Αυτή η καταχώρηση είναι διαθέσιμη και στα: Deutsch (Γερμανικά)
Φέτος ο θρυλικός σκηνοθέτης Θόδωρος Αγγελόπουλος θα γινόταν 80 ετών. Με την ευκαιρία αυτή ο Γιώργης Φωτόπουλος, που ήταν κοντά του μακροχρόνιος βοηθός σκηνοθεσίας, θυμάται τα γυρίσματα του κινηματογραφικού κληροδοτήματος του Αγγελόπουλου, την ταινία «Η σκόνη του χρόνου». Το κείμενο εικονογραφείται με φωτογραφίες της Νέλλης Τραγουστή που – μαζί με ένα ντοκιμαντέρ του Νίκου Λυγγούρη – αποτελούν το επίκεντρο της έκθεσης που θα εγκαινιαστεί στις 12 Φεβρουαρίου στο Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού. Στις 23 Φεβρουαρίου ο Πέτρος Μάρκαρης θα παρουσιάσει με διάλεξη την τριλογία του Αγγελόπουλου ολοκληρώνοντας το αφιέρωμα. Περισσότερα για τους συμμετέχοντες θα μάθετε στο Λεξικό Προσώπων μας.
Έχουν περάσει τρία χρόνια από το θάνατο του μεγάλου Έλληνα σκηνοθέτη και σεναριογράφου Θόδωρου Αγγελόπουλου. Η αίσθηση που προκάλεσε σε παγκόσμιο επίπεδο ο χαμός του εκείνη τη νύχτα μεταξύ 24ης και 25ης Ιανουαρίου του 2012, στο ξεκίνημα των γυρισμάτων του τελευταίου μέρους της ΤΡΙΛΟΓΙΑΣ του, ήταν μια έκπληξη.
Ο διεθνής τύπος, φειδωλός συνήθως στις αναφορές του πέρα από τα πλαίσια του ρεπορτάζ για τα κινηματογραφικά φεστιβάλ, προέβη τότε σε εκτενή υμνητικά αφιερώματα αναφορικά με το έργο και τη σημασία του. Ως φαίνεται, ο Θόδωρος Αγγελόπουλος είχε φτάσει ταυτόχρονα στο τέλος της ζωής του και στο ζενίθ της δόξας του.
Πού οφείλεται όμως η απρόσμενη πληθώρα νεκρολογιών σε τόσες εφημερίδες και περιοδικά; Ο προφανής κοινός παρονομαστής των αφιερωμάτων είναι η συναίσθηση ότι με τον Θόδωρο Αγγελόπουλο έφυγε ένας από τους τελευταίους μεγάλους δημιουργούς του αυτόνομου νεορεαλιστικού και πολιτικού κινηματογράφου.
Ασφαλώς ο τρόπος δουλειάς και στησίματος μιας ταινίας από τους κινηματογραφιστές της γενιάς του θεωρείται σήμερα πλέον κοινό αγαθό της κινηματογραφικής πράξης και γραφής: οι νέοι σκηνοθέτες, με μικρά συνεργεία και χαμηλό προϋπολογισμό, ανασύρουν μέσα από την καθημερινότητα ιστορίες περιθωριακών και τις αφηγούνται με τρόπο που να αναδεικνύει τη γενική τους ισχύ.
Η θλίψη όμως για την απώλεια του καλλιτέχνη Θόδωρου Αγγελόπουλου για όσους τον γνώρισαν προσωπικά ή υπήρξαν συνεργάτες του έρχεται από πιο βαθιά, πράγμα ορατό σε αρκετά από αυτά τα αφιερώματα.
Ο κινηματογράφος του δημιουργού (film d´auteur) του Θόδωρου Αγγελόπουλου διαφοροποιήθηκε ευθύς εξαρχής από το αντίστοιχο σινεμά άλλων πρωτεργατών του είδους, πρωτίστως στο ότι από πολύ νωρίς οι παραγωγές του είχαν μια διάσταση επική, τόσο ως προς την αρχαϊκή τους θεματική όσο και ως προς την κολοσσιαία τους διάρκεια. Οι ιστορίες του, αν και άπτονταν της σύγχρονης ιστορίας, ήταν συνειδητά ριζωμένες στον αρχαίο ελληνικό μύθο. Οι χρηματοδότες του ήταν συμπαραγωγοί παγκοσμίου βεληνεκούς. Πολλοί διεθνείς αστέρες συγκαταλέγονταν στους ηθοποιούς του.
Τα γυρίσματα του τελευταίου του έργου Η ΣΚΟΝΗ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ πραγματοποιήθηκαν σε πολλά μέρη του πλανήτη. Αναλόγως μεγάλωναν, σχεδόν ανεξέλεγκτα, και τα συνεργεία του. Κι όμως – κι αυτό ακριβώς είναι το κομβικό σημείο – παρέμεινε στη δουλειά του, όπως στα πρώτα βήματα, ανοιχτός και απλός, δεν εκτέθηκε στον κίνδυνο της μεγαλομανίας και οικοδόμησε απαρέγκλιτα το δικό του κινηματογραφικό σύμπαν ως αναπαράσταση του χθες και του σήμερα και ως βλέμμα στραμμένο προς στο αύριο. Ήταν ανά πάσα στιγμή έτοιμος να γυρίσει ξανά ταινία με ελάχιστα χρήματα και άγνωστους ηθοποιούς. Αυτό και έκανε άλλωστε στην τελευταία του παραγωγή Η ΑΛΛΗ ΘΑΛΑΣΣΑ, μέχρι να τον διακόψει ο θάνατος.
Μόνο έτσι, μέσα από το συγκερασμό δηλαδή του μικρού και του μεγάλου, μπόρεσε να εμβαθύνει ακατάπαυστα στα θέματά του – το ιστορικό παρελθόν και παρόν και την κοινωνία της Ελλάδας. Μόνο έτσι μπόρεσε να διευρύνει την κινηματογραφική του γλώσσα με τα περίφημα πλάνα-σεκάνς και τις παύσεις τους, σε μια συνεχή λήψη από τη λεπτομέρεια στο πανόραμα, και αντίστροφα, από την πανοραμική εικόνα στη λεπτομέρεια, σε μια ακολουθία άκοπων σκηνών και πλάνων.
Όπου ο χώρος και ο χρόνος, ως ενιαία πια μεγέθη, εισδύουν απρόσκοπτα και μεταβάλλονται το ένα στο άλλο: Το παρόν γίνεται ιστορία, το έξω μέσα, η πραγματικότητα μετατρέπεται σε μυθοπλασία και αντιστρόφως, έτσι ώστε όλα συγχωνεύονται συμβολικά τρόπον τινά, και τίποτα και κανείς να μη μένει εκτός. Αυτό ακριβώς επέτρεψε και το σχηματισμό μιας κοινότητας συνεργατών, πεπεισμένων για την καλλιτεχνική αξία του έργου του, που εν μέρει τον υποστήριξαν από την πρώτη ως την τελευταία του παραγωγή.
Ο Νίκος Λυγγούρης, του οποίου το ντοκυμαντέρ για τα γυρίσματα της ΣΚΟΝΗΣ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ θα προβληθεί στα πλαίσια του αφιερώματός μας, τον γνώριζε από την εποχή της κοινής τους θητείας ως κριτικών κινηματογράφου στα τέλη της δεκαετίας του ’60. Η Νέλλη Τραγουστή, της οποίας τα φωτογραφικά πορτραίτα των καλλιτεχνικών συνεργατών της ταινίας επίσης παρουσιάζουμε, υπήρξε στις αρχές της δεκαετίας του ’80 γραμματέας του.
Φυσικά, ανάμεσα στον Αγγελόπουλο και τους στενότερους συνεργάτες του δεν έλειψαν και οι συγκρούσεις, οι οποίες όμως δεν αντικατόπτριζαν εν τέλει παρά την αντίφαση ανάμεσα στη πρόθεση, το σχέδιο και την πραγμάτωση, εκεί δηλαδή όπου εστιάζεται η συγκρουσιακή ένταση κάθε καλλιτεχνικού έργου. Πόσο μάλλον όταν οι επακόλουθες συζητήσεις οδηγούσαν σχεδόν πάντα σε συμφιλίωση, με τον Θόδωρο Αγγελόπουλο να εισακούει ως ίσος προς ίσον, συναδελφικός και πρόθυμος να κρίνει και να κριθεί.
Εδώ έγκειται, νομίζω, πέρα από τον καθαυτό καλλιτεχνικό άθλο, και η πρωτοφανής αξία του έργου του: Η τέχνη του ήταν η αέναη απόπειρα μιας τέχνης του ζην. Για τη δουλειά του είχε πει κάποτε: Γυρίζω μια ταινία όπως ανασαίνω. Ίσχυε όμως και το αντίστροφο: Ανάσαινε όπως γύριζε τις ταινίες του.
Το αργότερο μετά το πέρας των κινηματογραφικών του σπουδών η ζωή του στράφηκε αποκλειστικά γύρω από τη συγγραφή και τη δημιουργία των ταινιών του. Να ‘ναι άραγε τυχαίο ότι τη στιγμή του θανάτου του ήταν περιτριγυρισμένος από τους επί χρόνια συνεργάτες του; Η είδηση του δυστυχήματος διαδόθηκε αστραπιαία, μέσα σε λίγες ώρες όλο και περισσότεροι φίλοι και σύντροφοι είχαν συγκεντρωθεί στο νοσοκομείο της Αθήνας, όπου οι γιατροί πάλεψαν επί ματαίω να τον κρατήσουν στη ζωή.
Παρά το πένθος για τον Τέο η κηδεία του ήταν και μια γιορτή θύμισης για ό,τι μοιράστηκε την ώρα της δουλειάς και των γυρισμάτων των ταινιών του. Μέσα στις ταινίες του θα εξακολουθεί να ανασαίνει για πάντα.
Μετάφραση: Έλενα Παλλαντζά. Φωτό: Νέλλη Τραγουστή.
Αυτή η καταχώρηση είναι διαθέσιμη και στα: Deutsch (Γερμανικά)