Αυτή η καταχώρηση είναι διαθέσιμη και στα: Deutsch (Γερμανικά)
Η Κνωσός, το πιο μεγάλο και εντυπωσιακό μινωικό ανάκτορο της Κρήτης, βρίσκεται μόλις πέντε χιλιόμετρα νότια του Ηρακλείου. Ο Arn Strohmeyer επισκέφτηκε ξανά τον αρχαιολογικό χώρο το περασμένο καλοκαίρι και έκανε μερικές σκέψεις πάνω στην προέλευση και τον πολιτισμό των μυθικών κατοίκων της.
Αναμενόταν καταιγίδα στην ηπειρωτική Ελλάδα και τα νησιά. Και ας μην ξεχνάμε, υπάρχει και ο κορωνοϊός… Διπλός λοιπόν ο λόγος του δισταγμού μας να επισκεφτούμε την Κνωσό. Τελικά το τολμήσαμε.
Επιβραβευόμαστε βασιλικά για την απόφασή μας αυτή. Είναι μια μέρα (για να το θέσω μυθολογικά) ολύμπια, λες και οι ίδιοι οι θεοί έβαλαν το χέρι τους για να κάνουν λαμπρή τη μέρα μας. Ο γαλανός ουρανός και ο ήπιος ήλιος του Σεπτέμβρη βούτηξαν τα πάντα γύρω μας στη διαδρομή προς το μινωικό παλάτι –ακόμα και τα μονότονα τσιμεντένια κτήρια του Ηρακλείου– σε μια ζεστή αίγλη που τονίζει τις αντιθέσεις. Οι φοίνικες στο διαχωριστικό του δρόμου μάς συνόδεψαν μέχρι τον προορισμό μας.
Θα μας μιλούσαν τα ερείπια της Κνωσού εάν ο σερ Άρθουρ Έβανς δεν τα είχε μετατρέψει σε μια πολύχρωμη Disneyland με κατακόκκινους κίονες και ανακατασκευασμένες τοιχογραφίες; Πάνω τους παρελαύνουν μπροστά μας περήφανες γυναίκες –εξωτικές καλλονές με τους βοστρύχους των μαύρων µαλλιών τους–, μελαμψοί νέοι –φορώντας μόνο ένα περίζωμα με γεωμετρικά σχέδια και μεταφέροντας κομψά αγγεία σε μια θρησκευτική πομπή–, ο μεγαλόπρεπος πρίγκιπας με τα κρίνα, τα παραδείσια πουλιά, οι κυανοπίθηκοι, τα δελφίνια. Όλες αυτές οι παραστάσεις δημιουργούν την υπέροχη ψευδαίσθηση ότι οι άνθρωποι τότε ζούσαν σε πλήρη αρμονία με τη φύση. Ακόμα και οι τεράστιοι ταύροι στα ταυροκαθάψια δεν διαταράσσουν την εντύπωση αυτή: τολμηροί νέοι εκτελούν άλματα πάνω από τη ράχη τους σαν αυτό να ήταν κάτι εντελώς φυσιολογικό.
Ένας κόσμος γεμάτος κάλλος και συμπαντική αρμονία; Ίσως, δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι. Για τις σκληρές και ίσως αποκρουστικές πτυχές της ζωής των Μινωιτών δεν έχουμε τεκμήρια. Οι αρχαιολόγοι πιστεύουν ότι υπάρχουν αποδείξεις ανθρωποθυσιών. Με θαυμασμό αντικρίζω την τοιχογραφία των διάσημων κρίνων που καλύπτουν τους τοίχους της Αίθουσας του Θρόνου – και μπροστά τους επιμήκη μυθικά πλάσματα, ίσως λέαινες με κεφάλι γρύπα. Στην επιμήκη πλευρά του χώρου βρίσκεται, μικρός και σεμνός, ένας θρόνος με κυματιστή πλάτη, στην ουσία υπερβολικά μικρός για τον ηγεμόνα αυτού του μεγάλου παλατιού και του τεράστιου μινωικού κράτους.
Καθόταν εδώ ο μεγάλος Μίνωας, ο γιος του Δία και της Ευρώπης; Ο πατέρας των ολύμπιων θεών Δίας έκλεψε από παράφορο έρωτα στη μακρινή Φοινίκη την Ευρώπη και την έφερε στην Κρήτη. Και δίπλα στον Μίνωα καθόταν η σύζυγός του Πασιφάη, η οποία ερωτεύτηκε έναν ταύρο. Ζήτησε από τον Δαίδαλο να της φτιάξει ένα ξύλινο ομοίωμα αγελάδας για να συνουσιαστεί μαζί του. Από την ένωση αυτή γεννήθηκε ο Μινώταυρος, ένα ανθρωποφάγο τέρας με σώμα ανθρώπου και κεφάλι ταύρου που κλείστηκε στον Λαβύρινθο. Εντέλει μόνο ο Θησέας, ο γιος του βασιλιά της Αθήνας Αιγέα, κατόρθωσε να σκοτώσει τον Μινώταυρο. Και χάρη στο νήμα, που του είχε δώσει η κόρη του Μίνωα, η Αριάδνη, σφόδρα ερωτευμένη μαζί του, βρήκε τον δρόμο της επιστροφής και βγήκε από τον Λαβύρινθο.
Εδώ μπερδεύεται άρρηκτα ιστορία και μύθος – μέχρι τις μέρες μας επιζεί η θύμηση της Ευρώπης, της όμορφης βασιλοπούλας που έδωσε το όνομά της σε μιαν ολόκληρη ήπειρο. Συμβολίζει το συναπάντημα Ανατολής και Δύσης και τις απαρχές της Δύσης. Αν ήταν πράγματι έτσι, τότε το δρόμος που ακολούθησε οδήγησε από την Κνωσό στην ακμή του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού, αργότερα στους γοτθικούς καθεδρικούς ναούς, στη Θεία Κωμωδίατου Δάντη, στον Φάουσττου Γκαίτε, στη μουσική των Μπαχ, Μότσαρτ και Μπετόβεν και αργότερα στη θεωρία του Αϊνστάιν ενός αρμονικά πλασμένου σύμπαντος – αλλά τότε και στην Ιερά Εξέταση, στις παντός είδους σταυροφορίες, στις αλλεπάλληλες γενοκτονίες και σφαγές μέχρι και στην άβυσσο του Ολοκαυτώματος…
Περιπλανιέμαι στον χώρο των αρχαίων ερειπίων, βλέπω λίθινες κατόψεις, θαλάμους, αίθουσες και μεγάλους πίθους και προσπαθώ να φανταστώ τη ζωή που διαδραματιζόταν εδώ. Ήταν τόσο όμορφη και πολύχρωμη όσο την απεικονίζουν οι ανακαινισμένες τοιχογραφίες; Ή μήπως η Μινωική Αυτοκρατορία ήταν μια κραταιά και αμείλικτη θαλάσσια δύναμη που δεν χρειάζονταν τείχη, επειδή τα πλοία της έξω στη πέλαγος προστάτευαν τα παλάτια του νησιού και την εύθυμη καθημερινότητα; Κάθε φορά που επισκέπτομαι ελληνικές αρχαιότητες έχω τον ανεκπλήρωτο πόθο οι πέτρες να είχαν DNA που θα μπορούσε να μας δώσει πληροφορίες για τα όσα συνέβησαν κάποτε.
Αλλά οι μεγάλοι, μερικές φορές γιγαντιαίοι ογκόλιθοι, που χτισμένοι σε τάξη γίνονται δισδιάστατα τετράγωνα και ορθογώνια ή και τρισδιάστατοι χώροι, παραμένουν σιωπηλοί, κείτονται πορώδεις, ρυτιδιασμένοι, εν μέρει ροκανισμένοι και πελεκημένοι από τη λαίλαπα της ιστορίας και κρατούν πεισματικά τα μυστικά τους. Έτσι πρέπει να βασιστούμε στις κάπως αόριστες δηλώσεις και τα τελευταία ερευνητικά ανακοινωθέντα ιστορικών και αρχαιολόγων, τα οποίες αύριο κιόλας θα μπορούσαν να είναι τελείως διαφορετικά.
Όταν η Γερμανίδα τυχοδιώκτις και συγγραφέας Μαρί Εσπεράνς φον Σβαρτς (Marie Espérance von Schwartz, 1818-1899) ή Ελπίς Μέλαινα, όπως αυτοαποκαλούνταν εξελληνισμένα, ήρθε στα μέσα του 19ου αιώνα, το μέρος αυτό ήταν καλυμμένο από ελαιώνες και φρύγανα. Ήξερε από διηγήσεις του μύθου ότι ο Λαβύρινθος του Μινώταυρου πρέπει να ήταν κάπου εδώ. Παρακάλεσε τους αγρότες και τους βοσκούς της περιοχής να της δείξουν την είσοδο στο τρομερό αυτό κτίσμα, αλλά όλοι τους κουνούσαν αρνητικά το κεφάλι, δεν το είχαν ακουστά.
Είχε χαθεί ένας μεγάλος πολιτισμός χωρίς να αφήσει ίχνη. Στη γη που κάλυπτε τα ερείπιά του έβοσκαν τώρα κατσίκες και πρόβατα. Η Ελπίς Μέλαινα ήρθε και μετά έφυγε απογοητευμένη. Το ένστικτό της ήταν όμως σωστό, ο ίδιος ο σερ Άρθουρ Έβανς ακολούθησε τα όσα έλεγε ο μύθος, όταν έσκαψε για πρώτη φορά στο σημείο αυτό. Τα όσα ανακάλυψε ήταν τόσο νέα και εκπληκτικά, που αναγκάστηκε να εφεύρει ένα όνομα για τον λαό που κάποτε ζούσε εδώ. Του έδωσε το όνομα του θρυλικού γιου του Δία και πρώτου βασιλιά της Κρήτης Μίνωα, τους ονόμασε Μινωίτες.
Στο μεταξύ η επιστήμη γνωρίζει αρκετά για τον λαό αυτό, αλλά πολλά είναι ακόμα κρυμμένα στο σκοτάδι της ιστορίας: η προέλευσή του, τα ήθη και έθιμα, πως αυτοαποκαλούνταν και γιατί ξαφνικά χάθηκε από προσώπου γης. Πρέπει να ήταν σημίτες. Όταν ο πολιτισμός τους αφανίστηκε, πιθανώς από την έκρηξη της Σαντορίνης γύρω στο 1500 π.Χ., έφυγαν με προορισμό μεταξύ των άλλων και την Παλαιστίνη. Οι Εβραίοι τότε είπαν: «Πρέπει να τους περιθάλψουμε, είναι δικοί μας». Έτσι είναι γραμμένο στην Παλαιά Διαθήκη.
Η Κνωσός αποτελεί έναν λαβύρινθο ερωτημάτων· πρέπει να κάνουμε υπομονή μέχρις ότου η έρευνα μάς οδηγήσει με έναν επιστημονικό μίτο της Αριάδνης σε νέες αποκαλύψεις σχετικά από τους θρυλικούς Μινωίτες.
Κείμενο και φωτογραφίες: Arn Strohmeyer. Μετάφραση: Α. Τσίγκας
Αυτή η καταχώρηση είναι διαθέσιμη και στα: Deutsch (Γερμανικά)