Πόλεμοι, φρούρια και κυνηγημένοι

Αυτή η καταχώρηση είναι διαθέσιμη και στα: Deutsch (Γερμανικά)

26 Μαΐου 2016: Με την ευκαιρία της συναυλίας του Κύπριου τραγουδιστή/τραγουδοποιού Αλκίνοου Ιωαννίδη στο Kesselhaus της Kulturbrauerei του Βερολίνου η Μιχαέλα Πρίντσιγκερ πήρε συνέντευξη από τον δημοφιλή καλλιτέχνη, στην οποία δεν αφήνει αμφιβολίες όσον αφορά την τοποθέτησή του στα τρέχοντα και στα καλλιτεχνικά ζητήματα. Για άλλη μια φορά ο Αλκίνοος περιοδεύει στις γερμανόφωνες χώρες. Στο παρελθόν τον συνόδευαν συνήθως μικρότερα μουσικά σχήματα, αυτή την φορά όμως εμφανίζεται με πολυμελή ορχήστρα. Ένα must για όποιον ενδιαφέρεται για το ποιοτικό ελληνικό τραγούδι. Η συναυλία αποτελεί την 4η και τελευταία Κυπριακή Μινιατούρα για φέτος. H σειρά διοργανώθηκε για 4η συνεχή χρονιά από το πολιτιστικό γραφείο της Κυπριακής Πρεσβείας στο Βερολίνο.

Στοιχεία της συναυλίας: Alkinoos Ioannidis & Band. Kesselhaus der Kulturbrauerei, Schönhauser Allee 36, 10435 Berlin. Πέμπτη, 26 Μαΐου 2016, ώρα 8.30 μ.μ.
Πληροφορίες: https://www.facebook.com/events/1736906046521031/.  Εισιτήρια: https://www.eventbrite.com/e/alkinoos-ioannidis-band-zyprische-miniaturen-2016-tickets-20071087162

Γεννήθηκες το 1969 στη Λευκωσία της Κύπρου και μια από τις πρώτες σου μνήμες είναι ένα τανκς στον κήπο σας και η σύλληψη της μητέρας σου. Ο πόλεμος αυτός άφησε σημάδια. Σήμερα, είναι εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι καθ΄ οδόν – δεν πρέπει να ξεχνάμε: όχι μόνο στην Ευρώπη– προσπαθώντας να αποδράσουν από τον πόλεμο και τη βία. Ισχύει ακόμα η ρήση του Ηράκλειτου «πόλεμος πατήρ πάντων»;

Ο πόλεμος είναι ένα συγκλονιστικό γεγονός που επηρεάζει απότομα και βαθιά τις ζωές ολόκληρων πληθυσμών. Είναι μια οδυνηρή χαρακιά στο σώμα της συλλογικής και προσωπικής ζωής, μια ξαφνική χαράδρα σε ένα λιβάδι όπου μέχρι χτες έπαιζαν τα παιδιά μας. Ένα κοινό, διαρκές ορόσημο: «Πριν τον πόλεμο…», «Στον πόλεμο…», «Μετά τον πόλεμο…». Ο πόλεμος είναι μια ατράνταχτη απόδειξη της αποτυχίας μας. Φανερώνει πως είμαστε ανίκανοι να διαχειριστούμε την ύπαρξή μας σε σχέση με τους άλλους, με τρόπο ωφέλιμο για όλους. Είτε κερδίσει κανείς, είτε χάσει, έχει αποτύχει. Ήμουν τυχερός που έζησα μόνο έναν. Οι γιαγιάδες μου έζησαν αρκετούς πολέμους. Και οι δύο ήταν πρόσφυγες. Και οι δύο παππούδες μου σκοτώθηκαν στον 2ο Παγκόσμιο, ως άμαχοι πολίτες. Και οι δύο γονείς μου μεγάλωσαν ορφανοί και πάμφτωχοι, σε μέρη κατεστραμμένα. Αυτοί που επιβιώνουν έχουν δύο επιλογές: είτε να περάσουν το υπόλοιπο της ζωής τους μέσα στο μίσος, απορρίπτωντας τον άνθρωπο και τον πολιτισμό, είτε να ξαναγεννήσουν τον εαυτό τους και τον κόσμο. Με αυτή την έννοια, ο Ηράκλειτος έχει μάλλον δίκιο.

Ανέκαθεν υπήρχαν στην ανθρώπινη ιστορία μεταναστεύσεις, τα κίνητρα ήταν και είναι σχεδόν πάντα πολιτικά ή οικονομικά. Αυτή τη στιγμή χτίζονται πάλι παντού φράχτες. Γιατί μας είναι τόσο δύσκολο να μοιραστούμε τον πλούτο μας; Ποιά είναι η γνώμη σου σχετικά με την «Ευρώπη-φρούριο»;

Ένα «φρούριο» δεν κρατά μόνο έξω το κακό, αλλά το κλείνει και μέσα του. Όλοι κρύβουμε και θρέφουμε εντός μας ένα τέρας, όπως και έναν άγγελο. Όταν η μάχη μας στρέφεται αποκλειστικά ενάντια στο τέρας των άλλων (που, στην περίπτωση των ακραίων Ισλαμιστών, γιγαντώθηκε και από δικές μας, ευρωπαϊκές, τερατώδεις πολιτικές εδώ και αιώνες), δεν μπορεί παρά να είναι αναποτελεσματική. Ο εύθραυστος σήμερα οικονομικός πλούτος της Ευρώπης δημιουργήθηκε σε μεγάλο βαθμό από την απάνθρωπη εκμετάλλευση άλλων περιοχών του πλανήτη. Ο πραγματικός ευρωπαϊκός πλούτος είναι ο ευρωπαϊκός πολιτισμός, που υποφέρει τις τελευταίες δεκαετίες και που γίνεται διακοσμητικός μέσα σε μια κοινωνία ταγμένη στο κέρδος. Αν πράγματι ο πολιτισμός μας είναι τόσο γερός όσο θέλουμε οι Ευρωπαίοι να πιστεύουμε, τότε δεν έχει τίποτα να φοβηθεί από τους κυνηγημένους: θα έχει τη δύναμη να εμπλουτιστεί από αυτούς και να τους αφομοιώσει. Αν ο πολιτισμός μας δεν έχει αυτές τις αντοχές, τότε το πρόβλημα δεν είναι οι κυνηγημένοι, αλλά εμείς.

Η Ελλάδα και η Κύπρος βρίσκονται στην περιφέρεια αυτού του «φρουρίου», η πρόσφατη μεταναστευτική κίνηση αφορά απόλυτα και τις δυο χώρες. Η Τουρκία διαδραματίζει καίριο ρόλο στη Μεσόγειο αλλά και στο προσφυγικό ζήτημα. Ειδικά η Κύπρος βρίσκεται στο μεταίχμιο μεταξύ Ανατολής και Δύσης – και μου θυμίζει τον δίσκο σου «’που Δύσην ως Ανατολήν» που αναφέρεται στην κυπριακή μουσική παράδοση. Έχει η Τουρκία θέση στην ΕΕ – υπό τον όρο της λύσης του Κυπριακού; Το βόρειο τμήμα του νησιού είναι ακόμη κατεχόμενο από τα τουρκικά στρατεύματα και δεν αναγνωρίζεται από το διεθνές δίκαιο.

Υπάρχει βαθιά μέσα μου ένας διακαής πόθος να λήξει αυτή η τραγωδία, να φύγει ο τουρκικός στρατός που παράνομα κατέχει τη μισή Κύπρο από το 1974 και να μπορέσουμε, όλοι οι κάτοικοι του νησιού, να ζήσουμε μαζί. Πιστεύω πως οι Ελληνοκύπριοι και οι Τουρκοκύπριοι θα μπορούσαμε να χτίσουμε κάτι από κοινού, έχοντας ένα κοινό όραμα. Όλο αυτό μπορεί μόνο να στηριχθεί στην αμοιβαία εμπιστοσύνη, την οποία θα πρέπει να διαφυλάξουμε πάση θυσία. Όσο όμως υπάρχουν τρίτες χώρες που είναι έτοιμες να υπονομεύσουν αυτή την εμπιστοσύνη και να θυσιάσουν ξανά τους κατοίκους του νησιού, προκειμένου να εξυπηρετήσουν τα δικά τους συμφέροντα, τα πράγματα παραμένουν επικίνδυνα.

Η Ελλάδα, σαν κράτος, είναι σε εξαιρετικά αδύναμη θέση. Αυτό, στην περίπτωση, ίσως να μην είναι τόσο μεγάλο σαν πρόβλημα, γιατί όταν η Ελλάδα αισθάνεται δυνατή, συχνά την πληρώνουμε ακριβά, τόσο ο εντός όσο και ο εκτός Ελλάδος Ελληνισμός. Το λέω χαριτολογώντας αυτό, έχει όμως δυστυχώς μια δόση αλήθειας. Το μεγάλο πρόβλημα, κατά τη γνώμη μου, είναι η Τουρκία. Μια χώρα επεκτατική και απρόβλεπτη, μια τοπική υπερδύναμη που παίζει με τη φωτιά σε μια περιοχή ιδιαίτερα ασταθή και εκρηκτική. Ενώ παράνομα κατέχει στρατιωτικά ένα ανεξάρτητο κράτος, την Κύπρο, προσπαθεί να μας πείσει πως δεν είναι μέρος του προβλήματος αλλά μέρος της λύσης. Είμαι βέβαιος πως η Τουρκία δεν θα υπογράψει ποτέ μια συμφωνία που θα της κλείνει την πόρτα σε μεταγενέστερες επεκτατικές ενέργειες. Και φοβάμαι πως οι υπόλοιποι θα υπογράψουμε ξανά κάτι που θα διασφαλίζει ένα τέτοιο δικαίωμα στην Τουρκία, προαναγγέλλοντας μια νέα, μελλοντική τραγωδία τόσο για τους Ελληνοκύπριους όσο και για τους Τουρκοκύπριους. Αν, μέσα σε όλο αυτό το σκηνικό, βάλεις τα συμφέροντα άλλων χωρών, εταιρειών και οργανισμών, καθώς και τους «δικούς μας» εθνικιστές, των οποίων οι ενέργειες υπήρξαν πάντοτε καταστροφικές για τον τόπο, όλα μοιάζουν ακόμα πιο δύσκολα. Εύχομαι από τα βάθη της καρδιάς μου να βρεθεί μια λύση που θα διασφαλίσει την ειρήνη και την ευημερία όλων των Κυπρίων. Εύχομαι να υπάρξει μια αδελφοσύνη που να εγγυάται ένα μέλλον μακριά από τα λάθη του παρελθόντος. Το εύχομαι όσο τίποτα άλλο στη ζωή μου! Μου είναι όμως αδύνατον να μην ανησυχώ…

Η Κύπρος ξεγλίστρησε αθόρυβα από την κάλυψη των μέσων ενημέρωσης, πρόκειται μάλιστα να σταθεί στα πόδια της, οικονομικά ανεξάρτητη. Γιατί τα καταφέρνει η Κύπρος και όχι η Ελλάδα; Είναι θέμα νοοτροπίας, πολιτικών συνθηκών, της μεγαλύτερης αποτελεσματικότητας της δημόσιας διοίκησης;

Νομίζω πως τα διεθνή μέσα ενημέρωσης βρήκαν ένα άλλο, πιο ενδιαφέρον παιχνιδάκι: την Ελληνική κρίση. Αυτό συνέβη και με τα διεθνή οικονομικά κέντρα, που μετέφεραν ένα πείραμα από ένα μικρό κράτος σε ένα μεσαίο. Κι έτσι η Κύπρος βρήκε, σε ένα βαθμό, την ησυχία της, προσπαθώντας να γιατρέψει τις πληγές της. Στα χαρτιά λοιπόν, φαίνεται πως η Κύπρος πάει πράγματι καλύτερα. Στην πραγματική όμως ζωή, έτσι όπως τη ζω και την ξέρω από τους συμπατριώτες μου, αυτή η θεωρητικά θετική εξέλιξη δεν φαίνεται να φέρνει για την ώρα σημαντικές αλλαγές. Όσον αφορά τη δημόσια διοίκηση, η Κύπρος είναι ένα μικρό κράτος, όπου όλα θα μπορούσαν να είναι απλούστερα. Παρ’ όλα αυτά, η γραφειοκρατεία και η καρεκλοκρατεία την κάνουν πολύ πιο δυσκίνητη απ’ όσο θα έπρεπε.

Στο τραγούδι «Πολιτική τοποθέτηση» του τελευταίου σου άλμπουμ «Μικρή βαλίτσα» σχεδιάζεις το ψυχογράφημα ενός προσαρμοσμένου, ενός καιροσκόπου – που κίνησε να αλλάξει τον κόσμο και κατέληξε καταναλωτής σούσι και κομμουνιστής των σαλονιών. Περιγράφεις εκεί την πολιτική τάξη στην Ελλάδα;

Όχι, εμένα περιγράφω.

Χαιρέτησες την εκλογική νίκη του ΣΥΡΙΖΑ αρχές του 2015 ως μια μεγάλη ελπίδα για μια αλλαγή και τη διάλυση παλαιών δομών. Μπορούσες τότε να διακρίνεις ένα όραμα. Ποιά είναι τα σημερινά σου συμπεράσματα; Διαψεύστηκαν οι ελπίδες σου; Μήπως μετάνιωσες εγκαταλείποντας τη θέση σου ως «εμμονικά ακομμάτιστος»;

Τη θέση του εμμονικά ακομμάτιστου δεν την εγκατέλειψα ποτέ. Εξέφρασα τότε τις ελπίδες μου, που ήταν και οι ελπίδες μεγάλου μέρους του πληθυσμού. Ήταν μαζί και μια δήλωση προς τους νέους κυβερνώντες, που τους έλεγε τι περιμένουμε από αυτούς. Ήταν επίσης μια σελίδα προσωπικού ημερολογίου, που στέκει εκεί μέσα στα επόμενα χρόνια ώστε να σου θυμίζει τι ευχόσουν και τι ζητούσες από μια νέα κατάσταση που ερχόταν στα πράγματα. Πολλά έγιναν έκτοτε. Πολλά άλλαξαν. Δεν σβήνεις όμως μια σελίδα ημερολογίου επειδή η μετέπειτα πραγματικότητα την διέψευσε. Την κρατάς για να ξέρεις ποιος ήσουν και ποιος είσαι. Και να θυμάσαι ποιοι ήταν και ποιοι είναι αυτοί που μας κυβερνούν.

Πριν βγει το άλμπουμ σου «Μικρή βαλίτσα» είχες μαζέψει τις δικές σου βαλίτσες για να φύγεις από την Ελλάδα με την οικογένειά σου. Τι σε παρακίνησε να αλλάξεις γνώμη; Τι είναι αυτό που σου δίνει ελπίδα;

Αυτό, το να ετοιμαζόμαστε να μεταναστεύσουμε και τελικά να παραμένουμε, έγινε τρεις φορές τα τελευταία χρόνια. Η ίδια διαδικασία: επικοινωνία με τα εκεί σχολεία για τα παιδιά, εύρεση εργασίας ή συνέχειας των σπουδών της συντρόφου μου, μεσιτικά γραφεία μέσω ίντερνετ για να νοικιάσουμε σπίτι, συνεννοήσεις με εκεί φίλους και γνωστούς. Και είμαστε ακόμα εδώ… Την τελευταία φορά, ένιωσα πως δεν έχω το δικαίωμα να φύγω. Γιατί δεν φεύγω λόγω επιτακτικής ανάγκης, αλλά μόνο γιατί έχω την πολυτέλεια να το κάνω. Ο τόπος αυτός, η Ελλάδα και οι κάτοικοί της, μου χάρισαν στις «καλές» εποχές αγάπη, καταξίωση και καλλιτεχνική ελευθερία. Τώρα, στη δυσκολία, θα ήταν ένα είδος προδοσίας εκ μέρους μου το να φύγω. Έμεινα, όχι γιατί έχω κάτι να προσφέρω στους άλλους παραμένοντας, αλλά γιατί το να φύγω θα ήταν μια προσωπική ήττα που δεν θα μπορούσα να διαχειριστώ μέσα μου στα χρόνια που έρχονται.

Εν όψει των αλλαγών και της μετατόπισης των πληθυσμών ο αντανακλαστικός φόβος και η ξενοφοβική ιδεολογία – που φαίνεται να είναι βαθιά ριζωμένες – ξεβράζονται στην επιφάνεια και γίνονται ορατές. Παντού ισχυροποιούνται τα λαϊκιστικά επιχειρήματα της ακροδεξιάς. Στην Ελλάδα, η «Χρυσή Αυγή», μια καθεαυτού ομάδα τραμπούκων, αποτελεί το τρίτο σε ισχύ κόμμα στη Βουλή. Στην Αυστρία οδεύουμε προς έναν δεξιό λαϊκιστικό πρόεδρο. Σε αυτά αντέδρασες με το τραγούδι «Πάντα θα ξημερώνει». Τι είδους διαφώτιση μπορούν να επιφέρουν στο θέμα αυτό τέχνη και πολιτισμός; Μήπως προσεγγίζουν έτσι κι αλλιώς μόνο εκείνους που έχουν την ίδια γνώμη; Μήπως εξυπηρετούν αποκλειστικά την «αυτοεπιβεβαίωση» μιας μειονότητας διανοουμένων;

Δεν μπορείς να σκέφτεσαι έτσι όταν γράφεις ένα τραγούδι. Συνήθως, εκείνη τη στιγμή, το τελευταίο πράγμα που με ενδιαφέρει είναι αν θα βρεθεί κάποιος άνθρωπος να το ακούσει ποτέ. Το τραγούδι γράφεται γιατί δεν μπορείς να μην το γράψεις. Μετά, ενηλικιώνεται και βγαίνει από το σπίτι, είτε μέσα από τη δισκογραφία, είτε μέσα από τη ζωντανή του εκτέλεση στις συναυλίες και στις παρέες. Και, ανεξάρτητα πια από τον δημιουργό του, αποκτά τη δική του ζωή μέσα στις ζωές των ανθρώπων. Άλλους τους αγγίζει πολύ, άλλους λίγο, άλλους καθόλου. Αφήνει όμως το αποτύπωμά του. Ένας Σκοτσέζος του 18ου αιώνα, ο Άντριου Φλέτσερ, είχε πει «Αν μπορούσα να γράψω όλες τις μπαλάντες, δεν θα με ένοιαζε ποιος γράφει τους νόμους». Νομίζω πως και σήμερα, παρά τις τεράστιες αλλαγές που έχουν γίνει, το τραγούδι με ψυχή παραμένει δυνατό μέσα μας και επηρεάζει τις ζωές μας.

Αρχικά μιλούσαμε για την κυριαρχία της «ελληνικής κρίσης» στα μέσα ενημέρωσης, στη συνέχεια για εκείνη της «προσφυγικής κρίσης». Η «οικονομία της προσοχής» χρειάζεται αρνητικά πρωτοσέλιδα, αλλιώς επικρατεί σιωπή. Ο σύγχρονος πολιτισμός της Ελλάδας και της Κύπρου προσελκύει λίγη μόνο προσοχή. Παρ’ όλα αυτά επισκέπτεται ένα ολοένα και μεγαλύτερο γερμανόφωνο κοινό τις συναυλίες σου. Ποιός είναι ο λόγος για τον οποίο η μουσική σου και η, μεγάλης αυθεντικότητας, σκηνική σου παρουσία ελκύει ακόμη και ακροατές που κατανοούν ελάχιστα ή και καθόλου τους στίχους σου – παρ’ όλο που αυτοί έχουν μεγάλο μερτικό στη σαγήνη των τραγουδιών σου; Γιατί αγγίζει η μουσική σου, αποσυμπλεγμένη από τη γλώσσα, τους ανθρώπους;

Όταν παίζω στο εξωτερικό, λέω καμιά φορά αστειευόμενος στο κοινό πως δεν πειράζει που δεν καταλαβαίνουν τους στίχους μου, γιατί ούτε κι εγώ τους καταλαβαίνω… Το αληθινό τραγούδι ψιθυρίζει ένα μυστικό κείμενο, σε μια κοινή γλώσσα, που ακούγεται πίσω από τις λέξεις και τις νότες. Αυτό το κείμενο αντιλαμβανόμαστε και εξαιτίας του αγαπάμε ή όχι ένα τραγούδι. Γι’ αυτό και συχνά υπάρχουν τραγούδια με θεωρητικά μέτριο στίχο και μέτρια μελωδία που λένε όμως πολλά στην ψυχή μας. Κι άλλες φορές, κάποιο τραγούδι με εξαιρετικό στίχο ή μουσική, δεν μας λέει τίποτα. Ακόμα κι όταν στήνονται ολόκληρες διαφημιστικές καμπάνιες γύρω από μια «επιτυχία», ακόμα κι όταν γίνεται νούμερο 1 στα top 20, ακόμα και όταν κολλάμε και την ακούμε πολλές φορές τη μέρα, ξέρουμε συχνά πως σε λίγο καιρό δεν θα μας απασχολεί, σαν κάποιον που γνωρίσαμε τυχαία, κάναμε έντονη παρέα και μετά τον ξεχάσαμε. Το να γράψεις ένα ωραίο τραγούδι είναι δύσκολο. Το να γράψεις όμως ένα αληθινό τραγούδι, απαιτεί να δώσεις ολόκληρο τον εαυτό σου.

Συνέντευξη: Μιχαέλα Πρίντσιγκερ. Φωτό: Kώστας Σταμούλης, Νικόλας Χρυσός.

Αυτή η καταχώρηση είναι διαθέσιμη και στα: Deutsch (Γερμανικά)