«Η δική σου ιστορία» – ένα καινούργιο βλέμμα στην Κατοχή

Άρθρο του Φλόριαν Σμιτς, μπλόγκερ

Αυτή η καταχώρηση είναι διαθέσιμη και στα: Deutsch (Γερμανικά)

Χριστούγεννα: Καιρός για συμφιλίωση. Μια έκθεση στη Θεσσαλονίκη ασχολήθηκε με την ζωή στη γερμανική κατοχή, ιδιαίτερα από την οπτική γωνία των Ελλήνων Εβραίων. Ακόμη και για την Ελλάδα αποτελεί αυτό μια ασυνήθιστη αντιπαράθεση με το παρελθόν. Η εμπνεύστρια-συντονίστρια του πρότζεκτ θέλει να φέρει την έκθεση αυτή στη Γερμανία. Για το diablog.eu γράφει ο Φλόριαν Σμιτς, μπλόγκερ από τη Θεσσαλονίκη.

Η Ελισάβετ Χάσε είναι Ελληνίδα που ζει εδώ και πολλά χρόνια στην Κολωνία. «Η δική σου ιστορία» είναι το πρώτο της πρότζεκτ στην πατρίδα της. Ανέπτυξε την ιδέα και οργάνωσε την υλοποίηση του έργου. Στην έκθεση «Η δική σου ιστορία» ασχολήθηκαν 15 καλλιτέχνες με τη γερμανική κατοχή στην Ελλάδα. Πολλοί από αυτούς έχουν εβραϊκή καταγωγή. Από πολλές πλευρές οι ιστορίες αυτές είναι σημαντικές για την Ελλάδα. Αλλά και στη Γερμανία το πρότζεκτ αυτό θα αποτελέσει ευκαιρία ευαισθητοποίησης όσον αφορά τα εγκλήματα της Βέρμαχτ κατά του ελληνικού πληθυσμού, μεταξύ των οποίων συγκαταλέγονται και δεκάδες χιλιάδες Εβραίοι.

Bensousan Han_1
«Η δική σου ιστορία», Μπενσουσάν Χαν, Θεσσαλονίκη

Ένας τόπος όπου η τέχνη μπορεί να αναπνεύσει

Το Μπενσουσάν Χαν στην οδό Εδέσσης 6 είναι ένα χαρισματικό κτήριο. Χτισμένο το 1817, έχει προφανώς τις ένδοξες μέρες πια πίσω του. Όπως και σε τόσα άλλα κτήρια της παλιάς εβραϊκής συνοικίας της Θεσσαλονίκης καταρρέει και εδώ η πρόσοψη. Μπαίνοντας μεταφέρεσαι πίσω στο Βερολίνο στις δεκαετίας του 1990 και του 2000. Μια ιδιαίτερη γοητεία πηγάζει από τη σαθρότητα του οικήματος. Εδώ τίποτα δεν είναι λουστραρισμένο. Τα συρτά βήματα των επισκεπτών, η μυρωδιά μούχλας που αναδύουν οι υγροί τοίχοι, ο στόκος που καταρρέει: Με όλες τις αισθήσεις μαθαίνεις ότι αυτό το κτήριο έχει πολλά να πει.

«Όταν πρωτοείδα το Μπενσουσάν Χαν ένοιωσα αμέσως ότι αυτός είναι ο τόπος για την υλοποίηση του πρότζεκτ μου», λέει η Ελισάβετ Χάσε. Και δικαιολογημένα. Είχε να κάνει περισσότερο με την αισθησιακή εμπειρία παρά με την καθαρή πληροφόρηση, περισσότερο με την συναισθηματική επαφή παρά με την πνευματική διαφώτιση. Οι διάφορες εγκαταστάσεις, που φιλοδοξούν να κάνουν αισθητό στον επισκέπτη το «παράδοξο του πολέμου», μάλλον δεν θα μπορούσαν να έχουν μια τέτοια ενέργεια σε μια κλασική White Box Gallery. Ο τόπος περιβάλλει με την αύρα τής αυθεντικότητας τα έργα, τα οποία προσαρμόζονται πολύ φυσικά στο συνολικό περιβάλλον.

Για την Ελισάβετ Χάσε η εγγύτητα του πρότζεκτ βασίζεται ιδίως σε αυτό το «παράδοξο του πολέμου», όπως το αποκαλεί. Αναφέρεται στην αμφιθυμία με την οποία δρουν οι άνθρωποι στον παραλογισμό του πολέμου. «Άκουσα τόσες πολλές ιστορίες», μας λέει. «Μερικές είναι τόσο βίαιες, που αναρωτιέσαι πώς κάτι τέτοιο ήταν δυνατόν. Μερικές άλλες είναι όμως και πολύ συναισθηματικές. Υπάρχουν τόσο καλές όσο και βάναυσες ιστορίες για τους Γερμανούς στρατιώτες». Στο πνεύμα αυτό η έκθεση δεν καταμερίζει ευθύνες, δεν εγείρει κατηγορίες. Πρόκειται μάλλον για την αντιπαράθεση της λήθης της μνήμης μας με στιγμές ιδιωτικού ανθρωπισμού.

Bensousan Han_2
«Η δική σου ιστορία», Μπενσουσάν Χαν, Θεσσαλονίκη

Το «Εγώ» ως ιστορία των γονέων

Για το πρότζεκτ ο Απόστολος Φιλίππου πήρε συνέντευξη από τον πατέρα του σχετικά με τη ζωή του στον Πειραιά κατά τη γερμανική κατοχή. Έτσι προέκυψε ένα βίντεο με πέντε ιστορίες από την εποχή εκείνη. Θέμα είναι η καθημερινότητα, εξηγεί ο Φιλίππου, και όχι κάτι το ιδιαίτερο. Επικρατούσε ένας συνεχής κίνδυνος θανάτου. Η ανθρώπινη ζωή δεν είχε πια σχεδόν καμία αξία. Το βίντεο δείχνει έναν πατέρα ήρωα, που βοηθά μια κρυμμένη εβραϊκή οικογένεια, έναν πατέρα σε ένδεια, που κλέβει τρόφιμα από τους Γερμανούς, και έναν πατέρα απειλούμενο, που συχνά επιζεί κρίσιμες καταστάσεις μόνο λόγω ευτυχών συμπτώσεων.

Ήδη η εργασιακή διαδικασία για το πρότζεκτ, όπου έσπασε η σιωπή για το παρελθόν μεταξύ πατέρα και γιου, ήταν κάθε άλλο παρά μια σιωπηλή, αρχειακή εργασία. Ο πατέρας είχε καταστείλει τις μνήμες. Στις συζητήσεις άρχισε σταδιακά να τις συνειδητοποιεί ξανά. Ο ίδιος ο καλλιτέχνης ανακάλυψε κατά τη διάρκεια του πρότζεκτ εκ νέου τη σχέση με τον πατέρα του – και άρχισε να γνωρίζει καλύτερα τον εαυτό του. «Η αφήγηση των γεγονότων ήταν συγχρόνως και μια ανακάλυψη του εαυτού μου. Ερωτήματα όπως ‘ποιος είμαι και πώς ταιριάζω σε αυτή την κοινωνία;’ συνδέονται άμεσα με το ερώτημα τού πώς άλλαξαν οι γονείς μου διαμέσου του πολέμου και το πώς αυτό επηρέασε τη δική μου φύση».

Bensousan Han_7

Η μουσική μιας ανήμπορης ματιάς

Το ίδιο έζησαν η Χρυσούλα Κεχαγιόγλου και ο Δημήτρης Καραγεώργος, δύο μουσικοί που ήρθαν σε αντιπαράθεση με την οικογένειά τους. Αναφέρουν μια σιωπηλή στιγμή που έζησε η μητέρα τού Καραγεώργου και που την μετέβαλλε εκ βάθρων: στέκονταν νωρίς στο πρωί στο παράθυρο του σπιτιού της στα Ιωάννινα. Μαγνητισμένη παρατηρούσε μια μεγάλη ομάδα ανθρώπων που περίμεναν σε μια πλατεία. Ήταν Εβραίοι που τους μάζεψαν για να τους εκτοπίσουν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης.

Με ένα βίντεο και μια μουσική εγκατάσταση αρχίζουν την αναζήτηση των παρορμήσεων της ανθρώπινης ψυχής. Σε μια τέτοια κατάσταση το ερώτημα ‘Τι βλέπεις;’ αντιπαρατίθεται σε μια προσέγγιση του θέματος ‘Τι αισθάνεσαι;’. Είναι αυτή η ανήμπορη ματιά από το παράθυρο, η σιωπηλή βαναυσότητα της στιγμής, μια δέσμευση μεταξύ σύγχυσης και παραλογισμού. Είναι ακριβώς αυτές οι τρομακτικές στρεβλώσεις της πραγματικότητας στον πόλεμο τις οποίες αντικατοπτρίζουν οι εικόνες και οι ήχοι των δυο αυτών έργων.

Bensousan Han_3
«Η δική σου ιστορία», Μπενσουσάν Χαν, Θεσσαλονίκη

Μικρή η εβραϊκή αναφορά σε αυτή την ελληνική διευθέτηση του παρελθόντος

Μέρος της έκθεσης αποτελούν επίσης τρία τεράστια μάλλινα πουλόβερ με τις επιγραφές «φοβούμαι», «κρυώνω» και «πεινάω». Αναφέρονται στη μητέρα της εικαστικού Άρτεμις Αλκαλάη, που αναγκάστηκε να καταφύγει στα βουνά προκειμένου να ξεφύγει τον εκτοπισμό. Επιβίωσε πλέκοντας πουλόβερ και κάλτσες που αντάλλασσε στα ορεινά χωριά με τρόφιμα. Οι περισσότεροι συγγενείς της στάλθηκαν στο Άουσβιτς απ’ όπου δεν επέστρεψαν ποτέ.

Στη Θεσσαλονίκη η έκθεση έτυχε θερμής υποδοχής ιδιαίτερα από την εβραϊκή κοινότητα. Η επεξεργασία του πολέμου στην Ελλάδα κυριαρχείται από τους άθλους της Αντίστασης, τη νίκη ενάντια στους Ιταλούς φασίστες και το πένθος για τα χωριά όπου η γερμανική Βέρμαχτ διέπραξε ανείπωτες σφαγές κατά του άμαχου πληθυσμού. Η εβραϊκή ιστορία παραμένει –σε αντίθεση με αυτό που συμβαίνει σε ανάλογες περιπτώσεις στη Γερμανία– στο περιθώριο. «Θα μπορούσες να πεις ότι οι δύο ιστορίες ανταγωνίζονται μεταξύ τους», εξηγεί η Ελισάβετ. Και μόνο για τον λόγο αυτόν μια τέτοια έκθεση στην Ελλάδα, όπου η φασιστική Χρυσή Αυγή είναι στη Βουλή η τρίτη κατά σειρά δύναμη, θα έπρεπε να είχε γίνει προ πολλού.

Bensousan Han_9
«Η δική σου ιστορία», Μπενσουσάν Χαν, Θεσσαλονίκη

Ενάντια στο φρικτό προσωπείο της Ευρώπης

Εν όψει της αυξανόμενης επιρροής του γερμανικού δεξιού-λαϊκιστικού κόμματος AfD και της ξενοφοβικής κίνησης Pegida έχει «Η δική σου ιστορία» τη θέση της στη Γερμανία. Όχι μόνο ως ενημέρωση σχετικά με τα εγκλήματα που έκαναν οι πατέρες και οι παππούδες μας σε μια χώρα, την οποία πολλοί Γερμανοί στραβοκοιτούν σήμερα αφ’ υψηλού ως χώρα κρίσης. Δυστυχώς εμείς στην Ομοσπονδιακή Γερμανία έχουμε –λόγω της δικής μας ιστορίας ως θύτες– τόση ρουτίνα με εκδηλώσεις αποτροπιασμού και αγανάκτησης για τις πράξεις αυτές, όσο έχουν άλλες χώρες με τον πατριωτισμό και τον εθνικισμό. Πολύ περισσότερο πρόκειται ωστόσο για την ευρύτερη εικόνα: αυτό που θέλουμε είναι, η ενασχόληση με το παρελθόν να μην σταματά εκεί όπου κάτι δεν μας βολεύει.

Πάνω απ’ όλα πρέπει η αντιμετώπιση του Τρίτου Ράιχ να γίνεται και σε πανευρωπαϊκό επίπεδο. Η Ευρωπαϊκή Ένωση αποτελεί μιαν άμεση απόκριση στον χιτλερικό φασισμό, σκοπός της είναι η εξασφάλιση διαρκούς ειρήνης. Το γεγονός ότι εν όψει της δεινής κατάστασης εκατομμυρίων προσφύγων συνεχίζεται η αύξηση της επιρροής της Pegida, της Χρυσής Αυγής και όλων των άλλων φασιστοειδών ομάδων δείχνει το πόσο μικρή επίγνωση του παρελθόντος έχουμε. Η Ευρώπη του παρελθόντος δείχνει στο φρικτό της προσωπείο. Και είναι οι εκθέσεις σαν κι αυτή εκείνες που μας θυμίζουν ότι παρόν και παρελθόν είναι συνδεδεμένα άρρηκτα μεταξύ τους.

Κείμενο: Florian Schmitz. Φωτό: ©των συμμετεχόντων καλλιτεχνών: Άρτεμις Αλκαλάη, Λία Κουτελιέρη, Έλλη Βέλλιου, Δημήτρης Καραγεώργης, Χρυσούλα Κεχαγιόγλου, Απόστολος Φιλίππου. Μετάφραση: Α. Τσίγκας.

Αυτή η καταχώρηση είναι διαθέσιμη και στα: Deutsch (Γερμανικά)

Σχολιάστε