Ο Βόυτσεκ από την Κύπρο

Συνέντευξη με τον Achim Wieland, σκηνοθέτη

Αυτή η καταχώρηση είναι διαθέσιμη και στα: Deutsch (Γερμανικά)

Τέλος Νοεμβρίου 2013: Ο «Βόυτσεκ» του Γκέοργκ Μπύχνερ παίζεται στο Βερολίνο από Κύπριους ηθοποιούς σε σκηνοθεσία ενός Γερμανού που ζει στην Κύπρο. Το Ballhaus Rixdorf, σε μια εσωτερική αυλή του Kreuzberg, είναι το ιδανικό μέρος γι αυτό το έργο. Ο Βόυτσεκ, λέει ο ηθοποιός Μάριος Ιωάννου στη συνομιλία μας, δεν μπορεί να παιχθεί αξιόπιστα σε κρατικοδίαιτα θέατρα μπροστά σε ακροατήριο με επίσημη βραδινή ενδυμασία. Εδώ, σε αυτόν τον μεγάλο, φωτεινό χώρο όμως πραγματικά αναδεικνύεται.

Ακριβώς εδώ, όπου διοργανώνονταν στο παρελθόν χοροεσπερίδες, ο Βόυτσεκ και η Μαρί κινούνται συνδυασμένα, συγκλίνουν και αντιπαρέρχονται. Είναι η ιστορία μιας ορντινάντσας αξιωματικού που κατατρέχεται από τις αρχές. Από ανάγκη χρημάτων θέτει τον εαυτό του στη διάθεση ιατρικής έρευνας, τρώει μόνο μπιζέλια και γίνεται πιόνι των γιατρών. Όταν η Μαρί, με την οποία έχει ένα παιδί, απιστεί με τον αρχιτυμπανιστή, καταρρέει ο κόσμος του Βόυτσεκ…

Auf der Bühne: Woyzeck

Η δική σας εκδοχή του Βόυτσεκ είναι ένα κομμάτι για δύο πρόσωπα, για τους Κύπριους ηθοποιούς Μάριο Ιωάννου και η Μαρία Καλλινίκου. Ποιά μορφή έχουν οι υπόλοιποι ρόλοι;

Όλοι οι ρόλοι διατηρούνται, αφήσαμε το έργο όπως γράφτηκε σχεδόν 100%. Δραματουργικά ενδιαφέρον ήταν ότι έπρεπε να δουλέψουμε σχεδόν κάθε χαρακτήρα. Η Μαρί και ο Βόυτσεκ είναι πραγματικά υπαρκτοί στην σκηνή, οι δύο άλλοι σημαντικοί ρόλοι – ο στρατηγός και ο γιατρός – παρεμβάλλονται ως ηχογραφημένες φωνές από τον DJ.

Ποιος λέει τα κείμενα;

Ο ηθοποιός Μιχάλης Αριστείδου. Η φωνή είναι ελαφρά επεξεργασμένη, αλλά δεν έχει ψηφιοποιηθεί. Δεν πρέπει να ακούγεται σαν ηλεκτρονική φωνή. Στην ταινία του Στάνλεϋ Κιούμπρικ «2001: Οδύσσεια του Διαστήματος» υπάρχει ο Χαλ, ο ηλεκτρονικός εγκέφαλος του διαστημόπλοιου. Έχει μια πολύ ήρεμη και φιλική φωνή. Θέλω να υλοποιήσω την όλο και αυξανόμενη πίεση που ασκούν οι μορφές του στρατηγού και του γιατρού στους δυο πρωταγωνιστές. Είναι μια ανθρώπινη φωνή, αλλά χωρίς κανένα συναίσθημα.

Eine Frau auf der Bühne - Woyzeck

Μου αρέσει η ιδέα να παρουσιάζεται με τον τρόπο αυτό η διάσταση της εξουσίας, τα συμπλέγματα εξουσίας που συνθλίβουν τον Βόυτσεκ.

Ακριβώς. Τρίτος σημαντικός ρόλος είναι αυτός του αρχιτυμπανιστή, που εποφθαλμιεί τη Μαρί. Αυτός ακούγεται μόνο ως ήχος υπόκωφος, ένα βαθύ μπάσο. Ο ρόλος της Μαρί είναι έτσι, ώστε από τις προτάσεις της να διαφαίνεται το τι λέει ο αρχιτυμπανιστής.

Αυτό σημαίνει ότι έγινε νέα επεξεργασία;

Είχαμε την φιλοδοξία να πάρουμε απαράλλακτο ολόκληρο το κείμενο, μόνο προς το τέλος σβήσαμε περίπου το 10%. Εκτός από τους ρόλους του λοχαγού και του γιατρού μετατρέψαμε τους διαλόγους σε μονολόγους. Για παράδειγμα ο ρόλος του Αντρές, του φίλου του Βόυτσεκ, πέρασε ολόκληρος στο κείμενο του Μάριου Ιωάννου. Πολλά σημεία προέκυψαν στις πρόβες μεταξύ της δραματουργού Χριστίνας Θεοδότου και του Μάριου Ιωάννου.

Θα ήθελα να προσθέσω κάτι γι αυτή τη μείωση, για τη μετατροπή δηλαδή ενός έργου 13 ατόμων σε ένα έργο για δύο μόνο. Στόχος δεν ήταν να γίνει μετατροπή για ένα μικρό θέατρο, αλλά έγινε για τον λόγο ότι η σχέση μεταξύ των δύο πρωταγωνιστών είναι το βασικό μοτίβο του έργου του Μπύχνερ. Πιστεύω ότι ο γιατρός θα μπορούσε να είναι ένας φούρναρης, ο στρατηγός ένας ταξιτζής ή ένας μανάβης. Οι ρόλοι μπορούν να παιχθούν από όποιον έχει έστω και για μια στιγμή την εξουσία πάνω σε κάποιον άλλον.

Mann und Frau tanzen auf der Bühne - Woyzeck

Ίσως πρόκειται περισσότερο για το ερώτημα του θύτη και του θύματος. Ο Βόυτσεκ είναι περισσότερο θύτης ή θύμα; Ή και τα δυο; Γιατί η Μαρί είναι πράγματι και τα δύο συγχρόνως.

Σε πολλές παραγωγές που Βόυτσεκ με έχει ενοχλήσει ότι η Μαρί παρουσιάζεται ως πόρνη ή τσουλάκι. Αλλά αποτελεί έναν πολυδιάστατο χαρακτήρα στο ύψος του Βόυτσεκ. Μερικές φορές είναι γύναιο, αλλά είναι και μητέρα ενός παιδιού· ξαφνικά έχει τις αμφιβολίες της, μετά είναι απολύτως βέβαιη, κατόπιν αναρωτιέται για το νόημα, και αργότερα λέει στον εαυτό της, ότι θέλει να βρει ως γυναίκα τον δρόμο της. Συνήθως η Μαρί είναι μόνο το τσούλι ή η καλή μαμά κλεισμένη στο σπίτι που κάποια στιγμή κάνει μια μικρή απιστία.

Αυτή η δομή με τα δύο πρόσωπα έφερε μια αναβάθμιση του ρόλου της Μαρί.

Όταν υπάρχουν μόνο δύο πρωταγωνιστές στη σκηνή, η σχέση μεταξύ τους αποκτά μεγάλη σημασία. Η Μαρί δεν είναι εδώ απαραίτητα συχνότερα στη σκηνή, αλλά είναι εντονότερη η παρουσία της. Κάθε φορά που εμφανίζεται, περνά η σχέση του Βόυτσεκ και της Μαρί στο προσκήνιο. Όλοι οι άλλοι δεν είναι παρά απλώς φωνές. Θέμα είναι η πίεση και τη βία και το πόσο απ΄ αυτές σου φορτώνονται απ΄ έξω.

Frau liegt auf der Bühne - Woyzeck

Για εσάς λοιπόν ο Βόυτσεκ είναι λιγότερο ένα κοινωνικό δράμα, λιγότερο ένα πολιτικό θεατρικό έργο, αν και θα μπορούσε να ερμηνευτεί έτσι;

Το επίκεντρο μετατοπίστηκε στη σχέση μεταξύ των δύο. Επίσης δεν είμαι σκηνοθέτης με την κλασική έννοια, δουλεύω πολύ έντονα με πολυμέσα. Είναι το πρώτο μου «κλασικό» έργο που προσπαθώ να αποδώσω με πολυμέσα. Σημαντικά για μένα είναι τα ανομολόγητα ή τα πράγματα που γίνονται ξαφνικά αισθητά μέσα από τα μουσικά κομμάτια που ακούγονται ή μέσα από εξωτερικούς υπόκωφους ήχους για παράδειγμα.

Η πίεση δεν παραμελήθηκε παρά μόνο δουλεύτηκε αφηρημένα. Με τον τρόπο αυτόν η πίεση γίνεται σχεδόν ακόμα εντονότερα πολιτική, γιατί δεν μνημονεύεται συνέχεια ο στρατός. Η πίεση γίνεται καταφανής ως κάτι, στο οποίο πρέπει είτε να παραδοθείς ή ενάντια στο οποίο πρέπει να παλέψεις.

Σε αυτό το πλαίσιο θεωρώ την προσέγγιση αυτή ακόμα εντονότερα πολιτική, απ΄ ότι το θέμα της καταπίεσης του Βόυτσεκ από τον στρατό μόνο. Το βρήκα συναρπαστικό να μεταφέρω το κομμάτι στη σημερινή εποχή. Πρέπει να ξεφύγουμε από την πραγματικότητα, αλλά η κοινωνική συνιστώσα δεν παραλείπεται.

Ποια είναι η σχέση σου με την Κύπρο;

Ζω εκεί, αυτό αποτελεί ήδη ένα βασικό σημείο αναφοράς. Το 1995 ήμουν για πρώτη φορά στην Αθήνα, όπου ξύπνησε το ενδιαφέρον μου, γλωσσικά αλλά και ανθρώπινα.

Ερωτεύτηκα τη γλώσσα, αν και δεν την μιλώ ακόμα καλά. Το 2004 επέστρεψα στην Ελλάδα μέσω φίλων και άρχισα να ασχολούμαι με το θέατρο. Μέσω επαφών με κύπριους ηθοποιούς το επίκεντρο της ζωής μου μετατοπίστηκε από τη Ζυρίχη όλο και περισσότερο προς την Κύπρο. Το θεωρώ απίστευτα συναρπαστικό να εργάζομαι σε πολλές γλώσσες.

Ο Βόυτσεκ στα ελληνικά είναι κάτι εντελώς διαφορετικό από τον Βόυτσεκ στο πρωτότυπο. Με ενδιαφέρει να συνδέσω τα αδύνατα. Δηλαδή: ο Βόυτσεκ στα ελληνικά, να κάνω τους 13 ρόλους 2, να δουλέψω μόνο με το φως νέον και με πολύ λίγο θεατρικό φωτισμό και να δημιουργήσω μια ατμόσφαιρα που βασίζεται μόνο στο άναμμα και σβήσιμο του φωτός. Είναι ένα είδος αφήγησης με προβολέα που πραγματοποιείται με το φως και που χάνεται στο σκοτάδι. Ο ήχος προστίθεται από έναν DJ, που βρίσκεται επί σκηνής.

Auf der Bühne: Woyzeck

Γενικά ποιά είναι η λειτουργία του ήχου;

Ο ήχος για μένα έχει λειτουργεί κατατοπιστικά. Με τον ήχο μπορείς να πεις πολλά, ενώ διαθέτει παράλληλα και μια απολύτως σαγηνευτική ποιότητα. Χρησιμοποιείται ως κλισέ σε εμπορικού είδους σόου ή σε κινηματογραφικές ταινίες, όπου η μουσική χρησιμοποιείται στα συναρπαστικά σημεία.

Ή καταλαβαίνεις από τη μουσική υπόκρουση, ότι ακολουθεί κάτι ρομαντικό. Σπάνια ωστόσο χρησιμοποιείται ο ήχος τόσο σοφά όσο οι εικόνες. Παρ΄ όλο που ο ήχος είναι πιο σαγηνευτικός, πιο αινιγματικός και λιγότερο προφανής από τις εικόνες. Με αυτό τον τρόπο μπορείς να εκπλήξεις το κοινό. Έχουμε όλοι μας αρκετή παιδεία και γνωρίζουμε καλά, πώς λειτουργεί η γλώσσα και πώς οι εικόνες.

Στον ήχο είμαστε λιγότερο προκατειλημμένοι και έχουμε συνεπώς λιγότερο κλισέ στο μυαλό μας. Βλέπουμε κόκκινο χρώμα, ξέρουμε ότι θα ακολουθήσει κάτι επικίνδυνο. Σαν ήχος δεν ξέρουμε ακριβώς πώς πρέπει να ακούγεται ο επερχόμενος κίνδυνος – εκτός και αν πρόκειται για κάποιο εμπορικό soundtrack.

Μετάφραση: Αθανάσιος Τσίγκας

Αυτή η καταχώρηση είναι διαθέσιμη και στα: Deutsch (Γερμανικά)

Σχολιάστε