Αυτή η καταχώρηση είναι διαθέσιμη και στα: Deutsch (Γερμανικά)
Όταν στα τέλη Μαΐου 2021 φάνηκε να σπάει το τρίτο κύμα της πανδημίας, επιτράπηκαν πάλι τα ταξίδια μεταξύ Γερμανίας και Ελλάδας χωρίς καραντίνα. Ο Dominik Rüchardt εκμεταλλεύτηκε αυτή την ευκαιρία και συμμετείχε στις αρχές Οκτωβρίου 2021 σ΄ ένα δεκαήμερο οργανωμένο ταξίδι που τον οδήγησε μέσω Ιωαννίνων στο Ζαγόρι της Πίνδου. Στο diablog.eu ο ορθολογιστής μαθηματικός περιγράφει πώς το οδοιπορικό του εξελίχτηκε σε μια σχεδόν μαγική εμπειρία.
Πριν μπω στο θέμα οφείλω να ομολογήσω ότι έχω σπουδάσει μαθηματικά. Εμείς οι μαθηματικοί καταπιανόμαστε συνήθως με μια ιδέα υπερβολικά σύνθετη που όμως στην πραγματικότητα δεν υφίσταται και, πάντως, ενέχει τον συλλογισμό ότι είναι πολύ πιθανότερο να υπάρχουν θεοί παρά να μην υπάρχουν.
Έχω κάνει πολλά ταξίδια στη ζωή μου. Έχω γνωρίσει χώρες, τοπία, ναούς, ανθρώπους και τρόπους. Όμως ποτέ δεν είχα πλησιάσει τόσο την αίσθηση του μαγικού όσο στην Ήπειρο, την πλέον άγνωστη ενδοχώρα της Ελλάδας, το βορειοδυτικό της άκρο στα σύνορα με την Αλβανία. Εκεί δηλαδή όπου ένας Κεντροευρωπαίος δεν περιμένει και πολλά να βρει – το πολύ, ίσως, μερικά γαϊδουράκια.
Τα πράγματα όμως εξελίχτηκαν αναπάντεχα. Γιατί, όπως αποδείχτηκε εντέλει, εδώ κατοικούν οι θεοί. Εδώ φιλοτέχνησαν το τοπίο, εδώ επινόησαν τον άνθρωπο, εδώ πειραματίστηκαν με τις πιο τρελές και απίθανες ιδέες, ώσπου να πάρουν τη σκυτάλη οι άνθρωποι – με το Λόγο.
Και όχι μόνο αυτό: Εδώ έλαβε χώρα ένα ταξίδι ανοιχτό για όλα αυτά. Με συνοδοιπόρους και συνοδούς που η αγάπη τους για τον πολιτισμό, τον τόπο, το μυστηριακό, τον άνθρωπο, την ιστορία, το πάθος για τη ζωή και τη φύση ανέβλυζε από κάθε τους κύτταρο. Γι’ αυτό το ταξίδι θέλω να μιλήσω.
Και θ’ αρχίσω απ’ την αρχή.
Το αεροδρόμιο της Θεσσαλονίκης ήταν άδειο. Βρισκόμασταν εν μέσω πανδημίας. Περιμέναμε την Μάργκιτ και την Γκέρτρουντ που θα έρχονταν από το Ντύσσελντορφ, η Έλενα ήταν ήδη εκεί για να μας υποδεχτεί, κι εγώ έσπευσα να εξερευνήσω το κατάστημα του αεροδρομίου για ελληνικές λιχουδιές. Σε λίγο ταξιδεύαμε με το λεωφορείο του Κώστα και κατεύθυνση βορειοδυτικά. Τρεις ώρες δρόμος. Σιγά σιγά εισδύαμε σ΄ έναν άλλο κόσμο.
Με την πρώτη ματιά τα Ιωάννινα είναι μια πόλη χαμηλών τόνων. Επαρχιακή πρωτεύουσα, με το ιστορικό της κέντρο, με δρόμους γεμάτους τουριστικά μαγαζιά, την περατζάδα στην όχθη της λίμνης, τα βουνά ολόγυρα. Σύντομα όμως άρχισαν να ξετυλίγονται με ορμή τα μυστικά. Το πνεύμα της ιστορίας πλανιέται ολοζώντανο πάνω απ’ την πόλη και τα περίχωρα: Ο Αλή πασάς, Αλβανός στην καταγωγή, λήσταρχος αρχικά και κατόπιν αξιωματούχος της Πύλης, οραματιστής ενός αυτόνομου κράτους, δημοφιλής ηγέτης και ανελέητος δεσπότης, έχτιζε σ’ αυτά τα μέρη τις δικές του γέφυρες επί δεκαετίες: ανάμεσα στον μεσαίωνα και τις νεωτερικές αντιλήψεις, το Ισλάμ και τον Χριστιανισμό, τα Βαλκάνια και την Οθωμανική αυτοκρατορία. Εδώ προετοιμάστηκε το έδαφος για την παλιγγενεσία της Ελλάδας και την ανάκτηση της αρχαίας της αίγλης, εδώ διεξαγόταν το εμπόριο που έφερνε τον πλούτο ως τα άκρα των εμπορικών δρόμων: Κωνσταντινούπολη, Αθήνα, Βιέννη, Βελιγράδι.
Οι άνθρωποι εδώ ζουν αποκομμένοι από τον υπόλοιπο κόσμο και το γνωρίζουν. Ο αυτοκινητόδρομος φτιάχτηκε μόλις πριν δέκα χρόνια, ως τότε το ταξίδι μέχρι το πλησιέστερο διεθνές αεροδρόμιο διαρκούσε μια μέρα. Άλλος τρόπος σκέψης. Πιο μεστός. Οι άνθρωποι κοιτάζονται στα μάτια, στην πόλη τους λειτουργεί πανεπιστήμιο, έχουν παιδεία, όμως δεν μοιάζουν βολεμένοι ή μαλθακοί.
Σε απόσταση αναπνοής μάς περιμένουν κρυμμένοι θησαυροί. Η πρώτη κατοικία του Δία, μόνο μισή ώρα μακριά: ένα παμπάλαιο, ερειπωμένο οίκημα δίπλα σε ένα εξίσου παμπάλαιο στάδιο κι ένα θέατρο, λίγο πριν μετακομίσουν όλοι για τον Όλυμπο. Η Νικόπολη, η πόλη-θρίαμβος του ρωμαϊκού κόσμου επί του ελληνιστικού, ορθώνεται περήφανη στο τοπίο και διηγείται ιστορίες για κατακτήσεις και διχόνοιες, τη δίψα για λάμψη και τα μέσα να κερδίζεις το λαό με το μέρος σου. Ένα νεκρομαντείο μάς αποκαλύπτει τη μυστική συνομιλία ανάμεσα στο Ενθάδε και το Επέκεινα, τον υπαρκτό κόσμο και τον κόσμο των ιδεών, και από τη θάλασσα, καταπλέοντας τον Αχέροντα, φτάνουμε μέχρι τις πύλες του Άδη, περνώντας δίπλα από φωλιές αηδονιών, και μ’ έναν βαρκάρη που φορά τη φανέλα της Μπάγιερν – κάθε εποχή έχει τους δικούς της θεούς. Η προαιώνια πάλη των ανθρώπων με τη μοίρα τους, με τις χαρές και τις λύπες, με τα μεγάλα ερωτήματα, τόσο παρούσα που μπορούμε να την αγγίξουμε, ακριβώς έτσι όπως την πλάθουμε καμιά φορά με το νου μας καθισμένοι στην πολυθρόνα του σπιτιού μας, αν βέβαια διαθέτουμε την ανάλογη φαντασία.
Εδώ λοιπόν προϋπήρχε πολιτισμός πολύ πριν φτάσει στην Αθήνα, κι εδώ θα αναβίωνε ξανά, όταν για τους Ρωμαίους εποίκους η Αθήνα έπεφτε κάπως μακριά. Κι αργότερα πάλι, όταν Οθωμανοί και Φράγκοι έφερναν τα Βαλκάνια άνω κάτω. Και στα μεσοδιαστήματα ο τόπος γαλήνευε. Τότε η Αφροδίτη, η Άρτεμις και ο Πάνας συνέχιζαν τα ανέμελα παιχνίδια τους, μακριά από πολέμους και καταστροφές, ακόμα κι αν οι μονοθεϊστές είχαν πια πάρει από καιρό τα πράγματα στο χέρια τους.
Αυτός είναι, λοιπόν, ο κόσμος των Ιωαννίνων – ο στραμμένος προς τη θάλασσα. Ένα τόπος γεμάτος αξιαγάπητους ανθρώπους, μαγαζάτορες με μεράκι, περήφανους αργυροτεχνίτες, πολίτες μιας κουλτούρας προόδου, που τους ενώνει το κοινό όραμα της δημιουργίας ενός χώρου βιώσιμου. Γιατί ο κυνισμός του ευημερούντος κόσμου τούς είναι άγνωστος.
Μετά όμως έρχεται το Ζαγόρι.
Το Ζαγόρι είναι ένας τόπος μυστηριακός, από τον καιρό που οι θεοί είχαν ακόμα λέπια.
Το Ζαγόρι είναι τα βουνά, τα χωριά, το φαράγγι του Βίκου. Βουνά απάτητα, αγέρωχα, όπου δεν συναντάς ψυχή ανθρώπου, παρά μόνο δράκους και θαυματουργά φυτά, αρκούδες που τρέφονται με βατόμουρα και βράχους τόσο απόκρημνους που δεν μπορείς παρά να κοιτάζεις προς τα πάνω και προς τα κάτω με δέος. Οι δρόμοι, όπου υπάρχουν, θυμίζουν φιδοφωλιά, τόσο στριφογυριστοί που είναι, και συνήθως είναι πέτρινα μονοπάτια, παμπάλαια αλλά καλοδουλεμένα, λαξεμένα στο βράχο και στέρεα, γιατί τα περπατούσαν άνθρωποι, κουβαλούσαν τις πραμάτειες τους, ήταν γεμάτα κίνηση και ζωή.
Εκείνα τα χρόνια το Ζαγόρι ήταν ένας πλούσιος τόπος, ακριβώς επειδή πρώτα υπήρξε τόσο φτωχό. Στην αρχή οι καλύτεροι του χωριού ήταν οι βοσκοί, επειδή έβγαιναν έξω απ’ το χωριό, ύστερα τους έβλεπαν οι άλλοι και καταλάβαιναν ότι κι αυτοί μπορούν να φύγουν μακριά. Έφυγαν, λοιπόν, κι ήρθαν σε επαφή με άλλους ανθρώπους, στα Βαλκάνια, στη Βιέννη, στην Ευρώπη ή στη Θεσσαλονίκη και την Κωνσταντινούπολη, κι όταν γύρισαν πάλι στον τόπο τους καταπιάστηκαν με το εμπόριο.
Τα Ζαγοροχώρια είναι γεννήματα ενός κόσμου που τον σφραγίζουν δυο πράγματα: oι αρχέγονοι μηχανισμοί της ζωής σε μια κοινότητα από τη μια, με όλες τις ιδιαιτερότητές της, όπως τη συνοχή, τον φθόνο, τα ήθη, της νομής της εξουσίας και την αναγκαιότητα της επιβίωσης – κι η ευλογία του εμπορίου από την άλλη, που φέρνει τον πλούτο, την ξένη γνώση και τις ξένες επιρροές, στοιχεία που αφομοιώνονται σιγά σιγά και με προσοχή.
Και μετά έρχονται τα φαράγγια. Τόποι μαγικοί. Εκεί στήνουν χορούς οι νεράιδες, εκεί οι θεοί αποπλανούν τις θεές ή ανάποδα και τα βοσκόπουλα χάνουν τα λογικά τους. Είναι πραγματικά σχεδόν αδύνατον να περιγράψει κανείς την άγρια και μοναχική ομορφιά ενός ποταμού που ρέει στην κοίτη του και το μεγάλο ερώτημα που τίθεται είναι γιατί μας αρέσει τόσο. Είναι άραγε γραμμένο στο DΝΑ μας να βρίσκουμε όμορφο ένα τέτοιο μέρος, επειδή κάποιοι μακρινοί μας πρόγονοι κατάφεραν και επιβίωσαν εδώ με επιτυχία; Ή μήπως είναι απλά ένα καπρίτσιο των θεών να δημιουργούν τέτοια τοπία, για να παίρνουν τα μυαλά των ανθρώπων με την ομορφιά τους; Το χρώμα του νερού, η πρισματική του ομορφιά, ο τρόπος που αναπτύσσονται τα δέντρα, η τρέλα της ανθοφορίας, τα σχέδια των βράχων, το συναπάντημα των ζώων, τα πάντα σφύζουν από ζωή, τόσο που χάνεις το νου σου.
Και τα μυστήρια να μην έχουν τελειωμό.
Ψηλά στα υψίπεδα συναντάμε ξάφνου μια έκταση καλυμμένη με λέπια. Είναι το δέρμα ενός δράκου, απλωμένο εδώ και χιλιάδες χρόνια πάνω απ’ το τοπίο. Τα σημάδια της πλησμονής και της ασυδοσίας, που συνεπάγεται ο πολιτισμός, τι άλλο; Ο περιπατητής, όπως εγώ, μαζί με τους συνοδοιπόρους του, συναισθανόμαστε ένα πράγμα: Ότι ο κόσμος είναι πολύ μεγαλύτερος από αυτό που είμαστε κι αυτό που γνωρίζουμε, κι αυτό είναι κάτι που συλλαμβάνουμε με ευγνωμοσύνη.
Οι άνθρωποι στα χωριά μοιάζουν να αντιλαμβάνονται το μέγεθος του κόσμου. Βρίσκουν τη θέση τους στο χώρο, βολεύονται, χτίζουν σπίτια, μαγαζιά, σχολειά και εκκλησιές, αλλά δεν έχουν καμιά αξίωση να εξουσιάσουν.
Μες στο παλιό σχολείο, στο Καπέσοβο, ένα τσούρμο κότες τραβολογάνε ένα ψόφιο ποντίκι και στη βρύση ένας σκύλος τεντώνει το κορμί του για να πιει. Η βρύση είναι ψηλά, φτιαγμένο σύμφωνα με τα ανθρώπινα μέτρα. Η Ελένη, στα Κάτω Πεδινά, παλιά αρχιτέκτων και πρόξενος, τώρα πια ζει εδώ, έχει ένα μικρό ξενοδοχείο και μαγειρεύει μαζί με τους επισκέπτες της. Το ίδιο κάνει και μ’ εμάς. Η Κατερίνα, κοντά στη Δόλιανη, ψάχνει με τα σκυλιά της για τρούφες. Έχει στήσει ένα υπαίθριο εστιατόριο δίπλα στο ποτάμι, κι όσο εκείνη ετοιμάζει με τις τρούφες που μάζεψε τα μαγικά της εδέσματα, εμείς χαιρόμαστε τον ήλιο στο περιβόλι της.
Κι ανάμεσα σ’ όλα αυτά τα γεφύρια. Πολύ σημαντικά τα γεφύρια. Το Ζαγόρι έχει φαράγγια, τα φαράγγια έχουν ποτάμια και τα ποτάμια θέλουν γεφύρια. Κι επειδή τα ποτάμια καμιά φορά αγριεύουν και φουσκώνουν, τα γεφύρια πρέπει να ‘ναι γερά χτισμένα για ν’ αντέξουν.
Οι Ηπειρώτες ήταν άριστοι μάστορες. Έφτιαχναν μεγάλα, ψηλά και τοξωτά γεφύρια από πέτρα, σαν τις αψίδες των αρχαίων Ρωμαίων. Έχει πολλά γεφύρια στο Ζαγόρι, γιατί τα γεφύρια ήταν ό,τι τα μικρά εκκλησάκια στην Άνω Βαυαρία: όποιος θεωρούσε τον εαυτό του σπουδαίο, έχτιζε ένα γεφύρι για την υστεροφημία του.
Το Ζαγόρι είναι ένας τόπος άγριας ομορφιάς, ένας κόσμος απόκοσμος, και τόσο ιδιαίτερος, ακριβώς επειδή χτίζει γέφυρες. Ενίοτε πάνω από φουσκωμένα ποτάμια, ενώνοντας εποχές και πολιτισμούς.
Το Ζαγόρι είναι ένας μυστηριακός τόπος.
Κείμενο: Dominik Rüchardt. Μετάφραση: Έλενα Παλλαντζά. Φωτογραφίες: Έλενα Παλλαντζά (ep: 1 και 10), Ντόμινικ Ρύχαρντ (dr: 15 και 18), όλες οι άλλες Απόστολος Απέργης. Διοργανωτής του ταξιδιού: «Πίσω από τα βουνά», https://eleniki.com/
Αυτή η καταχώρηση είναι διαθέσιμη και στα: Deutsch (Γερμανικά)