Αυτή η καταχώρηση είναι διαθέσιμη και στα: Deutsch (Γερμανικά)
Το σχόλιο του Αλέξανδρου Αδαμόπουλου για το μότο της documenta 14 «Μαθαίνοντας από την Αθήνα» αποτελεί τη δεύτερη μιας σειράς από προσωπικές τοποθετήσεις που πρόκειται να δημοσιευτούν τις καλοκαιρινές εβδομάδες του 2017 στο diablog.eu. Όλες επικεντρώνονται σε δεδομένα και στοιχεία που όντως μπορεί να μάθει κάποιος απ’ αυτήν την πόλη. Γραμμένες από ανθρώπους που γεννήθηκαν ή ζουν εδώ και καιρό στην Αθήνα, μαρτυρούν την αυτοεκτίμηση και την περηφάνια των κατοίκων της ενώπιον της γενικότερης ανωμαλίας σε μια πόλη που φέρει αφενός τα σημάδια της κρίσης, αφετέρου διαθέτει βαθύτερη μνήμη σε σχέση με τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές μητροπόλεις. Δεν είναι άλλωστε η πρώτη φορά που η Αθήνα υπερασπίζεται τη ζωντάνια της σε αντίξοες συνθήκες.
Αυτόν τον καιρό έχει έρθει πάλι στην επιφάνεια η Αθήνα˙ με αφορμή όχι τη μόνιμη πια κρίση που μαστίζει όλη τη χώρα, αλλά μια μακράς διαρκείας καλλιτεχνική έκθεση –αρκετά πολιτική όμως και μάλλον μαρκετίστικη– που ισχυρίζεται πως προτείνει να μάθουμε καινούργια πράγματα απ’ αυτήν: «Μαθαίνοντας από την Αθήνα». Άκρως ενδιαφέρον.
Αφήνοντας κατά μέρος την όποια κριτική για την ποιότητα των διαφόρων εκδηλώσεων και τις ενδεχομένως έντονες αντιρρήσεις για τον τρόπο με τον οποίο παρουσιάζονται, πιστεύω πως καλό θα ήταν να δούμε τι είναι εκείνο το χρήσιμο, το πολύτιμο –πέρ’ απ’ το ιδιαίτερο, μοναδικό φως– που έχει να προσφέρει στην υπόλοιπη Ευρώπη, ακόμα και στον κόσμο, στις μέρες μας ο μεταιχμιακός αυτός χώρος˙ απ’ την εποχή του Αριστοτέλη, για να το πούμε απλοϊκά, εντελώς σχηματικά. Θα μπορούσαμε να μάθουμε πολλά απ’ αυτό˙ όσο κι αν κρύβεται κάτω από διάφορες στρεβλώσεις και ίσως μοιάζει αγνώριστο πια μέσα από λογής-λογής παθολογίες.
Γιατί, χωρίς να χρειάζεται να καταφύγουμε σε ιδεαλιστικά, ρομαντικά δεκανίκια -που μπορεί και να καταντούν γραφικά- το βρίσκουμε ακόμη ζωντανό, να ξεχειλίζει γενναιόδωρα σε κάθε εκδήλωση της ζωής σ’ αυτό το σταυροδρόμι· παραμένοντας ταυτόχρονα το κύριο αίτημα του ευ ζην για όλους τους ανθρώπους όπου γης: Ο Άνθρωπος. Όλος ο μόχθος, η τάξη και η προσπάθεια κατηγοριοποίησης που έχουν επιχειρηθεί αιώνες τώρα· για τον Άνθρωπο φτιάχτηκαν. Κανείς δεν μπορεί ν’ αμφιβάλλει γι’ αυτό, μα ούτε και πρέπει να το ξεχνά.
Για να σταθείς σ’ ένα σταυροδρόμι και να περάσεις με ασφάλεια απέναντι, χρειάζονται σωστά χαραγμένοι δρόμοι, καθαροί, ανάλογα πεζοδρόμια και φανάρια που ρυθμίζουν την κυκλοφορία πεζών και οχημάτων. Και προ παντός απαιτείται απόλυτος σεβασμός απ’ όλους στους κανόνες κυκλοφορίας. Δεν είναι δυνατό να διαφωνήσει κανείς με τίποτ’ απ’ όλα αυτά.
Η εικόνα ενός πεζού που περιμένει υπομονετικά μόνος σ’ ένα εντελώς έρημο σταυροδρόμι, όπου όχι μόνο δεν κυκλοφορεί απολύτως τίποτε, μα ούτε καν απ’ το βάθος των άδειων δρόμων φαίνεται να έρχεται κάτι, σίγουρα δείχνει μια σωστή κοινωνική συμπεριφορά, μια συγκινητική προσήλωση στους κανόνες, είναι όμως μια εικόνα που ίσως κάτω απ’ το αμείλικτο ελληνικό φως στην Αθήνα μπορεί να φανεί αστεία, ακόμα και εντελώς παράλογη. Όχι γιατί κατ’ ανάγκη η Αθήνα είναι ενοχλητικά άναρχη, μα γιατί δεν νοείται ο νόμος να μην υπηρετεί τον Άνθρωπο.
Κάτι που μάλλον τείνουμε να ξεχάσουμε και καλό θα ήταν, αντί να προσπαθούμε να επιβάλλουμε μόνο διάφορα –πολύ σωστά ίσως– πράγματα στην Αθήνα, να ξαναθυμηθούμε και κάποια πολύ βασικά από εκείνην.
Ο Αλέξανδρος Αδαμόπουλος γεννήθηκε στην Αθήνα όπου σπούδασε νομικά, σκηνοθεσία και κλασική κιθάρα. Έκανε σπουδές κοινωνιολογίας του δικαίου στο Παρίσι. Ίδρυσε την «Εταιρεία Φίλων Μουσικής Γιάννη Χρήστου». Έχει εκδώσει ένα μυθιστόρημα, συλλογές διηγημάτων, ένα λιμπρέτο και θεατρικά έργα. Στα γερμανικά κυκλοφορούν δυο συλλογές του από τις εκδόσεις Elfenbein του Βερολίνου.
Επιμέλεια: Andrea Schellinger. Φωτό: Βλάσης Κανιάρης, diablog.eu, κατά τη διάρκεια της documenta 14 στο EMST.
Αυτή η καταχώρηση είναι διαθέσιμη και στα: Deutsch (Γερμανικά)
Αθήνα. Μια λέξη γεμάτη αίγλη, ανέπαφη στις κατακλυσμιαίες αλλαγές που διαμόρφωσαν την ίδια την πόλη στο πέρασμα των αιώνων. Μια πόλη που πολλοί αρέσκονται να θαυμάζουν και κάποιοι λατρεύουν να μισούν. Για τους δικούς του λόγους ο καθένας. Αθήνα. Μια ιστορία κατάφορτη πολιτισμικών γεγονότων, που επιζεί των καταστροφών, με τρόπο μυστηριώδη. Ως πρωτεύουσα της Ελλάδας, σηκώνει το φορτίο ενός μακραίωνου πολιτισμού και της αλλοίωσής του από πολιτικούς πατερναλισμούς και το κάνει με θαυμαστή αξιοπρέπεια, αν και με οδύνη τις περισσότερες φορές. Προφανώς, οι μόνιμοι κάτοικοι έχουν διαφορετικές οπτικές της καθημερινότητας, από ότι οι επισκέπτες. Εκτός από τα ευκαιριακά ταξίδια μου στην Αθήνα, αποπειράθηκα να εγκατασταθώ στο κλινόν άστυ σε μια περίοδο έντονων πολιτικών διεργασιών, διαπιστώνοντας εξ ιδίων την αλλότρια φύση της σύγχρονης μεγαλούπολης, που κάποιοι αποκαλούν τερατούπολη. Έζησα από κοντά τα εκρηκτικά γεγονότα που ακολούθησαν τη δολοφονία ενός δεκαπεντάχρονου παιδιού, του Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου. Τις μαζικές διαδηλώςεις, το κάψιμο των καταστημάτων, τα χημικά και τη βία της καταστολής. Όλη η πόλη αντιδρούσε σε μια ύβρι που είχε διαπραχθεί, πιστή στις μυθικές της καταβολές. Στην Αθήνα χτυπά η καρδιά της Ελλάδας, ενίοτε και ολόκληρης της Ευρώπης. Από δω, άλλωστε, ξεκίνησαν όλα κι εδώ συγκρούονται οι πολιτισμοί των διαφορετικών εθνικοτήτων. Η Αθήνα είναι μια χοάνη στην οποία συνωστίζεται το σήμερα με το χθες. Το οικείο με το ανοίκειο. Ακόμη και στις πιο αποπνυκτικές συνοικίες, ξεχωρίζει η διαφορετικότητα και η αποδοχή της, συνιστά τον πυρήνα της πεμπτουσίας της οικουμενικότητας που γίνεται εμφανής σε κάθε βήμα. Την ίδια στιγμή της παρακμής, ακμάζει ένας πολιτισμός φτιαγμένος από τα ανθεκτικά υλικά της αποδοχής. Το φως της Αθήνας καταυγάζει την εσωτερική ένταση και την εξωστρέφεια των κατοίκων της. Σαν μια γιορτή που στήνεται από το τίποτα για να σε παρασύρει σ´ ένα καταιγιστικό ρυθμό πανηγυριού, στο οποίο κανείς δεν μπορεί να μείνει αμέτοχος. Μια καιόμενη βάρος που αναγεννάται από τις στάχτες της. Αυτή είναι η πόλη στην οποία επιστρέφω κάθε φορά, όλο και πιο έκπληκτη, παρακολουθώντας τις αλλαγές της, συχνά καταιγιστικές, που αφήνουν ωστόσο ανέπαφη τη μαγεία. Ανάμεσα σε έναν περίπατο στην Διονυσίου Αρεοπαγίτου και στην οδό Ερμού, ο επισκέπτης συναντά τη διαδοχή των πολιτισμών, σαν μια ασπίδα προστασίας της ίδιας της πόλης, παρόμοια με αυτήν που κρατά η Θεά Αθηνά στα Προπύλαια, υπερασπίζοντας τις αξίες του ανθρωπισμού, του μέτρου και της Δημοκρατίας. Όσες φορές κι αν επισκεφτώ την Ακρόπολη, για να θαυμάσω το μεγαλείο του Παρθενώνα, πάντα κατηφορίζω με την καρδιά γεμάτη φως, Αττικό φως, και την συνείδητοποίηση, ότι εδώ βρίσκεται η μήτρα του πολιτισμού, ο οποίος θα γεννά διαρκώς την ελπίδα για κάτι καλύτερο. Ένα καλύτερο αύριο που θα φέρνει πιο κοντά τους ανθρώπους και θα τους διδάσκει το μέτρον Άριστον! Σημείο αναφοράς της ανθρώπινης μεγαλοσύνης. Επαναφοράς στα ανθρώπινα μέτρα. Στο μεγαλείο της απλότητας και της δημιουργίας, που αν χαθεί, θα έχει χαθεί και το μέλλον της ίδιας της Ανθρωπότητας. Αυτό είναι η Αθήνα. Πόλη, σημείο αναφοράς στα ανθρώπινα μέτρα, με πυξίδα τον πολιτισμό. Όσες καταστροφές κι αν υποστεί, θαρρώ, ότι δεν πρόκειται να υποστείλει τη σημαία της δικαιοσύνης. Η Αθήνα δεν είναι απλά μια πόλη. Είναι η μήτρα της δημοκρατίας. Αυτός είναι και θα παραμείνει, ο λόγος της σωτηρίας της. Μια ζωντανή πόλη με δημιουργικούς ανθρώπους, που αποδέχεται τις προκλήσεις και δεν επαφίεται στις δάφνες του ένδοξου παρελθόντος. Μια πόλη, που δεν αφήνει κανέναν ασυγκίνητο. Αναζητώντας μια αλήθεια για την Ίδια την πόλη και την επιρροή που έχει στους κατοίκους της, περιστασιακούς ή μόνιμους, είναι, ότι, μέσα από τις αντιφάσεις της, πλάθει το μέλλον της με υλικά την πέτρα και τον ήλιο, δημιουργώντας ένα περιβάλλον καταλυτικό, ανθρώπινο ή απάνθρωπο, πάντως, είδωλο της καθημερινής εικόνας της. Το φεγγάρι καθώς καθρεφτίζεται στη θάλασσα ή διαπερνά τα μνημεία της, επιδρά καταλυτικά ως εικόνα στην ψυχοσύνθεση των ανθρώπων. Δίχως να απεμπολεί το παρελθόν έχει πάντα το βλέμμα στραμμένο στο μέλλον. Παρ όλα τα προβλήματα της, είναι μια πόλη ζωντανή που εμπνέει τους ανθρώπους που την κατοικούν με σεβασμό. Η Αθήνα έχει πολλούς, αδιαφιλονίκητους θαυμαςτές κι ακόμη περισσότερους εχθρούς, με πρώτο και καλύτερο το ίδιο το κράτος. Άναρχη δόμηση, άβαφα κτίρια και ερείπια, σωροί σκουπιδιών, νέφος, κυκλοφοριακό κομφούζιο, έλλειψη πράσινου, εγκληματικότητα κ.λ.π.. Παρόλα αυτά, επιβιώνει, χάρη στην δύναμη της πολυχρωμίας της και την συνεισφορά των εραστών της, έστω κι αν αυτή πρέπει να ψάξει κανείς με επιμονή για να τη διακρίνει. Η πολιτιστική ζωή γνωρίζει άνθηση, μάλλον, επειδή στηρίζεται ακριβώς σε αυτή την αναρχία, αλλά και τη σύζευξη τόσων πολιτισμών μ´ ένα τρόπο μοναδικό. Τι μπορείς να μάθεις για την Αθήνα; Πέρα από την ιστορία της και την περιπέτεια της επιβίωσης σε συνθήκες ασφυκτικές, εκείνο που μπορείς να μάθεις καλύτερα από οπουδήποτε αλλού, είναι η ζεστασιά της συνύπαρξης και ο πλούτος της πολυμορφίας που ανοίγουν τους ορίζοντες και βοηθούν να κατανοήσουμε τον Άλλον, κατά συνέπεια τον ίδιο τον εαυτό μας. Η επιβίωση σε μια χαώδη, ανεξερεύνητη πολιτεία όπως η Αθήνα, προϋποθέτει υπομονή και σύνεση, προκειμένου να σου φανερωθεί, με όλα τα στολίδια της, αρκεί να μπορείς να ξεχωρίσεις τα πολύτιμα στοιχεία της, ξεδιαλέγοντας τα προσεκτικά από τα σκουπίδια. Τα τελευταία, λόγω και της κρίσης, αφθονούν κυριολεκτικά και μεταφορικά. Όμως, κάτω από το ζόφο της φτώχειας σε όλα τα επίπεδα, γονιμοποιούνται όμορφα πράγματα που δίνουν τροφή για σκέψη και πολιτισμό. Δυο στοιχεία άρρηκτα δεμένα με την ίδια την πόλη.
Ελένη Μπιρμπίλη, συγγραφέας