο EUROPE AN ALIEN (η πρεμιέρα δόθηκε στο Άμστερνταμ το 2005, ενώ ακολούθησαν παραστάσεις στο Ντύσελντορφ και στη Φρανκφούρτη). Το 2004 η ομάδα πραγματοποίησε ένα εργαστήριο στο Σουφλί, στις όχθες του ποταμού Έβρου, στο πλαίσιο της Διεθνούς Θερινής Ακαδημίας του Εθνικού Θεάτρου, που διηύθυνε η Ελένη Βαροπούλου. Ως θέμα της είχε εκείνη τη χρονιά τους εξόριστους, τους νομάδες και τους πρόσφυγες, ενώ το 2005 τα μέλη της ομάδας επισκέφτηκαν ξανά την περιοχή για να συνεχίσουν τις έρευνές τους.
Σε αυτόν τον ποταμό, τον Έβρο, ρίχτηκε κάποτε, σύμφωνα με την αρχαία μυθολογία, το κομμένο κεφάλι του Ορφέα, μαζί με τη λύρα του, αφού εκείνος μετά την επιστροφή του από τον Άδη δεν τίμησε τον Διόνυσο. Βρήκε έτσι άγριο θάνατο στα χέρια των Μαινάδων, των ιερών ακολούθων του θεού, που ξέσκισαν το κορμί του – ένα τέλος όμοιο με αυτό του Πενθέα στις Βάκχες. Στις όχθες του ίδιου ποταμού ξεβράστηκαν, στο πλέον πρόσφατο παρελθόν, αμέτρητα νεκρά σώματα. Στην περιοχή δημιουργήθηκε μια απαγορευμένη στρατιωτική ζώνη με συνοριακούς φράχτες και ναρκοπέδια, με σκοπό την επίβλεψη, τη φύλαξη και την προστασία των εξωτερικών συνόρων της Ευρωπαϊκής Ένωσης από την εγκληματικότητα και την παράνομη μετανάστευση.
Κεντρικό ρόλο στην προώθηση αυτού του σχεδίου διαδραματίζει από την ίδρυσή του, το 2004, ο οργανισμός Frontex, οι επιχειρήσεις του οποίου φέρουν συνήθως ονόματα αρχαίων θεών: Ερμής, Ποσειδών, Ήρα, Ξένιος Ζευς. Τα σύνορα της Ευρώπης έχουν μετατραπεί έτσι σε έναν άκρως ιεραρχικό θεσμό, στον «πιο αντιδημοκρατικό θεσμό της Ευρώπης», όπως ανέφερε χαρακτηριστικά στην ομιλία του ο κοινωνιολόγος Βασίλης Τσιάνος, ο οποίος διδάσκει στο Πανεπιστήμιο του Αμβούργου και προσκλήθηκε να συμμετάσχει σε συζήτηση που διοργανώθηκε στο θέατρο HAU μετά την παράσταση της Κυριακής. Οι άνθρωποι χωρίζονται λοιπόν σε δύο κατηγορίες, σε αυτούς που έχουν και σε αυτούς που δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα να περάσουν νόμιμα τα σύνορα – και παίρνουν έτσι το ρίσκο της «παρανομίας». Ικανότητα πληρωμής ή/και βαρβαρότητα. Κατά έναν αρκετά παράδοξο τρόπο, η περιοχή αποτελεί συγχρόνως τόπο προστασίας πτηνών. 312 διαφορετικά είδη πουλιών φτιάχνουν τις φωλιές τους εδώ, ή – σε αντίθεση με τους πρόσφυγες – διέρχονται ελεύθερα και συνεχίζουν το ταξίδι τους.
Στη σκηνή επικρατεί μια πολύχρωμη ετερογένεια. Ηθοποιοί και περφόρμερ, ανάμεσά τους ένας βαρύτονος και ένας τενόρος στο ρόλο διακινητών-παρουσιαστών, οι οποίοι αργότερα βάζουν τις τεράστιες μάσκες τους και μεταμορφώνονται σε πουλιά. Μουσικοί βρίσκονται επίσης επί σκηνής, μελωδίες του Γκλουκ και του Μοντεβέρντι ακούγονται και εναλλάσσονται με μοντέρνους ήχους και ηλεκτρονικά μπιτ. Για «ανθρώπινα αντικείμενα» γίνεται λόγος, που διακινούνται σαν εμπορεύματα. Και όμως «η συναλλαγή αυτή δεν είναι πιο βρώμικη από οποιαδήποτε άλλη συναλλαγή», όπως υποστηρίζεται με χαρακτηριστική μπρεχτική ειρωνεία. Τόσο φρικτά και τόσο φυσιολογικά. Ακούμε και μαθαίνουμε και για εξωτικά είδη πουλιών, που κάτι ερασιτέχνες ορνιθολόγοι, εξοπλισμένοι με κιάλια, τα παρατηρούν, τα ταυτοποιούν και τα δηλώνουν ύστερα στις Αρχές: ο υποτιθέμενος παράδεισος των πουλιών αποκαλύπτεται στο τέλος κι αυτός ως ζώνη ελέγχου.
Το θέατρο των andcompany&Co. – τόσο σε επίπεδο θεματολογίας όσο και σε επίπεδο φόρμας – είναι ένα θέατρο των συνειρμών, των συνάψεων, των υπερβάσεων και μεταθέσεων των ορίων, μιας διαρκούς κίνησης ανάμεσα στους λόγους και στις ιστορικές περιόδους. Το σκηνικό αυτό κολάζ, στην εν λόγω παράσταση όπως και σε παλαιότερες δουλειές της ομάδας, διαθέτει ωστόσο μια ισχυρή παιγνιώδη διάσταση, μια σοβαρή ελαφρότητα. Εξίσου ευδιάκριτο είναι το πάθος της διερώτησης, η οποία σχεδόν πάντα στρέφεται και προς εαυτόν.
Στο κέντρο της παράστασης, όπως και στο κλείσιμό της, βρίσκεται το ερώτημα σχετικά με την Ευρώπη και τις αξίες της, που διακυβεύονται σήμερα πάλι με τόσο κρίσιμο τρόπο. Η Ευρώπη θα πρέπει, όπως ο Ορφέας, να γυρίσει να κοιτάξει πίσω, στο παρελθόν της, την εποχή που οι άνθρωποι δεν γύρευαν να εισέλθουν σε αυτήν αλλά την εγκατέλειπαν. Η παράσταση συνδυάζει την ειρωνεία με την τέχνη της ενθύμησης και γιορτάζει την ανοιχτότητα, την ποικιλία και την διαφορετικότητα – στη θέση της ομοιομορφίας και της ενσωμάτωσης. «Η Ευρώπη είναι μια κοπέλα με μούσι»! Χαρωπός υπαινιγμός-αναφορά στη νικήτρια του τελευταίου διαγωνισμού της Eurovision, Κοντσίτα Βουρστ, και συγχρόνως μια αρθρωμένη ουτοπία, από το στόμα ενός ηθοποιού: «Αν η Ευρώπη είναι γυναίκα, τότε να είναι γυναίκα όποιος θέλει να είναι γυναίκα. Αν η Ευρώπη είναι γυναίκα, τότε να είναι Ευρώπη όποιος θέλει να είναι Ευρώπη».
Φωτό: © Jan Brokof / João Loureiro.
Επόμενες παραστάσεις:
steirischerherbst, Graz
17.10. – 18.10.2014
Ringlokschuppen Ruhr, Mülheim a.d. Ruhr
08.11.2014
Mousonturm, Frankfurt
28.11. – 30.11.2014
Theater im Pumpenhaus, Münster
28.01.2015
Forum Freies Theater, Düsseldorf
30.01. – 31.01.2015
Hippodrome, Douai (F)
03.02. – 04.02.2015
Αυτή η καταχώρηση είναι διαθέσιμη και στα: Deutsch (Γερμανικά)