Αυτή η καταχώρηση είναι διαθέσιμη και στα: Deutsch (Γερμανικά)
Μόλις άρχισε στους γερμανικούς κινηματογράφους η προβολή της ταινίας του Γιάννη Οικονομίδη «Το μικρό ψάρι» (με γερμανικό τίτλο «Stratos – The Storm Inside»). Το 2014 είχε εντυπωσιάσει στο διαγωνιστικό τμήμα της Berlinale με τον γλωσσικό και εικαστικό της ριζοσπαστισμό, ενώ οι απεικονίσεις τής σωματικής και ψυχολογικής βίας υπήρξαν αμφιλεγόμενες. Το diablog.eu συναντήθηκε με τον Πέτρο Ζερβό, έναν από τους ηθοποιούς της ταινίας, για να μιλήσουν για τη δημιουργία της ταινίας, αλλά και για το δικό του καλλιτεχνικό έργο ως δημιουργός κόμικς και σκιτσογράφος. Περισσότερα για τον Πέτρο Ζερβό θα βρείτε στο «Who is who», το τρέιλερ της ταινίας μπορείτε να το δείτε εδώ.
Πέτρο, είχες συμμετάσχει και στην προηγούμενη ταινία του Οικονομίδη, στον «Μαχαιροβγάλτη». Πώς έγινες από σκιτσογράφος ηθοποιός ταινίας;
Ο Γιάννης χρησιμοποιεί συχνά για δευτερεύοντες ρόλους ερασιτέχνες ηθοποιούς από τους φίλους του, όπως την κλασική τραγουδίστρια Σόνια Θεοδωρίδου ή την τηλεοπτική παρουσιάστρια Πόπη Τσαπανίδου. Στην προηγούμενη ταινία είχα έναν σύντομο ρόλο, ένα πέρασμα. Όταν λοιπόν μεταξύ σοβαρού και αστείου με ρώτησε αν θέλω να συμμετάσχω και στο «Μικρό ψάρι» εγώ είπα εντάξει. Όταν μου πρότεινε ρόλο με διάλογο δίστασα αρχικά, γιατί δεν είμαι επαγγελματίας ηθοποιός.
Το επάγγελμα του ηθοποιού και του σκιτσογράφου έχουν κάτι το κοινό;
Να, και τα δύο είναι τέχνες της εικόνας.
…που δουλεύουν όμως και με τον λόγο.
Ναι, κατά βάση τα κόμικς είναι ένα είδος συγγενικό με τον κινηματογράφο γιατί και στα δύο υπάρχει το θέμα της αφήγησης. Απ΄ την άλλη ο ηθοποιός κάνει κάτι το τελείως διαφορετικό από τον σκιτσογράφο. Αυτό το πάντρεμα μπόρεσε να γίνει επειδή ο Γιάννης κάνει έναν ρεαλιστικό κινηματογράφο. Βασικά αυτό που λέει ο Γιάννης είναι να είσαι ο εαυτός σου στις συνθήκες του συγκεκριμένου ήρωα.
Πώς θα ΄μουνα εγώ σαν Πέτρος Ζερβός αν αντιμετώπιζα τις σεναριακές προϋποθέσεις; Πώς θα ΄ταν αν ήμουνα ο Μάκης, ένας άνθρωπος που ζει σε κάποια συνοικία και έχει μια αδελφή, μια μικρή ανιψιά, έναν πατέρα κατάκοιτο; Έχω την ψυχολογία τού Μάκη, αλλά την εκφορά του λόγου του Πέτρου. Αυτό το κάνει ο Γιάννης Οικονομίδης και με τους επαγγελματίες ηθοποιούς. Ο Γιάννης τους βάζει να πετάξουν όλη την υποκριτική τους γνώση που έχουν κυρίως από στο θέατρο για να βρουν τον δρόμο του ρεαλισμού του.
Η εκφορά του λόγου στις ταινίες του Οικονομίδη είναι ιδιαίτερη, έρχεται στο φως μια μεγάλη βαρβαρότητα και χυδαιότητα. Πώς αντιμετωπίζετε εσείς οι ηθοποιοί το θέμα της βίας; Αντλείτε από την προσωπική σας εμπειρία, από αυτό που έχετε κι σεις μέσα σας;
Ναι, ο Γιάννης γλιστρά ως σκηνοθέτης και λίγο στον ρόλο του ψυχαναλυτή. Ξέρει να «διαβάζει» τους ανθρώπους και ξέρει και να τους χειρίζεται για να μπορέσει να πετύχει το αποτέλεσμα που θέλει για την ταινία. Σε μένα είπε για παράδειγμα: Θέλω αυτόν το θυμό σου, αυτόν τον θυμό μέσα σου, να τον εκφράσεις.
Να τον κάνεις δημιουργικό και να τον μεταβάλλεις σε τέχνη;.
Η διαδικασία του να παίζεις είναι κατά ένα τρόπο και μια ψυχοθεραπεία. Η προσέγγιση νομίζω ότι είναι σωστή γιατί οδηγεί σε ένα συγκεκριμένο αισθητικό αποτέλεσμα. Ο Γιάννης δίνει επίσης μεγάλη σημασία στις μακροχρόνιες και έντονες πρόβες. Κάναμε πρόβες συνολικά έξι μήνες, ο καθένας ξεχωριστά ή και όλοι μαζί. Εγώ για παράδειγμα πήγαινα 3 φορές τη βδομάδα για 2- 3 ώρες σ΄ ένα υπόγειο στα Εξάρχεια στο κτήριο που ήταν η παραγωγή. Έτσι το σενάριο, που αρχικά είναι ένα νεκρό κείμενο, αποκτά σάρκα και οστά. Αφενός μαθαίνουμε τα λόγια και αφετέρου δοκιμάζεται ο χαρακτήρας. Στο τέλος ο Μάκης ήταν άλλο άτομα απ΄ ό,τι ήταν στην αρχή. Και στους άλλους ρόλους ήταν έτσι, ακόμη και στον Στράτο, τον πρωταγωνιστή. Έγινε όλο και πιο εσωστρεφής, πιο συγκρατημένος, ενώ οι άλλοι γινόντουσαν όλο και πιο επιθετικοί.
Είσαι ως σκιτσογράφος αυτοδίδακτος όπως και σαν ηθοποιός;
Σχεδίαζα πάντα καλά και με ευχέρεια, αλλά ήμουν αυτοδίδακτος μέχρι που σπούδασα αρχιτεκτονική, που μου έδωσε μια σχεδιαστική και καλλιτεχνική παιδεία.
Αναφέρθηκες προηγούμενα στην αφήγηση ως στοιχείο του κόμικ, σε αντίθεση με το καρτούν. Ποιό είδος σ΄ αρέσει περισσότερο;
Από καθαρή τεμπελιά προτιμώ το καρτούν.
Το καρτούν είναι όμως μάλλον πιο δύσκολο, γιατί σε μια εικόνα έχεις ολόκληρη την αφήγηση.
Ναι, είναι μια συμπυκνωμένη αφήγηση, ενώ το κόμικ είναι αφήγηση σε πολλά καρέ και έχει πολλή δουλειά. Δυστυχώς στην Ελλάδα δεν υπάρχει καλή αγορά για κόμικς. Για να κάνεις ένα κόμικ θέλεις δύο-τρεις μήνες, αλλά ποιός τους πληρώνει. Οπότε στρέφεσαι στο καρτούν για συνεργασία με εφημερίδες ή περιοδικά για να μπορέσει να έχεις κάποιο υποτυπώδες εισόδημα.
Μαζί με άλλους καλλιτέχνες δημοσίευσες σκίτσα κατά του ρατσισμού. Αυτό θέτει το ερώτημα, τι επέμβαση μπορείς να έχεις στο κοινωνικό γίγνεσθαι με την τέχνη;
Πολλά βέβαια δεν μπορείς ν΄ αλλάξεις, αλλά μπορείς να συμβάλλεις στην ευαισθητοποίηση. Δεν απευθύνομαι με το σκίτσο στον Χρυσαυγίτη, αλλά στους άλλους, σε αυτούς που μπορείς να ευαισθητοποιήσεις στο θέμα αυτό.
Μάλλον αυτό είναι και το μικροαστικό στρώμα που δείχνει ο Οικονομίδης στις ταινίες του, οι φιγούρες που ανήκουν εν μέρει στον υπόκοσμο και που αποτελούν ακριβώς αυτό το στρώμα που παράγει τον καθημερινό φασισμό. Εκεί φυτρώνουν όλα όσα μπορούν να γίνουν ακραία προς στα δεξιά. Το πιάνεις κι αυτό μέσα στα σκίτσα σου;
Πρέπει να πω ότι ως σκιτσογράφο μ΄ έχει επηρεάσει ο Γιάννης ακόμα και με τη γλώσσα του. Αυτό επέδρασε απελευθερωτικά πάνω μου. Η γλώσσα μου έγινε πιο άμεση, κατονομάζει τα πράγματα, που δεν σημαίνει όμως ότι είναι χυδαία. Ο ήρωας των καρτούν μου είναι επίσης ο μικροαστός. Βασικά μ΄ ενδιαφέρει ένας μέσος άνθρωπος, ο μικροαστός, στον οποίο πάνε συνήθως όλα στραβά, ο κλασικά ηττημένος. Ο ηττημένος είναι για τον καλλιτέχνη μια πιο ενδιαφέρουσα φιγούρα απ΄ ό,τι ο πετυχημένος.
Σχεδιάζεις όμως και πολιτικούς. Είναι απλώς παραγγελία των εφημερίδων ή σ΄ ενδιαφέρουν και πραγματικά;
Παλιότερα ασχολιόμουν κυρίως με το κοινωνικό σκίτσο γενικά, όπως με τη μόλυνση του πλανήτη ή με τη βία. Τα τελευταία χρόνια το σκίτσο μου άρχισε να γίνεται πιο πολιτικό και ν΄ αναφέρεται και στους πρωταγωνιστές της πολιτικής επικαιρότητας. Η ζωή γινόταν πιο σκληρή, έτσι έγινε και το σκίτσο πιο πολιτικό. Ένιωσα ότι έπρεπε να σχολιάζω αυτά που συνέβαιναν. Κι έτσι κατέληξα ξανά εκεί όπου ξεκίνησα ως σκιτσογράφος στη δεκαετία του ΄80: στο πολιτικό σκίτσο. Γιατί τότε ήταν έντονο το πολιτικό κλίμα.
Σε μια μεγάλη περίοδο ανάμεσα στο 1990 και το 2005 επικρατούσε μια λογική lifestyle. Τότε ένιωσα καλλιτεχνικά να αδειάζω, να μην έχω έδαφος να πατήσω. Τότε δεν είχε νόημα να κάνω πολιτικά σκίτσα. Είχε αδειάσει η ίδια η πραγματικότητα. Ο κόσμος περνούσε καλά, είχε στο μυαλό του υλιστικά θέματα, και το να μιλάς για προβλήματα σήμαινε μιζέρια, ηττοπάθεια. Οπότε κι΄ εγώ ένιωσα ότι ήμουν εκτός κλίματος. Μετά τους Ολυμπιακούς άρχισε να φαίνεται πια ότι η χώρα οδηγείται σιγά σιγά σε μια φοβερή κρίση.
Αυτό άλλαξε τα σκίτσα σου;
Σήμερα –πιο μεγάλος και πιο ώριμος – μπορώ να μιλήσω με μεγαλύτερη απόσταση για τα πράγματα που με απασχολούσαν και τότε, όταν ήμουν νέος. Ζούμε σε μια κοινωνία ταξική και στα ενδιάμεσα το είχαμε ξεχάσει αυτό. Νομίζαμε ότι είμαστε όλοι προνομιούχοι. Νομίζαμε ότι μόνο ένας βλάκας δεν τα καταφέρνει στη ζωή.
Απ΄ αυτή την άποψη είμαι κοντά στη δουλειά του Γιάννη που ασχολιόταν εξαρχής με τέτοια θέματα. Στην ουσία κάνει πολιτικές ταινίες που δεν έχουν να κάνουν με την καθημερινή επικαιρότητα, αλλά δείχνουν μια κάποια καθημερινή πραγματικότητα. Απ΄ αυτή την άποψη έγινε κι η δικιά μου δουλειά πιο ρεαλιστική. Ακούγεται σαν αντίφαση, αλλά από τον θυμό, που έχω απέναντι σε αυτά που συμβαίνουν, βγαίνει κάτι δημιουργικό που παράγει μεν ένα χαμόγελο, αλλά και σε προβληματίζει.
Εικονογράφηση: Πέτρος Ζερβός, Filmstills από “Stratos – The Storm Inside”, ©Real Fiction Filmverleih
Αυτή η καταχώρηση είναι διαθέσιμη και στα: Deutsch (Γερμανικά)