Πολιτιστικές πρωτοβουλίες και κοινωνική συνοχή

Νέοι Έλληνες πολιτιστικοί διαχειριστές ενεργοποιούν την κοινωνία των πολιτών

Αυτή η καταχώρηση είναι διαθέσιμη και στα: Deutsch (Γερμανικά)

Στις 5 Απριλίου 2018 λήγει η προθεσμία υποβολής αιτήσεων για νέους Έλληνες πολιτιστικούς διαχειριστές για το πρόγραμμα START- Create Cultural Change του ιδρύματος Robert-Bosch-Stiftung. Δίδονται 30 υποτροφίες, για περισσότερες πληροφορίες επισκεφθείτε την ιστοσελίδα www.startgreece.net! Η συντονίστρια του προγράμματος Τζένιφερ Ταρρ εξηγεί την ιδιαίτερη αυτή πρωτοβουλία, η οποία πραγματοποιείται φέτος για τέταρτη φορά.

Η χώρα-λίκνο των Ολυμπιακών Αγώνων σπάει εδώ και χρόνια δυστυχώς κυρίως θλιβερά ρεκόρ. Λόγω της οικονομικής κρίσης έχουν αποδημήσει από το 2008 από την ελληνική τους πατρίδα πάνω από 425.000 άτομα. Ανάμεσά τους πολλοί άριστα εκπαιδευμένοι νέοι επιστήμονες, επαγγελματίες και δημιουργοί –ακριβώς δηλαδή οι άνθρωποι αυτοί, που χρειάζονται επειγόντως στην Ελλάδα– μια διαρροή εγκεφάλων με μοιραίες συνέπειες για το μέλλον της χώρας. Από την σκοπιά ιδιαίτερα των νεαρών μεταναστών η απόφαση της μετοίκησης είναι αιτιολογημένη: στις ευρωπαϊκές στατιστικές ανεργίας των νέων βρίσκεται στην πρώτη θέση η Ελλάδα με 39,5 % – πριν από την Ισπανία, την Ιταλία και την Κροατία. Κυρίως οι εργαζόμενοι στον πολιτιστικό τομέα δουλεύουν, παραμένοντας στην Ελλάδα, υπό συνθήκες απαράδεκτες και σπαταλούν άσκοπα τις ικανότητες μιας ολόκληρης άξιας γενεάς. Οι κρατικές επιχορηγήσεις είναι ιδιαίτερα περιορισμένες στον πολιτιστικό τομέα και οι πληρωμές γίνονται, εφόσον γίνονται, συνήθως με μεγάλη καθυστέρηση. Οι εργαζόμενοι προσφέρουν δηλαδή τις υπηρεσίες τους εκ των προτέρων και ζουν με την αβεβαιότητα του εάν ποτέ θα πληρωθούν.

Προς αντιμετώπιση αυτής της κατάστασης ξεκίνησε το 2015 το ίδρυμα Robert-Bosch-Stiftung στην Ελλάδα και σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Goethe Θεσσαλονίκης και την ένωση Bundesvereinigung Soziokultureller Zentren (Ομοσπονδιακή Ένωση Κοινωνικοπολιτιστικών Κέντρων) το πρόγραμμα START – Create Cultural Change (Δημιούργησε πολιτιστική αλλαγή). Η κεντρική ιδέα του προγράμματος: Στους νέους πολιτιστικά εργαζόμενους παρέχεται για κάποιο χρονικό διάστημα ένας οικονομικά προστατευόμενος χώρος για επιμόρφωση, δικτύωση και πειραματισμό, με σκοπό την ανάπτυξη πολιτιστικών πρωτοβουλιών και την προώθηση της κοινωνικής συνοχής στην Ελλάδα, έτσι ώστε να ενεργοποιηθεί η πολιτιστική συμμετοχή όλων και οι υπότροφοι να βρουν εναλλακτικούς τρόπους βιώσιμης εδραίωσης στην ελληνική κοινωνία. Οι εταίροι του προγράμματος θεώρησαν τον τομέα της πολιτιστικής διαχείρισης κλειδί για την ικανοποίηση αυτών των σύνθετων απαιτήσεων. Η ένωση Bundesvereinigung Soziokultureller Zentren, που συμμετέχει στον σχεδιασμό του προγράμματος, έχει μια ιδιαίτερα θετική τοποθέτηση όσον αφορά το πολιτιστικό έργο. Το μέλος του διοικητικού συμβουλίου της ένωσης Andreas Kämpf συνοψίζει:

«Μέλημα του START είναι η κοινωνία των πολιτών και η αυτο-ενδυνάμωση, μέλημα είναι η τέχνη και ο πολιτισμός, που αναπτύσσονται και υλοποιούνται από κοινού με τον τοπικό πληθυσμό. Σε αυτήν την ιδιαίτερη μορφή πολιτιστικού έργου τα κοινωνικοπολιτιστικά κέντρα διαθέτουν την εμπειρία ως οργανώσεις αυτοβοήθειας της κοινωνίας των πολιτών και προσφέρουν κατά συνέπεια για τους υποτρόφους μια δυναμική ευκαιρία να αναπτύξουν περαιτέρω τις δεξιότητές και τα πρότζκτ τους – εκείνα που επιτρέπουν στον τοπικό πληθυσμό να ασχοληθεί με το περιβάλλον του, να συμβάλλει στη διαμόρφωσή του και να βιώσει τον εαυτό του ως πεπεισμένο μέλος μιας ζωντανής κοινωνίας των πολιτών.»

große Menschengruppe
START-Create Cultural Change, Die Stipendiat*innen aus dem Jahr 2017-18

Ακρογωνιαίοι λίθοι για συμμετοχικές και βιώσιμες πολιτιστικές πρωτοβουλίες

Το πρόγραμμα επιμόρφωσης και υποτροφιών για ανερχόμενους πολιτιστικούς διαχειριστές START έχει τρεις διαδοχικές φάσεις. Για τη Φάση Ι οι νέοι Έλληνες εργαζόμενοι στον πολιτιστικό τομέα μπορούν να υποβάλουν αίτηση για ένα πρότζεκτ στην Ελλάδα. Μια ανεξάρτητη κριτική επιτροπή επιλέγει 30 υποτρόφους, που στη συνέχεια πηγαίνουν για δύο μήνες στη Γερμανία, όπου εκπαιδεύονται στο Βερολίνο και στη Στουτγάρδη σε θέματα project management, fundraising, audience development και δημοσίων σχέσεων. Γλώσσα εργασίας του προγράμματος είναι τα Αγγλικά. Στα πλαίσια μιας πρακτικής άσκησης έξι εβδομάδων έρχονται επιπλέον σε επαφή με την γερμανική κοινωνικοπολιτισμική πραγματικότητα και έχουν τη δυνατότητα να αναπτύξουν μαζί με το ίδρυμα υποδοχής νέες ιδέες και σχέδια σε θεωρία και πράξη.

Σε αυτούς τους δυο εργασιακά έντονους μήνες δεν τίθενται μόνο τα θεμέλια για συμμετοχικές και βιώσιμες πολιτιστικές πρωτοβουλίες στην Ελλάδα, αλλά και για συνεργασίες μεταξύ των δύο χωρών, μια και η εταιρική σχέση επί ίσοις όροις αποφέρει στην ανταλλαγή αξιόλογα αποτελέσματα. Ένα παράδειγμα από το Αμβούργο:

Roots are Routes

Η Όλγα Δασκάλη υπέβαλε στην αίτησή της μια πρόταση έργου για την ιδιαίτερη πατρίδα της, το Μεσολόγγι, όπου επιζούν ακόμη παραδοσιακά επαγγέλματα όπως η ναυπηγική, η υφαντική και η αλιεία. Ωστόσο, οι νέοι δεν έχουν την τεχνογνωσία και το ενδιαφέρον να κρατήσουν ζωντανή αυτή την παράδοση και να την εμπλουτίσουν με νέες γνώσεις. Το START έφερε την Όλγα σε επαφή με το κέντρο πολιτισμού και επικοινωνίας Honigfabrik/HoFa (Εργοστάσιο μελιού) στο Αμβούργο. Το HoFa διαθέτει πολυάριθμα εργαστήρια και στοχεύει, μεταξύ των άλλων, στη διατήρηση παλαιών χειρονακτικών τεχνικών ως κομμάτι της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς και –ακόμα πιο πολύ– μέσω της μετάδοσης των γνώσεων αυτών στην ενθάρρυνση των νεότερων γενιών να ανακαλύψουν νέους δρόμους δημιουργικότητας και ανεξαρτησίας. Το Hofa, ένα από τα παλαιότερα κοινωνικοπολιτιστικά κέντρα της Γερμανίας, διαθέτει λοιπόν την πρακτική τεχνογνωσία που ήθελε να γνωρίσει η Όλγα για το πρότζεκτ της «Roots are Routes». Πώς όμως μπορούν να ενταχθούν οι νέοι σε αυτό το έργο; Πώς μπορεί να δοθεί έμφαση στα δικά τους ενδιαφέροντα και τις προσδοκίες και πώς αυτό μπορεί να εναρμονιστεί με ένα πρότζεκτ που να μπορεί να λειτουργήσει και στην ελληνική πραγματικότητα; Η Όλγα ξεκίνησε στο HoFa ένα εργαστήριο ναυπηγικής όπου τα παιδιά σχεδιάζουν και κατασκευάζουν ένα πλεούμενο σε μικρή κλίμακα, για να εφαρμόσουν στη συνέχεια τις αποκτημένες γνώσεις στην από κοινού κατασκευή ενός μεγάλου σκάφους. Το αποτέλεσμα ξεπέρασε τελικά κάθε προσδοκία. Η Όλγα διηγείται: «Όλοι οι γονείς ήταν ενθουσιασμένοι βλέποντας τι είχαν κατορθώσει τα παιδιά τους μέσα σε 5 ημέρες, και ακόμα πιο ενθουσιώδη ήταν τα ίδια τα παιδιά από τη συμμετοχή και το έργο τους. Ερχόντουσαν καθημερινά από τις 10 το πρωί μέχρι τις 4 το απόγευμα, αν και είχαν διακοπές. Ο υπεύθυνος του εργαστηρίου ήταν τρισευτυχισμένος και θέλει τώρα όχι μόνο να επαναλάβει το εργαστήριο, αλλά και να το οργανώσει στο Μεσολόγγι για να κατασκευάσει με τα παιδιά ένα σκάφος εκεί.»

Τέτοιες επιτυχίες υπήρξαν και αλλού. Από την ανακύκλωση τροφίμων για την Αθήνα μέχρι το πρότζεκτ instagram για την καλύτερη δικτύωση μιας αστικής συνοικίας, από την επαυξημένη πραγματικότητα στην υποστήριξη των προσφύγων μέχρι το θεατρικό έργο ως μέθοδο εκμάθησης γλώσσας για νέους, από ενοποιητικά εργαστήρια κρουστών με το σώμα μέχρι το περιβαλλοντικό σχέδιο για τη διάσωση των μελισσών – η δημιουργικότητα και ο ενθουσιασμός των πολιτιστικών διαχειριστών από την Ελλάδα εντυπωσίασε πάρα πολύ τα γερμανικά ιδρύματα υποδοχής. Ο Tobias Marten από τον πολιτιστικό χώρο Waschhaus Potsdam συνοψίζει: «Η κοινωνικοπολιτική προσέγγιση είναι κάτι καινούργιο για την Ελλάδα. Είχαμε πολλές μακρές συνομιλίες πάνω στο θέμα αυτό, και η υπότροφός μας δόθηκε κυριολεκτικά με μεγάλη περιέργεια σε αυτή τη μορφή του πολιτιστικού έργου. Παράλληλα χάρισε σε μας με τις ερωτήσεις της μια νέα, φρέσκια θεώρηση του έργου μας. Αυτή η αντιπαράθεση ήταν συναρπαστική και για τις δύο πλευρές.»

Οι Έλληνες γοητεύτηκαν στη Γερμανία από τις επαγγελματικές συνθήκες παραγωγής και την άμεση επαφή με το κοινωνικό περιβάλλον. Η Όλγα το περιγράφει ως εξής: «Ένιωσα στην κυριολεξία ότι η κοινωνικοπολιτισμικότητα είναι μια ολόκληρη διαδικασία, μια διεργασία, ότι δεν μετράει το γυμνό αποτέλεσμα αλλά ο χρόνος συμμετοχής, τα χαμογελαστά πρόσωπα, οι νέες ιδέες που γεννιούνται, οι άνθρωποι που είναι πραγματικά δοσμένοι σε αυτό που κάνουν, σε κάτι που τους αρέσει. Υποθέτω λοιπόν ότι ο δρόμος είναι ο στόχος. Γιατί μπορεί μεν να ξέρεις το πού θέλεις να πας, αλλά πρέπει να ταξιδέψεις για να φτάσεις ως εκεί.»

Στη Φάση ΙΙ πραγματοποιείται άλλη μια διαδικασία επιλογής, της οποίας προηγείται μια νέα διαδικασία υποβολής αιτήσεων. Η επιλογή είναι μια δύσκολη αλλά απαραίτητη αποστολή της κριτικής επιτροπής, γιατί δεν έχουν όλοι τα εφόδια να γίνουν πολιτιστικοί διαχειριστές. Ο ενθουσιασμός χρειάζεται ως αντίβαρο τη νηφαλιότητα που απαιτούν ο προγραμματισμός του έργου και ο υπολογισμός των δαπανών του. Το τέλεια δουλεμένο Σχέδιο Α χρειάζετει ωστόσο ως εφεδρεία ένα Σχέδιο Β και ίσως και ένα Σχέδιο Γ, μια και οι απαιτήσεις είναι υψηλές. Οι 15 υπότροφοι θα λάβουν στην επόμενη φάση εφαρμογής, εκτός από την υποτροφία για την προσωπική τους διαβίωση, και μια χρηματοδότηση έως και 10.000 ευρώ για την υλοποίηση της πολιτιστικής τους πρωτοβουλίας στην Ελλάδα. Θεσσαλονίκη, βόρεια Ελλάδα, Αθήνα, νησιά – ο τόπος υλοποίησης ποικίλοι όσο και τα ίδια τα πρότζεκτ. Οι υπότροφοι επιστρέφουν συχνά, όπως και η Όλγα Δασκάλη, στην πατρίδα τους για να φέρουν πολιτιστική αλλαγή ευρύτερα στην περιοχή τους ή ειδικότερα στη γειτονιά τους.

Smallville

Το πρότζεκτ του Ηλία Αδάμ είναι άλλο ένα παράδειγμα. Επέστρεψε στο Ξυλόκαστρο στη βόρεια Πελοπόννησο για το συμμετοχικό του θέατρο «Smallville». Η μεγάλη ανταπόκριση εξανέμισε γρήγορα την αρχική του ανησυχία. Το λογότυπο με το μικρό δράκο, που ενσαρκώνει τον αουτσάιντερ, τον απροσάρμοστο αλλά και τον αξιαγάπητο, έχει κατακτήσει την πόλη – μια έξυπνη ιδέα για την καθιέρωση του πρότζεκτ. «Κατά τη σύνταξη της αίτησης του έργου δεν θα μπορούσα ποτέ να φανταστώ την πάλλουσα ατμόσφαιρα των 150 ανθρώπων που συμμετείχαν στην εναρκτήρια εκδήλωση. Η πραγματικότητα ήταν μια έκπληξη: οι άνθρωποι έγιναν ενεργά μέλη του δικτύου Smallville από την πρώτη στιγμή», λέει ο Ηλίας γεμάτος χαρά. Τώρα πρωτεύει να διατηρήσουμε την ευφορία του ξεκινήματος και να μπούμε στην ελεγχόμενη ρότα ενός σχεδίου έργου. Συνεπώς, ο Ηλίας πρέπει να συνεχίσει να δουλεύει την ιδέα της βιωσιμότητας, γιατί τέλη Ιουνίου θα παρουσιαστούν στο κοινό τα αποτελέσματα στο «Bazaar of Ideas».

Μετά την επίσημη ολοκλήρωση των πρότζεκτ στα τέλη Μαΐου οι 15 υποψήφιοι μπορούν να υποβάλουν εκ νέου αίτηση για την Φάση ΙΙΙ, το βραβείο ανάπτυξης (START Scaling Grant). Τώρα πρέπει να αποδείξουν ότι το σχέδιό τους «έπιασε» στην ελληνική πραγματικότητα και κοινωνία, να περιγράψουν τον δρόμο της μελλοντικής του εξέλιξης και το πώς θα το κάνουν μεσοπρόθεσμα οικονομικά ανεξάρτητο. Αυτή η φάση κλιμάκωσης υποστηρίζεται από τους δύο νέους Έλληνες εταίρους του προγράμματος, το Κοινωφελές Ίδρυμα Ιωάννη Σ. Λάτση και το Ίδρυμα Μποδοσάκη. Το ενδιαφέρον και η δέσμευση των δύο ελληνικών ιδρυμάτων έχει μεγάλη σημασία για το πρόγραμμα, γιατί σημαίνει αναγνώριση στην Ελλάδα.

Το πρόγραμμα έχει χρηματοδοτήσει μέχρι τώρα 90 υποτρόφους, το καλοκαίρι θα προστεθούν άλλοι 30. Οι τέως υπότροφοι οργανώνουν τον καιρό αυτόν ένα δίκτυο για την προαγωγή κοινών ενδιαφερόντων και στόχων. Αυτό αποτελεί πραγματικά τη γέννηση μιας νέας γενιάς που, χάρη στη μεταξύ τους αλληλεγγύη και την ακατάπαυστη δέσμευσή τους σε μια υγιή κοινωνία των πολιτών, δημιουργεί βάσιμες ελπίδες για το μέλλον. Το START προσφέρει ένα οικονομικό και ιδεατό πλαίσιο και δίνει, όπως υποδηλώνει η επωνυμία του, το έναυσμα, την ώθηση – οτιδήποτε άλλο βρίσκεται στα χέρια ισχυρών προσωπικοτήτων που έχουν το θάρρος και τη θέληση μέσω πολιτιστικών έργων να διαμορφώσουν δημιουργικά την κοινωνία.

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟ «START – CREATE CULTURAL CHANGE»

Οι υποψήφιοι μπορούν να υποβάλλουν τις αιτήσεις τους έως και τις 5 Απριλίου για το τέταρτο έτος προγράμματος του START. Αίτηση συμμετοχής μπορούν να υποβάλουν ανερχόμενοι πολιτιστικοί διαχειριστές από την Ελλάδα καθώς και κοινωνικοπολιτιστικά κέντρα και πρωτοβουλίες από τη Γερμανία. Περισσότερες πληροφορίες στο www.startgreece.net.

Tο τρέχον έτος προγράμματος ολοκληρώνει φέτος με το «Bazaar of Ideas» 27 με 29 Ιουνίου στη Θεσσαλονίκη. Οι 15 υπότροφοι της Φάσης ΙΙ θα παρουσιάσουν εκεί στο κοινό τα πρότζεκτ τους. Στις 28 Ιουνίου θα απονεμηθούν τα τρία βραβεία ανάπτυξης, μια επιπρόσθετη επιχορήγηση ύψους έως και 10.000 ευρώ.

Η Τζένιφερ Ταρρ εργάζεται ως διαχειριστής του προγράμματος «START – Create Cultural Change» στην ένωση Bundesvereinigung Soziokultureller Zentren. Σπούδασε Θεατρικές και Λογοτεχνικές Επιστήμες και διηύθυνε για τρία χρόνια το ελληνογερμανικό πρότζεκτ νεανικού θεάτρου «Mein Leben – mein Theater» (Η ζωή μου – το θέατρό μου) όπου πειραματίστηκε με τους νέους στη σκηνή συμμετοχικούς τρόπους συνεργασίας. Κάνει τώρα το διδακτορικό της στο Πανεπιστήμιο της Κολωνίας.

Το START είναι ένα πρόγραμμα του ιδρύματος Robert-Bosch-Stiftung, το οποίο πραγματοποιείται σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Goethe Θεσσαλονίκης και την ένωση Bundesvereinigung Soziokultureller Zentren (Ομοσπονδιακή Ένωση Κοινωνικοπολιτιστικών Κέντρων) και υποστηρίζεται από το Κοινωφελές Ίδρυμα Ιωάννη Σ. Λάτση και το Ίδρυμα Μποδοσάκη.

Κείμενο: Jennifer Tharr. Πρώτη δημοσίευση στα γερμανικά: Κulturmanagement Network Magazin. Μετάφραση: A. Τσίγκας. Φωτό: Björn Hänssler, Όλγα Δασκάλη, Αντώνιος Βαλλινδράς.

Αυτή η καταχώρηση είναι διαθέσιμη και στα: Deutsch (Γερμανικά)

Σχολιάστε