“Σλάντεκ” – Η πορεία ενός νέου προς τον εξτρεμισμό

Αυτή η καταχώρηση είναι διαθέσιμη και στα: Deutsch (Γερμανικά)

Είναι γνωστό ότι η Αθήνα είναι μια πόλη με έντονη θεατρική δραστηριότητα. Ειδικά τα τελευταία χρόνια – παρά την κρίση – παρατηρείται έντονο ενδιαφέρον για τις θεατρικές σκηνές που προσφέρουν με πρωτότυπο τρόπο στο κοινό όψεις της μεταβλητότητας των κοινωνικών δεδομένων. Και τώρα σκηνοθέτησε ο Δημήτρης Καραντζάς το εξαιρετικό, πρώιμο έργο του Έντεν φον Χόρβατ «Σλάντεκ» στο Θέατρο Πόρτα, που άνοιξε φέτος ξανά, με ανανεωμένο προσανατολισμό και φιλόδοξους στόχους, υπό την καλλιτεχνική διεύθυνση του Θωμά Μοσχόπουλου. Από την Αθήνα μας στέλνει ανταπόκριση η συνεργάτιδά μας Μαρίνα Αγαθαγγελίδου. Περισσότερο για τον σκηνοθέτη θα μάθετε στο Λεξικό Προσώπων μας.

«Αντιμετωπίστε με σαν άνθρωπο, όχι σαν εποχή», ζητάει στο τέλος του έργου ο Σλάντεκ από το Δικαστήριο. Κι όμως, ο κεντρικός χαρακτήρας του ομώνυμου έργου του Χόρβατ είναι ένας άνθρωπος σφραγισμένος από την εποχή του: η πρώτη εκδοχή του κειμένου, αυτή που επιλέχθηκε για την παράσταση, γράφτηκε το 1928, η δράση τοποθετείται γύρω στο 1923 και εξελίσσεται με φόντο τις πολιτικές εξελίξεις των χρόνων εκείνων στη Δημοκρατία της Βαϊμάρης.

Όταν, μέσα σε συνθήκες τρομερής φτώχειας και ανέχειας, με την ανεργία και τον πληθωρισμό να εκτοξεύονται, διαμορφώνεται ένα πνευματικό και πολιτικό κλίμα όπου ανθεί ο εθνικισμός, ο μιλιταρισμός, το μίσος και ο φανατισμός, και υλοποιείται, με κινήσεις μεθοδευμένες, η άνοδος του ναζισμού.

Ο Σλάντεκ είναι ένας νεαρός άνδρας, άνεργος, χωρίς μόρφωση, χωρίς οικογένεια. Ένας άνθρωπος μοναχικός, που του αρέσει να σκέφτεται, που πιστεύει ότι οι άνθρωποι θα πρέπει να σκέφτονται από μόνοι τους. Παλιότερα ήταν με τους Σπαρτακιστές, στη συνέχεια όμως – θύμα της ιδεολογικής σύγχυσης, της προπαγάνδας και της τρομοκρατίας– εντάσσεται στον Μαύρο Στρατό. Mια παρακρατική μυστική φασιστική οργάνωση, που θεωρεί κάθε ψήγμα ελεύθερης σκέψης βλαβερό, που επιθυμεί να συνθλίψει τη δημοκρατία, ευαγγελίζεται την «εθνική δικτατορία» και ομνύει στον πόλεμο, που εξολοθρεύει όποιον έχει αντίθετη γνώμη ως προδότη της πατρίδας. Έξοχος ο ηθοποιός Άρης Μπαλής στην απόδοση ενός χαρακτήρα που γυρεύει εναγωνίως να ανήκει κάπου και να πιστέψει σε κάτι, να πιαστεί από ένα νόημα, να ενεργήσει με βάση έναν «ανώτερο σκοπό». Και κατόπιν, καθώς η υπαρξιακή απορία μέσα του διογκώνεται, να εξηγήσει, να δικαιολογήσει, να κρατηθεί όρθιος, να μη σωριαστεί κάτω.

Η σκηνοθεσία του Καραντζά δεν ενδιαφέρεται να εικονογραφήσει την εποχή του έργου, ούτε να υπογραμμίσει τις αντιστοιχίες της με την πολιτική και οικονομική συγκυρία των τελευταίων ετών στην Ελλάδα και στην Ευρώπη. Δουλεύοντας, όπως και στις προηγούμενες σκηνοθεσίες του, στην κατεύθυνση ενός σκηνικού μινιμαλισμού, χωρίς σκηνικά (παρά μόνο καρέκλες, μία για κάθε ηθοποιό), ο Καραντζάς στήνει μια παράσταση ακριβείας, στο κέντρο τής οποίας βρίσκεται ο ίδιος ο λόγος. Η έντεχνη και στοχευμένη εκφορά του λόγου, συνοδευόμενη από τη σημαίνουσα στάση του σώματος και χειρονομία, αντικαθιστά έτσι τη σκηνική αναπαράσταση και δράση, που απουσιάζει εντελώς ή παρουσιάζεται πολύ ελλειπτικά. Το κείμενο αντιμετωπίζεται ως λεκτική παρτιτούρα και αποδίδεται από έναν καλοκουρδισμένο θίασο.

Στην εναλλαγή και στο πλέξιμο των φωνών, στην ομιλία, στο μουρμουρητό, στο σφύριγμα, στο τραγούδι, αντηχούν οι διαφορετικές ιδεολογίες (παράλληλα με την ιστορία του Σλάντεκ ξετυλίγεται η ιστορία του ειρηνιστή Φραντς), η ρητορική, η προπαγάνδα, η συμμόρφωση, η αντίσταση, η καταδίκη. Ο συγγραφέας εστιάζει στην επώαση, την εξάπλωση και την υπόγεια δράση του φασισμού και φωτίζει τον ρόλο της κρατικής εξουσίας – η οποία αρχικά υποστηρίζει τη δράση του Μαύρου Στρατού και στη συνέχεια τον εξαναγκάζει δια της βίας σε διάλυση και οδηγεί τα μέλη του ενώπιον της δικαιοσύνης. Συγχρόνως όμως αναδεικνύει το ψυχολογικό υπόβαθρο, τα κίνητρα των πράξεων, τις αντιφάσεις, τις εσωτερικές και εξωτερικές συγκρούσεις.

Στην καρδιά του έργου βρίσκεται το θέμα της σχέσης μεταξύ ατόμου και συνόλου, το θέμα της ταυτότητας, της συνείδησης και της ατομικής ευθύνης. Εδώ βρίσκει έρεισμα και το ενδιαφέρον του Καραντζά για το μοίρασμα ενός ρόλου σε περισσότερους ηθοποιούς και για την ομαδική, χορική εκφώνηση του κειμένου. Συγχρόνως, ορισμένοι ηθοποιοί καλούνται να «ερμηνεύσουν» περισσότερους ρόλους, όπως η σπουδαία Μαρία Κεχαγιόγλου που αναλαμβάνει όλους τους γυναικείους ρόλους του έργου. Δεν είναι το χτίσιμο αυτοτελών χαρακτήρων αυτό που μετράει εδώ, αλλά μάλλον ο τρόπος με τον οποίο ένας ρόλος αντανακλά και διαχέεται στους υπόλοιπους, ο τρόπος με τον οποίο το άτομο αφομοιώνεται από την ομάδα, η ιδεολογία επιβάλλεται και η ισχύς εδραιώνεται – χωρίς να χάνεται, ωστόσο, ποτέ από τον ορίζοντα η δυνατότητα επιλογής μιας διαφορετικής στάσης.

Κείμενο και παράσταση αποκαλύπτουν έτσι –πίσω από την αφαιρετική φόρμα και πέρα από την ομοιομορφία που επιβάλλει ο ολοκληρωτισμός– μια πολυπρισματική προσέγγιση, η οποία δεν περιγράφει ούτε προσφέρει έτοιμες απαντήσεις, αλλά υποβάλλει και διερωτάται.

Φωτό: Γκέλυ Καλαμπάκα

“Σλάντεκ” του Έντεν φον Χόρβατ

«Στην αρχή νόμιζα ότι η ζωή χωρίς κανόνες δεν έχει νόημα. Τώρα ξέρω ότι δεν έχει νόημα έτσι κι αλλιώς. Κι αυτός είναι ο χειρότερος κανόνας»

O Σλάντεκ του Έντεν φον Χόρβατ σε σκηνοθεσία Δημήτρη Καραντζά, αν και ολοκλήρωσε τον κύκλο προγραμματισμένων παραστάσεων, θα παιχτεί άλλες 3 φορές στο Θέατρο Πόρτα (την Τετάρτη 14 Ιανουαρίου 20.00, την Κυριακή 18 Ιανουαρίου 22.00, την Τέταρτη 21 Ιανουαρίου 20.00).
Ενα έργο που μιλάει για τα πιο άγρια ένστικτά μας, την ανάγκη ύπαρξης μιας ανώτερης δύναμης και την πραγματική αδυναμία του ανθρώπινου είδους να αντιδράσει σε μια κοινωνία απόλυτης αστάθειας και διάσπασης. Ερμηνεύουν οι Αντώνης Αντωνόπουλος, Μαρία Κεχαγιόγλου, Γιάννης Κλίνης, Άρης Μπαλής, Μιχάλης Οικονόμου, Αργύρης Πανταζάρας, Αινείας Τσαμάτης.
O Σλάντεκ είναι ένας νέος χωρίς μόρφωση και δουλειά σε αναζήτηση προσανατολισμού μέσα στις οικονομικές και κοινωνικές θύελλες του μεσοπολέμου. Μοιάζει παντελώς ανίκανος να οραματιστεί μια ειρηνική ζωή. Τελικά εντάσσεται στους κόλπους του Μαύρου Στρατού, μιας σκληροπυρηνικής φασιστικής ομάδας που εκπαιδεύει/εκτρέφει δολοφόνους για το «καλό της πατρίδας». Ένα έγκλημα γίνεται αφορμή για μια ατέρμονη αντιπαράθεση ιδεολογιών.
Το έργο του Χόρβατ είναι ένα πολιτικό υπαρξιακό δράμα, ένας προβληματισμός για την αγωνιώδη ανάγκη του ανθρώπου να ανήκει, ακόμα και θυσιάζοντας την ανθρώπινη του υπόσταση. Ένα από τα λιγότερα γνωστά αριστουργήματα του σπουδαίου Γερμανό-Αυστρο-Ούγγρου συγγραφέα γραμμένο το 1929, λίγο πριν ο Ναζισμός αναρριχηθεί στην εξουσία με επικίνδυνα ενδιαφέρουσες αντιστοιχίες στο σήμερα.

Σκηνοθεσία Δημήτρης Καραντζάς
Μετάφραση–βοηθός σκηνοθέτης Θεοδώρα Καπράλου
Ηχητική δραματουργία – Μουσική κειμένου Δημήτρης Καμαρωτός
Σκηνικά–Κοστούμια Ιωάννα Τσάμη
Κίνηση Σταυρούλα Σιάμου
Φωτισμοί Αλέκος Αναστασίου

Ερμηνεύουν Αντώνης Αντωνόπουλος, Μαρία Κεχαγιόγλου, Γιάννης Κλίνης, Άρης Μπαλής, Μιχάλης Οικονόμου, Αργύρης Πανταζάρας, Αινείας Τσαμάτης

Λίγα λόγια για τον συγγραφέα
Έντεν φον Χόρβατ

Ο Χόρβατ γεννήθηκε το 1901 στην περιοχή Fiume της Ουγγαρίας, από πατέρα διπλωμάτη και, ακολουθώντας τις μεταθέσεις του πατέρα του, έζησε σε πολλές διαφορετικές πόλεις της Γερμανίας και της Αυστροουγγαρίας. Ο συνθέτης Siegfried Kallenberg του παραγγέλνει το πρώτο του έργο, το κείμενο για μία μουσικοχοροθεατρική παράσταση (Το βιβλίο των χορών). Ο Χόρβατ απογοητεύεται από το αποτέλεσμα, συνεχίζει όμως να γράφει –πάντοτε στη γερμανική γλώσσα–, καταστρέφοντας ό,τι δεν του αρέσει. Έργα του αρχίζουν να εκδίδονται και να παίζονται και ο Χόρβατ κερδίζει το βραβείο Kleist για το θεατρικό «Ιστορίες από το δάσος της Βιέννης». Η άνοδος του ναζισμού τον αναγκάζει να εγκαταλείψει το Βερολίνο, καθώς έχει κινήσει την αντιπάθεια και τις υποψίες των ναζί. Όταν η Γερμανία εισβάλλει στην Αυστρία, ο Χόρβατ φεύγει από τη Βιέννη με απώτερο προορισμό την Αμερική, δεν θα φτάσει όμως ποτέ. Την 1η Ιουνίου του 1938, ο Χόρβατ σκοτώνεται στο Παρίσι από το κλαδί ενός δέντρου, όπου είχε αναζητήσει καταφύγιο από μια καταιγίδα. Έγραψε συνολικά 21 θεατρικά έργα και 4 πεζά, συμπεριλαμβανομένου του μυθιστορήματος που τον έκανε διάσημο στην Ευρώπη, «Νέοι χωρίς Θεό».

Μεσογείων 59,
115 26 Αθήνα
τηλ. 210 77 11 333
www.porta-theatre.gr

ΠΑΡΑΤΑΣΗ ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΩΝ
11 – 21 Ιανουαρίου 2015

ΗΜΕΡΕΣ ΚΑΙ ΩΡΕΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΩΝ
Κυριακή 11 Ιανουαρίου 22.00
Τετάρτη 14 Ιανουαρίου 20.00
Κυριακή 18 Ιανουαρίου 22.00
Τέταρτη 21 Ιανουαρίου 20.00

ΤΙΜΕΣ ΕΙΣΙΤΗΡΙΩΝ
Κανονικό 15 €
Φοιτητικό, ομαδικό, ανέργων 10 €

ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ
95 λεπτά (χωρίς διάλειμμα)

TRAILER ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ: https://www.youtube.com/watch?v=9V3MS4CfotI, https://www.facebook.com/PortaTheatreAthens
ΠΡΟΠΩΛΗΣΗ ΕΙΣΙΤΗΡΙΩΝ
www.viva.gr, τηλ. 11876, Public, Παπασωτηρίου, Seven Spots, Ιανός, Reload

Αυτή η καταχώρηση είναι διαθέσιμη και στα: Deutsch (Γερμανικά)