Οι κροκοσυλλέκτριες

Οδοιπορικό του Πασχάλη Τούνα

Αυτή η καταχώρηση είναι διαθέσιμη και στα: Deutsch (Γερμανικά)

O Πασχάλης Τούνας γράφει για την ιδιαίτερή του πατρίδα και την τοπική παράδοση της καλλιέργειας του κρόκου. Ήδη από τη μινωική εποχή γνωρίζουμε απεικονίσεις κροκοσυλλεκτριών, η δε σύγχρονη καλλιέργεια στην Κοζάνη ανάγεται στις εμπορικές σχέσεις με την Αυστρία, που έφερε τον κρόκο-σαφράν στη βόρεια Ελλάδα. Ο Πασχάλης Τούνας διηγείται την ιστορία και τις δυνατότητες καλλιέργειάς του και τις ελπίδες που τη συνοδεύουν σε περιόδους οικονομικής αναδιάρθρωσης σαν αυτή που διάγουμε.

Λίγες μέρες μετά το νέο έτος, κάθομαι σε γνωστό καφέ της πόλης της Κοζάνης, περιμένοντας τον Γιάννη και την Κατερίνα, παλαιούς συμφοιτητές μου. Είναι πια νέοι αγρότες της περιοχής οι οποίοι εξαιτίας και της οικονομικής κρίσης αποφάσισαν να στραφούν στην καλλιέργεια και παραγωγή αρωματικών φυτών και κυρίως του τοπικού κρόκου Κοζάνης, που τα τελευταία χρόνια αποτελεί το βασικό πλέον εισόδημα πολλών οικογενειών της περιοχής.

Γνωρίζοντας ήδη πως το καφέ είναι γνωστό για την μεγάλη ποικιλία τσαγιών ζήτησα από τον σερβιτόρο τον κατάλογο για να διαλέξω κάποιο από αυτά. Υπήρχε όντως μια μεγάλη γκάμα αλλά όχι τσάι με κρόκο Κοζάνης. Είχα διαβάσει για τις ευεργετικές ιδιότητες του κρόκου αλλά η εμμονή μου να πιώ κάτι από το φυτό αυτό σχετιζόταν με το πρόσφατο ταξίδι μου, για τις διακοπές των Χριστουγέννων, από Γερμανία προς Ελλάδα και τα όσα ακολούθησαν.

Krokos_Kozanis_10

Βρισκόμουν, λοιπόν, σε κατάστημα αφορολογήτων ειδών στο αεροδρόμιο του Βερολίνου. Πολύ κοντά μου μία ευπαρουσίαστη κυρία έψαχνε απεγνωσμένα να αγοράσει κρόκο-σαφράν, τον οποίο, όπως μου είπε αργότερα , τον πρόσθετε στο τσάι και όχι μόνο. Ήταν αυστριακής καταγωγής, παντρεμένη με Έλληνα, οπότε θεώρησα πώς η γνώση της για τον κρόκο είχε φυσικά σχέση με τον Έλληνα σύζυγό της. Διαψεύστηκα. Μου εξήγησε πως προερχόταν από μία μικρή πόλη στην κοιλάδα του Wachau στην κάτω Αυστρία, περιοχή γνωστή για την καλλιέργεια του Crocus austriacus ήδη από το 1200. Μάλιστα μου είπε πως η περιοχή αυτή ανήκει σε ένα δίκτυο για την διάδοση της γνώσης της κροκοκαλλιέργειας στην Ευρώπη και μεταξύ των συνεργαζόμενων φορέων είναι και ο συνεταιρισμός για τον κόκκινο κρόκο Κοζάνης.

Αγοράσαμε τα προϊόντα της τελευταίας στιγμής, η κυρία τον εκ Αυστρίας κρόκο και εγώ μια κούτα τσιγάρα, για τον θείο Φάνη, μανιώδη καπνιστή και καπνοπαραγωγό, που θα με περίμενε στο αεροδρόμιο της Θεσσαλονίκης.

Επιβιβαστήκαμε στο αεροπλάνο. Μετά από δύο περίπου ώρες ταξίδι φτάσαμε στη Θεσσαλονίκη. Αφού χαιρέτησα την κυρία από την Αυστρία και της ευχήθηκα „Καλές γιορτές“, προχώρησα προς την έξοδο του αεροδρομίου όπου με περίμενε ο θείος. Θα ακολουθούσε ένα ακόμη ταξίδι, αυτή τη φορά με αυτοκίνητο και με τελικό προορισμό την Αιανή, κοντά στην Κοζάνη. Πρόκειται για το «χωριό Καλλιούνι» για το οποίο το 1805 ο γάλλος περιηγητής Πουκεβίλ έγραφε «πως εκεί ζούν εξήντα φαμίλιες Χριστιανών, οι οποίες καταγίνονται με τον κρόκο και τον στέλνουν στην Ουγγαρία.»

Krokos_Kozanis_1
Κρόκος Κοζάνης, ©Πασχάλης Τούνας

Αφού παρέδωσα το δώρο στον θείο Φάνη ξεκινήσαμε. Τα τελευταία 5 χρόνια είχε γίνει ο επίσημός μου σωφέρ κάθε φορά που ερχόμουν από το Βερολίνο. Αν και υπάρχει τακτική συγκοινωνία, το ταξίδι με το θείο είναι πάντα μια αξέχαστη ταξιδιωτική εμπειρία. Συζητήσεις για την τρέχουσα πολιτική και όχι μόνο ζωή στην Ελλάδα και πολλές στάσεις καθ’ όλη τη διαδρομή, που για μένα ήταν ευκαιρία για φωτογραφίες και για τον ίδιο για το απαραίτητο τσιγάρο. Ποτέ δεν κάπνιζε μέσα στο αμάξι. Χρόνια προσπαθούσε να το κόψει αλλά δεν τα είχε καταφέρει, μέχρι που στην πρώτη στάση μας, λίγο πριν τα διόδια των Μαλγάρων, μου είπε πως εδώ και ένα μήνα το είχε κόψει και μάλιστα δεν θέλει πλέον να βλέπει οτιδήποτε έχει σχέση με καπνό.

Ομολογώ πως ήταν μια απροσδόκητη αλλά ευχάριστη εξέλιξη. Αμέσως τον ρώτησα τι θα κάνει με την καπνοκαλλιέργεια, αφού ήταν η μοναδική πηγή εσόδων του εδώ και πολλά χρόνια. Μου είπε πως ήδη έχει ξεκινήσει επαφές με τον Αναγκαστικό Συνεταιρισμό Κροκοπαραγωγών Κοζάνης. Μπήκαμε στο αυτοκίνητο και συνεχίσαμε την κουβέντα γύρω από τον «κόκκινο χρυσό» και την καλλιέργειά του. Είναι πράγματι χρυσός αφού ο κρόκος είναι το πιο ακριβό καρύκευμα στον κόσμο και η τιμή του ανταγωνίζεται το κόστος του χρυσού. Ένας τυπικός καλλιεργητής από τους πολλούς που υπάρχουν πλέον στο Ν. Κοζάνης μπορεί να εξασφαλίσει από την κροκοκαλλιέργεια το 20-40% του ετήσιου εισοδήματός του, μέσα σε λίγες εβδομάδες καθώς ο δραστήριος Αναγκαστικός Συνεταιρισμός Κοζάνης έχει καταφέρει να επεκτείνει την αγορά του κρόκου Κοζάνης σε αγορές εγχώριες και ξένες που δραστηριοποιούνται μεταξύ άλλων στην Τεχνολογία Τροφίμων, τη Βαφική και τη Φαρμακευτική.

Ο θείος συνέχιζε να μιλάει για τη νέα του κερδοφόρα όπως φαίνεται καλλιέργεια με τέτοιο πάθος και ένταση που η επόμενη στάση, μόλις δεύτερη στον αριθμό, να είναι λίγο έξω από την πόλη της Κοζάνης.

Είχαμε ήδη προσπεράσει τις τεράστιες εκτάσεις με ροδάκινα που πλαισιώνουν την αμφιθεατρικά χτισμένη πόλη της Βέροιας και διασχίσαμε δια μέσου πλέον του σύγχρονου αυτοκινητόδρομου της Εγνατίας τις νοτιανατολικές πλευρές του Βερμίου Όρους, με τη θέα στα Στενά του ποταμού Αλιάκμονα να κόβει την ανάσα.

Krokos_Kozanis_4
Προς Αιανή και Αλιάκμονα, © Πασχάλης Τούνας

Αυτή τη φορά η στάση δίπλα σε ένα χωράφι έξω από το χωριό Κρόκος, το κατά παράδοση κροκοπαραγωγικό χωριό της Κοζάνης, πήρε τη μορφή διάλεξης για την καλλιέργεια του πολλά υποσχόμενου στην εθνική οικονομία αρωματικού φυτού.

Αφού διαχώρισε τον κρόκο Κοζάνης, τον καλλιεργούμενο δηλαδή από τον αυτοφυή των νησιών του Αιγαίου, με καταγωγή ήδη από τα προϊστορικά χρόνια, όπως μαρτυρούν και οι τοιχογραφίες με τους κροκοσυλλέκτες σε Κνωσό και Ακρωτήρι (Σαντορίνη), υποστήριξε πως «η σημερινή καλλιέργεια του κρόκου στην περιοχή της Κοζάνης έχει εισαχθεί από την Αυστρία κατά το 17ο αιώνα όταν Κοζανίτες έμποροι, εκείνη την εποχή διατηρούσαν στενές εμπορικές σχέσεις με την Αυστρία.»

Με το άκουσμα της λέξης «Αυστρία» αμέσως θυμήθηκα την κυρία στο αεροδρόμιο του Βερολίνου και σκέφτηκα πως πιθανόν οι σημερινές επαφές του συνεταιρισμού Κοζάνης με αντίστοιχους ευρωπαϊκούς και αυστριακούς για την δημιουργία ενός δικτύου διάδοσης του κρόκου-σαφράν, είχαν ήδη ξεκινήσει εκείνη την εποχή με τη μορφή εμπορικών συναλλαγών. Και ενώ ετοιμαζόμουν να επιστρέψω στο αυτοκίνητο, ο θείος Φάνης βρισκόμενος κάπου στο κέντρο ενός χωραφιού με κάλεσε κοντά του.

Η διάλεξη είχε μετατραπεί πλέον σε βιωματικό εργαστήριο. Μου ζήτησε να φανταστώ και να μεταφερθώ νοητικά στην εποχή του φθινοπώρου, όταν αρχίζουν οι βροχές και οι ομίχλες, και η επιφάνεια του χωραφιού καλύπτεται από μωβ λουλούδια, δίνοντας την εικόνα μιας „μωβ θάλασσας“, μιάς θάλασσας του κρόκου–σαφράν που καταφέρνει να επικρατήσει έναντι του γκρίζου, αυτή την εποχή, ουρανού της Κοζάνης. Επάνω στη θάλασσα αυτή πλέει ένας μικρός στόλος γυναικών που σκυφτές και σε γραμμή ώστε να κρατούν το ρυθμό, «κόβουν τα λουλούδια, τα στρίβουν με τα τρία δάχτυλα, έτσι ώστε να κοπούν εκεί που αρχίζουν τα πέταλα» και τα μαζεύουν μέσα στις αναποδογυρισμένες ποδιές τους ή σε καλάθια. Μία κοπιαστική εργασία, καθώς γίνεται εξ ολοκλήρου με τα χέρια, και διαρκεί ένα περίπου μήνα, κάθε μέρα από την ανατολή μέχρι τη δύση του ηλίου.

Safran auf einem Tisch zur Bearbeitung
Krokos_Kozanis_5 Κρόκος Κοζάνης, © Πασχάλης Τούνας

Λίγα μέτρα πιο πέρα μια πινακίδα που έγραφε «προς Αναγκαστικό Συνεταιρισμό Κροκοπαραγωγών Κοζάνης» οδηγούσε αναμφισβήτητα στην επόμενη στάση μας. Φαινόταν λες και ο θείος είχε προσχεδιάσει το ταξίδι μας. Μία διάχυτη στον αέρα μυρωδιά, προερχόμενη σαφώς από την ουσία σαφρανάλη, το κύριο δηλαδή συστατικό του αιθέριου ελαίου στο οποίο οφείλεται το χαρακτηριστικό άρωμα του κρόκου, που γινόταν όλο και πιο έντονη όσο πλησιάζαμε στο κτίριο, μάς καλούσε να εισέλθουμε σε αυτό.

Ο θείος Φάνης ανέλαβε τον ρόλο του ξεναγού σε ένα χώρο που όπως φάνηκε τον γνώριζε πολύ καλά. Πιάνοντας το νήμα της αφήγησης από το κροκοχώραφο και την συγκομιδή του φυτού, προχώρησε στον τρόπο επεξεργασίας του. Πρώτα είπε «οι γυναίκες λιχνίζουν, τοποθετούν δηλαδή ένα παχύ στρώμα λουλουδιών επάνω σε τραπέζι και ρίχνουν πάνω τους αέρα με έναν ανεμιστήρα», ώστε να φύγουν τα μωβ πέταλα και να μείνουν οι ίνες. Αυτές με τη σειρά τους «τοποθετούνται αμέσως σε τελάρα με σίτα και στεγνώνουν σε δωμάτιο με θερμοκρασία γύρω στους 40 βαθμούς Κελσίου». Μετά το μάζεμα όλων των λουλουδιών και το στέγνωμα όλων των ινών ακολουθεί η διαλογή. Ξεχωρίζουν δηλαδή τις κόκκινες ίνες από τις κίτρινες για να απομείνει στο τέλος ο κόκκινος κρόκος, το τελικό προϊόν.

Krokos Kozanis 6
Κρόκος Κοζάνης, © Πασχάλης Τούνας

Αυτή είναι η διαδικασία συγκομιδής, συλλογής και διαλογής των ινών του κρόκου που ακολουθείται από όλους τους κροκοπαραγωγούς. Μια ιδιαίτερα κοπιαστική εργασία, την οποία, όπως μου είπε ο θείος, οι υπεύθυνοι του Συνεταιρισμού σκοπεύουν να τη μεταφέρουν ως βίωμα στους επισκέπτες του νεοσύστατου Μουσείου Κρόκου. Αγοράσαμε συσκευασμένο κρόκο και συνεχίσαμε το ταξίδι, 20 λεπτά περίπου δρόμος ως τον τελικό προορισμό.

„Willkommen“! Το καλωσόρισμα στα γερμανικά από τον Γιάννη και την Κατερίνα διέκοψε χρονικά μόνο τα περί κρόκου καθώς θεματικά ο «κόκκινος χρυσός» και ο ενθουσιασμός από την καλλιέργεια και παραγωγή του μονοπώλησαν την συνάντηση με τους παλιούς συμφοιτητές μου. Λίγες ώρες πριν είχαν παραδώσει το πολύτιμο φυτό στο συνεταιρισμό, ο οποίος θα φρόντιζε για την προώθησή του στις εγχώριες και ξένες αγορές.

Κείμενο και φωτό: Πασχάλης Τούνας.

Αυτή η καταχώρηση είναι διαθέσιμη και στα: Deutsch (Γερμανικά)

Σχολιάστε