ΜΕΤΑ_ΓΡΑΦΕΣ 3: Εργαστήρι μετάφρασης ελληνικής πεζογραφίας στα γερμανικά

Άρθρο του Αλέξανδρου Κυπριώτη

Αυτή η καταχώρηση είναι διαθέσιμη και στα: Deutsch (Γερμανικά)

Το Σάββατο 23 και την Κυριακή 24 Οκτωβρίου 2021 πραγματοποιήθηκε στην πλατφόρμα Zoom το δεύτερο εργαστήρι μετάφρασης στο πλαίσιο του κύκλου διαδικτυακών επιμορφωτικών σεμιναρίων ΜΕΤΑ_ΓΡΑΦΕΣ, που διοργάνωσε το κοινωφελές σωματείο Diablog Vision e.V. σε συνεργασία με το Lettétage e.V.

Το πρόγραμμα ΜΕΤΑ_ΓΡΑΦΕΣ σχεδίασε η δρ Μιχαέλα Πρίντσιγκερ, πρόεδρος του Diablog Vision e.V., και χρηματοδοτείται από το Γερμανικό Ταμείο Μεταφραστών στο πλαίσιο του προγράμματος «Πολιτισμική επανεκκίνηση» της Επιτρόπου Πολιτισμού και Μέσων Ενημέρωσης της Ομοσπονδιακής Κυβέρνησης της Γερμανίας.

Το εργαστήρι είναι οι άνθρωποι

Τη διεύθυνση αυτού του δεύτερου εργαστηρίου μετάφρασης είχε η δρ Μιχαέλα Πρίντσιγκερ, φιλόλογος Νεοελληνικής Γλώσσας και μεταφράστρια ελληνικής λογοτεχνίας, η οποία εκτός των άλλων το 2014 δημιούργησε τη δίγλωσση πύλη πολιτισμού www.diablog.eu, ελληνογερμανικές συναντήσεις, που τα τελευταία 7 χρόνια υπηρετεί την ανταλλαγή εμπειριών στον χώρο του σύγχρονου γερμανόφωνου και ελληνόφωνου πολιτισμού. Από τους κόλπους του diablog.eu άλλωστε δημιουργήθηκε το 2017 και το κοινωφελές σωματείο Diablog Vision e.V., το οποίο το 2018 και το 2019 είχε ήδη διοργανώσει το ελληνογερμανικό λογοτεχνικό συμπόσιο «Syn_Energy Berlin_Athens» αλλά και τον κύκλο λογοτεχνικών αναγνώσεων «Greek Writers@Berlin». Πέραν τούτου η Μιχαέλα Πρίντσιγκερ είχε ήδη στο ενεργητικό της, από κοινού με τον μεταφραστή Θεόδωρο Βότσο, τη διεύθυνση των δύο μεταφραστικών εργαστηρίων ViceVersa, που πραγματοποιήθηκαν το πρώτο το 2018 στη Θεσσαλονίκη και το δεύτερο το 2021 διαδικτυακά, με αντικείμενο τη μετάφραση ελληνικής λογοτεχνίας στα γερμανικά και γερμανόφωνης λογοτεχνίας στα ελληνικά. Όσον αφορά το μεταφραστικό  έργο της, η Μιχαέλα Πρίντσιγκερ εκτός από πολλά βιβλία του Πέτρου Μάρκαρη έχει επίσης μεταφράσει Ρέα Γαλανάκη, Ιωάννα Καρυστιάνη, Μάρα Μεϊμαρίδη, Αιμίλιο Σολωμού, Ανδρέα Στάικο, Μαρία Στεφανοπούλου, Μαργαρίτα Λυμπεράκη κ.ά. Έχει τιμηθεί με πολλές διακρίσεις, εκ των οποίων αρκεί να αναφερθούν το Ελληνογερμανικό Βραβείο Μετάφρασης του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου Αθηνών και του Ινστιτούτου Γκαίτε το 2003 αλλά και το Αυστριακό Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης, το οποίο της απονεμήθηκε το 2015 για το σύνολο του μεταφραστικού έργου της.

Ως αντικείμενο του εργαστηρίου μετάφρασης ΜΕΤΑ_ΓΡΑΦΕΣ 3 η Μιχαέλα Πρίντσιγκερ είχε επιλέξει κάποια κείμενα από το βιβλίο της Ελληνίδας συγγραφέως Ούρσουλας Φωσκόλου Το κήτος. Μικρά και μεγάλα πεζά, το οποίο κυκλοφόρησε το 2016 από τις εκδόσεις Κίχλη και το 2017 απέσπασε τόσο το Βραβείο Νέου Λογοτέχνη – Περιοδικό «Κλεψύδρα» / «Έναστρον» όσο και το Κρατικό Βραβείο Πρωτοεμφανιζόμενου Συγγραφέα.

Όποιος ή όποια ήθελε να συμμετάσχει σε αυτό το διαδικτυακό εργαστήρι μετάφρασης,  μπορούσε να στείλει την αίτηση συμμετοχής μαζί με ένα σύντομο βιογραφικό σημείωμα και στη συνέχεια ένα δείγμα της μεταφραστικής εργασίας που ζητήθηκε από όλους τους υποψήφιους. Η συμμετοχή στο συγκεκριμένο εργαστήρι μετάφρασης, όπως και σε όλα τα διαδικτυακά επιμορφωτικά σεμινάρια στο πλαίσιο του προγράμματος ΜΕΤΑ_ΓΡΑΦΕΣ, ήταν δωρεάν.

Από τους υποψήφιους επιλέχθηκαν τελικά να συμμετάσχουν οι εξής: Ina Berger, Αικατερίνη Γιαμπουρά, Πέτρος Κωσταράς, Verena Schätzler και Heidelinde Toneian. Άνθρωποι διαφορετικής ηλικίας, με διαφορετικές καταβολές, αλλά όλοι από τον χώρο των ανθρωπιστικών σπουδών, με ελάχιστη, μικρή ή μεγαλύτερη πείρα στον τομέα της μετάφρασης αλλά με κέφι και όρεξη να ασχοληθούν με τη μετάφραση ελληνικής λογοτεχνίας προς τα γερμανικά.

Screenshot Zoom Teilnehmer*innen
Επάνω από τα αρ.: Heidelinde Toneian, Μιχαέλα Πρίντσιγκερ, Αικατερίνη Γιαμπουρά. Κάτω: Πέτρος Κωσταράς, Verena Schätzler, Ina Berger

Η Προεργασία

Αν και το εργαστήρι μετάφρασης ΜΕΤΑ_ΓΡΑΦΕΣ 3 επρόκειτο να πραγματοποιηθεί μόνο σε 12 διδακτικές ώρες συνολικά στη διάρκεια ενός διημέρου, η ομάδα είχε αρχίσει αρκετά νωρίτερα τη συνεργασία.

Έτσι, όλα τα μέλη της ομάδας είχαν ήδη γνωριστεί μεταξύ τους στις 10 Σεπτεμβρίου, όταν σε μια διαδικτυακή συνάντηση συζήτησαν με τη Μιχαέλα Πρίντσιγκερ την επιλογή των κειμένων γενικότερα και κάθε μεταφράστρια και μεταφραστής ανέλαβε να μεταφράσει ένα συγκεκριμένο κείμενο.

Στο μεσοδιάστημα που ακολούθησε μέχρι την έναρξη του διήμερου εργαστηρίου οι τέσσερις μεταφράστριες και ο ένας μεταφραστής δεν είχαν απλώς την ευκαιρία να μεταφράσουν το κείμενο που τους είχε ανατεθεί αλλά και να συζητήσουν ανά ομάδες δύο ή τριών ατόμων τις δυσκολίες που συνάντησαν κατά τη μεταφραστική εργασία τους, τις απορίες τους αλλά και τις μεταφραστικές επιλογές που είχαν κάνει. Η σύνθεση των ομάδων ήταν τέτοια, ώστε σε κάθε ομάδα να βρίσκεται και ένας ή μία από τους συμμετέχοντες που είχε ως μητρική γλώσσα τα ελληνικά.

Η καλή λογοτεχνική μετάφραση κρίνεται «στα σημεία»

Πριν από την πρώτη ημέρα του εργαστηρίου κάθε μέλος της μεταφραστικής ομάδας είχε λάβει και τις μεταφράσεις όλων των άλλων. Ως μεταφραστικά δείγματα για τη συμμετοχή τους στο εργαστήρι είχε ζητηθεί από όλες και όλους τους υποψήφιους να μεταφράσουν δύο από τα μικρά πεζά της Ούρσουλας Φωσκόλου και συγκεκριμένα τα κείμενα «Με τον τρόπο του Ε.Χ.» και «Η καλή τρομοκράτισσα».

Τα πρώτα εξήντα λεπτά του εργαστηρίου η ομάδα ασχολήθηκε με τη μετάφραση του κειμένου «Η καλή τρομοκράτισσα», ένα κείμενο εκατόν μία λέξεων, συμπεριλαμβανομένου και του τίτλου του.

Όπως αποδείχτηκε, ωστόσο, αυτό το κείμενο των μόλις δώδεκα δεκατριών σειρών ήταν ό,τι καλύτερο για μια εισαγωγή στο τι σημαίνει «μεταφράζω ένα ξένο λογοτεχνικό κείμενο στη γλώσσα μου», αφού έδωσε την ευκαιρία στη Μιχαέλα Πρίντσιγκερ να συνοψίσει και να αναφέρει όλα τα βασικά σημεία στα οποία κρίνεται ουσιαστικά η ποιότητα μιας λογοτεχνικής μετάφρασης, παίρνοντας αφορμή από τις μεταφραστικές επιλογές και προτάσεις των συμμετεχόντων.

1. Η σημασία της έρευνας

Αρκεί αρχικά να σημειωθεί ότι στο κείμενο δεν αναφέρεται απλώς η Βρετανίδα συγγραφέας Ντόρις Λέσινγκ, αλλά και ο τίτλος του ίδιου του κειμένου «Η καλή τρομοκράτισσα» είναι ο μεταφρασμένος στα ελληνικά τίτλος (μτφρ. Τρισεύγενη Παπαϊωάννου, εκδόσεις Οδυσσέας, 2007) του βιβλίου της The Good Terrorist, το οποίο στην πρώτη έκδοσή του στα γερμανικά είχε κυκλοφορήσει με τον τίτλο Die Terroristin, για να διορθωθεί στη δεύτερη και να γίνει Die gute Terroristin. Όπως αποδείχτηκε μόνο μία μεταφράστρια από την ομάδα είχε διαβάσει και γνώριζε το συγκεκριμένο βιβλίο και είχε στην πραγματικότητα καταλάβει ότι και ο τίτλος του διηγήματος ήταν εκτός των άλλων και μια αναφορά στη Ντόρις Λέσινγκ. Το γεγονός αυτό έδωσε την ευκαιρία στη διευθύνουσα το εργαστήριο να τονίσει πόσο σημαντική είναι η έρευνα κατά τη μεταφραστική εργασία και να αναφέρει κάποιες πηγές από τις οποίες μπορεί κάθε μεταφραστής να βρίσκει γρήγορα κάποιες συνοπτικές πληροφορίες, ώστε να σχηματίζει μια πρώτη εικόνα για κάτι που δεν γνωρίζει. Είτε το περιεχόμενο του βιβλίου της Ντόρις Λέσινγκ είχε σχέση με το μικρό πεζό της Ούρσουλα Φωσκόλου είτε όχι, ήταν κάτι που ο μεταφραστής ή η μεταφράστρια του μικρού πεζού έπρεπε να εξετάσει, ώστε να έχει μια πληρέστερη εικόνα του.

2. Η σημασία της ακρίβειας

Στη συνέχεια την ομάδα απασχόλησε η μετάφραση της ελληνικής λέξης «κότσος», από την πρόταση του κειμένου, όπου αναφέρεται ότι η «Ντόρις Λέσινγκ» που είδε η αφηγήτρια «είχε τα μαλλιά πιασμένα κότσο», για την οποία υπήρχαν ουσιαστικά δύο μεταφραστικές προτάσεις, «Knoten» και «Dutt», αφού απορρίφθηκε το «Pferdeschwanz» («αλογοουρά»). Στο σημείο αυτό η Μιχαέλα Πρίντσιγκερ τόνισε, κάτι που θα επαναλάμβανε αρκετές φορές στη συνέχεια του εργαστηρίου, πόσο σημαντική είναι η «ακρίβεια» στην απόδοση των μεμονωμένων λέξεων, προτείνοντας την αναζήτηση στο ίντερνετ φωτογραφιών της Ντόρις Λέσινγκ. Επιπλέον πρότεινε τη χρήση ενός γερμανο-γερμανικού λεξικού, ώστε να διασαφηνιστεί η διαφορά μεταξύ του «Knoten» και του «Dutt», εκ των οποίων το δεύτερο χαρακτηρίστηκε από κάποιες από τις μεταφράστριες ως «πολύ βορειογερμανικό». Αν και το λεξικό στη συγκεκριμένη περίπτωση δεν βοήθησε, ήταν πολύ σημαντική η χρήση του ως μεταφραστική στρατηγική, με την έννοια ότι ο μεταφραστής πρέπει σαφώς να ελέγχει κάποιες λέξεις και στη μητρική του γλώσσα, αν θέλει να είναι ακριβής. Τη λύση την έδωσε τελικά το διαδίκτυο, αφού η Μιχαέλα Πρίντσιγκερ εξήγησε ότι ερευνώντας βρήκε πως σε πολλά γερμανικά άρθρα αναφέρεται ο «Dutt» της Ντόρις Λέσινγκ.

Η αναζήτηση φωτογραφιών στο διαδίκτυο αναφέρθηκε στη συνέχεια και από μία μεταφράστρια της ομάδας, η οποία ήθελε να καταλάβει καλά πώς είναι μια «καγκελόπορτα», λέξη που αναφέρεται στο κείμενο, ωστόσο οι φωτογραφίες που προφανώς είδε την οδήγησαν σε λάθος επιλογή λέξης («Eisentor»), η οποία θα δημιουργούσε μια εντελώς διαφορετική εικόνα στο γερμανικό αναγνωστικό κοινό από την εικόνα που δημιουργούσε το πρωτότυπο. Έγινε έτσι σαφές πως όσο απλή και καθημερινή κι αν είναι για το ελληνικό αναγνωστικό κοινό «μια μαύρη καγκελόπορτα, όπως αυτή που ’χε η γιαγιά μου στο χωριό», η μεταφορά της λέξης στη γλώσσα μιας εντελώς διαφορετικής πραγματικότητας μπορεί να αποδειχτεί ιδιαίτερα προβληματική.

Η έρευνα, ωστόσο, για την Ντόρις Λέσινγκ, την οποία πρότεινε η Μιχαέλα Πρίντσιγκερ αρχικά, θα μπορούσε ενδεχομένως να οδηγήσει έναν μεταφραστή ή μια μεταφράστρια να δει και το βίντεο με την 88χρονή Ντόρις Λέσινγκ, στο οποίο ένας δημοσιογράφος της ανακοινώνει, μόλις η συγγραφέας κατεβαίνει από ένα ταξί μπροστά στο σπίτι της, ότι κέρδισε το βραβείο Νόμπελ και εκείνη τελικά μπαίνει στο σπίτι της, περνώντας όντως «μια μαύρη καγκελόπορτα», που θα μπορούσε να είναι και η καγκελόπορτα μιας Ελληνίδας γιαγιάς σε χωριό

YouTube

Mit dem Laden des Videos akzeptieren Sie die Datenschutzerklärung von YouTube.
Mehr erfahren

Video laden

3. Η σημασία της διαφοράς των πολιτισμών

Το επόμενο σημείο που δυσκόλεψε την ομάδα, αναδεικνύοντας τη σημασία του διαφορετικού πολιτισμικού υπόβαθρου γενικότερα και της διαφοράς των θρησκευμάτων ειδικότερα, ήταν η λέξη «άρτος», που χρησιμοποιεί η συγγραφέας για το παραδοσιακό «πρόσφορο» της ορθόδοξης πίστης, ένα καρβέλι ψωμί πάνω στο οποίο αποτυπώνονται με ξύλινη σφραγίδα χριστιανικά σύμβολα πριν ψηθεί, το οποίο πηγαίνουν οι γυναίκες «τυλιγμένο σε πανί» στην εκκλησία, όπως και η Ντόρις Λέσινγκ του κειμένου, ώστε να «διαβαστεί» και ο «άρτος» πλέον να μοιραστεί στους πιστούς ως «αντίδωρο». Αρχικά η λέξη είχε αποδοθεί από άλλους ως «Hostie» (η «όστια» της καθολικής αλλά και της προτεσταντικής εκκλησίας), που δεν ταίριαζε από άποψη σχήματος και μεγέθους στο κείμενο, είτε ως «Brot» («ψωμί»), που δεν απέδιδε τον προορισμό του «άρτου» του κειμένου. Ωστόσο κατά τη διάρκεια της προεργασίας δύο μέλη της ομάδας, παίρνοντας και τον αναγκαίο κάποιες φορές ρόλο του μεταφραστή-γλωσσοπλάστη πρότειναν το «Hostienbrot», το οποίο προκρίθηκε τελικά, δεδομένου ότι δεν θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί το «geweihtes Brot» («αγιασμένο ψωμί»), για τον «άρτο» του κειμένου, που δεν είχε ακόμη φτάσει στην εκκλησία να «διαβαστεί». Επί τη ευκαιρία του συγκεκριμένου προβληματισμού η Μιχαέλα Πρίντσιγκερ ανέφερε και την ανάγκη ανεύρεσης συγκεκριμένης μεταφραστικής λύσης, ούτως ώστε να αποφευχθεί η χρήση σημείωσης του μεταφραστή.

4. Η σημασία των περίπλοκων αντιστοιχιών

Το κείμενο «Η καλή τρομοκράτισσα» κλείνει με την αφηγήτρια να περιγράφει τις τσέπες της ζακέτας της ηλικιωμένης ηρωίδας: «Ξέχειλες οι τσέπες της με κουκουνάρια, […] ίδια χειροβομβίδες». Η πολυσημία της γερμανικής λέξης «Zapfen» για τα «κουκουνάρια», η οποία σημαίνει επίσης «πώμα», «τάπα», «τόρμος», ανάγκασε τις μεταφράστριες και τον μεταφραστή να χρησιμοποιήσουν μια σύνθετη λέξη, κάτι πολύ συχνό στη γερμανική γλώσσα, μεταφράζοντας τα «κουκουνάρια» του πρωτοτύπου είτε ως «Tannenzapfen» («κουκουνάρια ελάτου») είτε ως «Pinienzapfen» («κουκουνάρια πεύκου»), ενώ ένα μέλος της ομάδας παρασυρμένο από την πολυσημία της ελληνικής λέξης «κουκουνάρια» είχε χρησιμοποιήσει τη γερμανική λέξη «Pinienkerne», δηλαδή «σπόρους κουκουνάρας πεύκου».

Με αφορμή τη λέξη «γιαγιά» του πρωτοτύπου και την ερώτηση της ομάδας αν πρέπει να αποδοθεί ως «Großmutter» ή «Oma», τονίστηκε η ξεχωριστή περίπτωση κάθε κειμένου και το συναισθηματικό φορτίο της λέξης κάθε φορά αλλά και η δυνατότητα χρήσης και των δύο λέξεων σε ένα μεγάλο μυθιστόρημα ανάλογα με την περίσταση. Ως τρίτη εκδοχή γενικότερα προτάθηκε και η γερμανική λέξη «Großmama»· και αντίστοιχα για την ελληνική λέξη «παππούς» προτάθηκαν οι γερμανικές λέξεις «Großvater», «Opa» και «Großpapa».

Ένα άλλο βασικό πρόβλημα της μετάφρασης από τα ελληνικά στα γερμανικά που αναδείχθηκε με τη μετάφραση αυτού του κειμένου είναι η αντιστοιχία των ρηματικών χρόνων και συγκεκριμένα το αν ο ελληνικός αόριστος θα αποδοθεί στα γερμανικά με Präteritum (ο οποίος αντιστοιχεί και στον ελληνικό παρατατικό) ή με Perfekt (ο οποίος αντιστοιχεί και στον ελληνικό παρακείμενο).

5. Η σημασία της σύνταξης

Σε διάφορα σημεία του κειμένου η Μιχαέλα Πρίντσιγκερ επέμεινε πολύ στη σύνταξη του γερμανικού κειμένου, που έπρεπε να είναι άλλη από τη σύνταξη του πρωτοτύπου, χωρίς αυτό να αναιρεί την πιστότητα της μετάφρασης, αφού ουσιαστικά προερχόταν από τον σεβασμό της σύνταξης και των δύο γλωσσών και σκοπός της ήταν να αποφευχθεί μια πολυπλοκότητα στο γερμανικό κείμενο, η οποία ουσιαστικά δεν υπήρχε στο πρωτότυπο. Έτσι, για παράδειγμα, για την αναφορική πρόταση του πρωτοτύπου «που οδηγεί στην εκκλησιά» και αναφέρεται στον δρόμο προτάθηκε ο απλός εμπρόθετος προσδιορισμός «zur Kirche».

6. Η σημασία των ιδιαιτεροτήτων κάθε γλώσσας

Εξαιρετικά ενδιαφέρουσα ήταν η παρατήρηση της Μιχαέλα Πρίντσιγκερ για την απόδοση της πρότασης «κι άρχισε ν’ ανεβαίνει τον δρόμο». Συγκεκριμένα ανέφερε ότι εκ πείρας έχει δει ότι  η χρήση της δομής «άρχισα να (κάνω κάτι)» τις περισσότερες φορές δεν πρέπει να μεταφράζεται στα γερμανικά αυτολεξεί αλλά να παραλείπεται και να χρησιμοποιείται σε Präteritum το ρήμα που ακολουθεί.

Άλλη μια ιδιαίτερη δομή της ελληνικής γλώσσας είχε τη δυνατότητα να επισημάνει η Μιχαέλα Πρίντσιγκερ όταν πια η ομάδα αρκετά αργότερα ασχολήθηκε με τη διόρθωση του κειμένου «Με τον τρόπο του Ε.Χ.», το δεύτερο κείμενο που είχαν αποστείλει οι υποψήφιοι ως δείγμα μετάφρασης για να συμμετάσχουν στο εργαστήρι, ένα επίσης πολύ μικρό κείμενο μόλις 11 σειρών. Η δομή αυτή ήταν η πολύ συνηθισμένη χρήση του ρήματος «λέει» σε προτάσεις όπως οι παρακάτω από το κείμενο: «Στοίχειωνε, λέει, τα όνειρά του […]» και «Απ’ την κοιλιά της πιο μικρής έβγαινε, λέει, ένα ζευγάρι χέρια […]». Από αυτά το πρώτο «λέει» είχε αποδοθεί τέσσερις φορές «sagte er» και μία φορά «so erzählte er», ενώ το δεύτερο δύο φορές «sagte er», από μία φορά «sagt er» και «ihm zufolge», ενώ ένα μέλος της ομάδας είχε επιλέξει να το αποδώσει παραλείποντάς το και βάζοντας το ρήμα «έβγαινε» σε Konjunktiv I. Αυτό ακριβώς πρότεινε και η διευθύνουσα το μεταφραστικό εργαστήρι γενικότερα για την απόδοση αυτού του ιδιαίτερου «λέει» της ελληνικής γλώσσας, αφού η λειτουργία του είναι ουσιαστικά να δείξει ότι μεταφέρονται τα λόγια κάποιου, ότι εισάγει τρόπον τινά τον πλάγιο λόγο στο κείμενο, κάτι που στον γραπτό λόγο στα γερμανικά μπορεί να αποδοθεί κάλλιστα και φυσικά με Konjunktiv.

Δουλειά στις λεπτομέρειες

Στη συνέχεια της πρώτης ημέρας του εργαστηρίου αλλά και την επομένη η ομάδα ασχολήθηκε με πέντε μεγάλα πεζά από το βιβλίο της Ούρσουλας Φωσκόλου, από τα οποία κάθε μέλος της ομάδας είχε μεταφράσει μόνο ένα. Συγκεκριμένα η Ina Berger είχε μεταφράσει το κείμενο «Ελευσίνα», η Αικατερίνη Γιαμπουρά το «Στη θέση του», ο Πέτρος Κωσταράς το «“Αναΐςˮ», η Verena Schätzler το κείμενο «Οι τράβες» και η Heidelinde Toneian το «Σινεμασκόπ». Αν και, όπως προαναφέρθηκε, όλοι τους είχαν ήδη συζητήσει τις μεταφράσεις τους και είχαν κάνει αρκετές διορθώσεις χωρισμένοι σε ομάδες κατά τις ημέρες της προεργασίας, στο εργαστήρι όλοι είχαν κάποιες παρατηρήσεις ή προτάσεις για όλες τις μεταφράσεις, αφού τις είχαν στα χέρια τους πριν από το διήμερο εργαστήρι.

Αφού ο μεταφραστής ή η μεταφράστρια κάθε κειμένου έλεγε δυο λόγια για την ατμόσφαιρα του κειμένου και τις σημαντικότερες δυσκολίες που συνάντησε, η ομάδα προχωρούσε στις λεπτομέρειες, ενώ η Μιχαέλα Πρίντσιγκερ προσπαθούσε να τους κατευθύνει στις σωστές λύσεις. Όπως ήταν φυσικό, επανέρχονταν πάλι και πάλι με πλείστα παραδείγματα «τα σημεία» στα οποία κρίνεται η καλή λογοτεχνική μετάφραση και τα οποία είχαν ήδη εντοπιστεί στα μικρά πεζά: η αξία της έρευνας και της ακρίβειας στην επιλογή των κατάλληλων λέξεων, η διαφορά των πολιτισμών, οι περίπλοκες αντιστοιχίες μεταξύ των δύο γλωσσών, η σημασία της σύνταξης και οι ιδιαιτερότητες κάθε γλώσσας.

Επιπλέον, η Μιχαέλα Πρίντσιγκερ τόνισε αρκετές φορές την ανάγκη του γερμανικού αναγνωστικού κοινού να μην υπάρχουν αοριστίες στις περιγραφές και τη σημασία της δημιουργικότητας και της τόλμης του μεταφραστή όταν πρέπει να πάρει κάποια απόφαση, που θα βοηθά το κείμενο αλλά δεν θα προδίδει το ύφος και τον σκοπό του συγγραφέα. Αρκετές φορές επίσης παρότρυνε τις μεταφράστριες και τον μεταφραστή να απευθύνονται σε ειδικούς που μπορούν να τους βοηθήσουν σε επίπεδο λεξιλογίου και ειδικής ορολογίας αλλά φυσικά και στην ίδια τη συγγραφέα, όταν χρειάζεται να διευκρινιστεί κάποια αοριστία, κάποια αμφισημία ή οτιδήποτε δεν τους επιτρέπει να κατανοήσουν πλήρως αυτό που έχουν να μεταφράσουν.

Screenshot Zoom Teilnehmer*innen
Στο κέντρο: η Ούρσουλα Φωσκόλου

Η συγγραφέας έχει τον λόγο

Προς το τέλος της δεύτερης ημέρας συμμετείχε και η συγγραφέας Ούρσουλα Φωσκόλου στο μεταφραστικό εργαστήρι, η οποία, αφού μίλησε με δυο λόγια για τη συγγραφή του βιβλίου, απάντησε με μεγάλη προθυμία στις ερωτήσεις της ομάδας. Διευκρίνισε συγκεκριμένες λέξεις, αποκαλύπτοντας σκέψεις που υπήρχαν πίσω απ’ αυτές για την επιλογή τους αλλά και κινηματογραφικά έργα που είχαν λειτουργήσει ως έμπνευση, αναπαράστησε τις κινήσεις μιας ηρωίδας, για να είναι ξεκάθαρη η περιγραφή σ’ ένα κείμενο, περιέγραψε την αρχιτεκτονική του σπιτιού για ένα άλλο. Μετέφερε επίσης την πρόσληψη κάποιων κειμένων της από αναγνώστες, υπογραμμίζοντας τους διαφορετικούς τρόπους με τους οποίους μπορεί να διαβαστεί ένα κείμενο ανεξαρτήτως των προθέσεων της συγγραφέως του.

Απολογισμός

Στο τέλος, η Μιχαέλα Πρίντσιγκερ ζήτησε από τα μέλη της ομάδας να κάνουν έναν απολογισμό για τη συμμετοχή τους στο εργαστήρι. Το μέλος της ομάδας με τη λιγότερη μεταφραστική πείρα ανέφερε ότι δεν είχε φανταστεί πόσο δύσκολη εργασία είναι η μετάφραση αλλά και πόσο δημιουργική, δίνοντάς σου την ευκαιρία να κατανοήσεις σε βάθος το κείμενο που μεταφράζεις. Όλοι ανεξαιρέτως μίλησαν για την ωραία συνεργασία που είχαν αλλά και για το πόσο ουσιαστική είναι η ανταλλαγή ιδεών για τη μετάφραση ενός κειμένου, εκφράζοντας την επιθυμία να συνεχίσουν να δουλεύουν και ομαδικά. Η Μιχαέλα Πρίντσιγκερ τους παρότρυνε να συνεχίσουν να ασχολούνται με τη μετάφραση και εξέφρασε την ευχή να συναντηθούν κάποια στιγμή και από κοντά σε κάποια Διεθνή Έκθεση Βιβλίου της Θεσσαλονίκης, στο πλαίσιο της οποίας φέτος στις 25 Νοεμβρίου θα πραγματοποιηθεί διαδικτυακά και η τελευταία συζήτηση στρογγυλής τραπέζης στο πλαίσιο του προγράμματος ΜΕΤΑ_ΓΡΑΦΕΣ, όπου θα παρουσιαστούν τα συμπεράσματα αυτής της σειράς επιμορφωτικών σεμιναρίων για τη μετάφραση.

Κείμενο: Αλέξανδρος Κυπριώτης. Περισσότερες πληροφορίες για τη διευθύντρια του εργαστηρίου: www.michaela-prinzinger.eu.

Αυτή η καταχώρηση είναι διαθέσιμη και στα: Deutsch (Γερμανικά)

Σχολιάστε