Bauhaus στη σκιά του Παρθενώνα

Ένα οδοιπορικό του Ίγκο Σταρτς

Αυτή η καταχώρηση είναι διαθέσιμη και στα: Deutsch (Γερμανικά)

Εκατό χρόνια Bauhaus – η Αθήνα συνεορτάζει: Το 1919 ο Βάλτερ Γκρόπιους ίδρυσε το Bauhaus στη Βαϊμάρη ως σχολή καλών τεχνών. Το 2019 γιορτάζουμε την εκατοστή επέτειο αυτής της ίδρυσης και στην Αθήνα. Ο ιστορικός τέχνης Ίγκο Σταρτς ακολουθεί για το diablog.eu τα ίχνη που άφησε το Bauhaus στην Αθήνα.

Φέτος γιορτάζεται παγκοσμίως η ίδρυση του Bauhaus το 1919. Στόχος αυτής της πρωτοποριακής σχολής ήταν η ανανέωση της αρχιτεκτονικής και τεχνών και η συνεισφορά στην κοινωνική αλλαγή. Η επιρροή του Bauhaus στην αρχιτεκτονική ακτινοβολεί μέχρι σήμερα. Το Ινστιτούτο Goethe Αθηνών παρουσιάζει από τις 20 Μαρτίου μέχρι τις 19 Απριλίου 2019 την έκθεση «Bauhaus Imaginista» που συνοδεύεται από ένα πλούσιο πρόγραμμα εκδηλώσεων.

Ακούγοντας «Αθήνα» η πρώτη μας σκέψη πηγαίνει στην ομώνυμη αρχαία πόλη –την πολιτισμική κοιτίδα της Δύσης–, στην Ακρόπολη και στον Παρθενώνα. Λίγοι μάλλον είναι αυτοί που τη συνδυάζουν με τη σύγχρονη πολεοδομία και αρχιτεκτονική. Τα σύγχρονα κτήρια της Αθήνας μας δίνουν ως επί το πλείστον την εντύπωση ότι συχνά και αναπόφευκτα αποτελούν μια δυσάρεστη αντίθεση στην αρχαία και νεοκλασική κληρονομιά. Αλλά όσοι παρατηρούν πιο προσεκτικά μπορούν να δουν ότι στη νοτιοανατολική Ευρώπη υφίσταται πράγματι μια αξιοσημείωτη και ποιοτική κληρονομιά σύγχρονης αρχιτεκτονικής.

Αρκεί να φέρουμε στη μνήμη μας ότι εδώ διοργανώθηκε το 1933 το 4ο Διεθνές Συνέδριο Μοντέρνας Αρχιτεκτονικής (IV C.I.A.M.) από το οποίο προέκυψε η «Χάρτα των Αθηνών», η ερμηνεία των συμπερασμάτων του συνεδρίου από τον αρχιτέκτονα Le Corbusier. Το σημαντικό αυτό κείμενο περιλαμβάνει βασικές πληροφορίες σχετικά με τη λειτουργική πόλη, δηλ. τα βασικές αρχές του σύγχρονου πολεοδομικού σχεδιασμού. Όταν δημοσιεύτηκε η διακήρυξη αυτή, το Bauhaus είχε ήδη κλείσει αναγκαστικά λόγω των περιοριστικών μέτρων των γερμανών εθνικοσοσιαλιστών. Αλλά ας επιστρέψουμε στη σύγχρονη Αθήνα των ημερών μας: πού λοιπόν βρίσκουμε στην Αθήνα ίχνη του Bauhaus;

Neubau mit treppe
Ωδείο Αθηνών, ©Ingo Starz

Το Ωδείο Αθηνών στη γωνία Ρηγίλλης και Βασιλέως Κωνσταντίνου είναι ένα καλό παράδειγμα αρχιτεκτονικής επηρεασμένης από το Bauhaus. Η επιμήκης κυβική μορφή του, στην οποία ενσωματώνεται ένας χώρος πρασίνου και ένας φωταγωγός που φτάνει μέχρι το υπόγειο, καθορίζεται από λειτουργικότητα και λιτή εμφάνιση. Μια περιμετρική στοά συνδέει με δυο κλιμακοστάσια τον όροφο και το υπόγειο και οδηγεί στην ισόγεια κεντρική είσοδο στη μια από τις δυο στενές πλευρές του κτηρίου και στον δημόσια προσβάσιμο χώρο. Ο σχεδιασμός των εσωτερικών χώρων και οι πολυάριθμες λεπτομέρειες κάνουν αμέσως σαφές ότι το κτήριο αυτό εκφράζει μια ενιαία δημιουργική ιδέα. Το ημιτελές αμφιθέατρο, όπου στη documenta 14 στεγάστηκε μια ακουστική-σκηνογραφική εγκατάσταση, ανάγει τη μορφή του στο αρχαίο θέατρο. Ο αρχιτέκτονας του Ωδείου Αθηνών, Ιωάννης Δεσποτόπουλος (1903-1992), σπούδασε στο Bauhaus όταν διευθυντής του ήταν ο Βάλτερ Γκρόπιους (1883-1969). Ο Δεσποτόπουλος είχε σχεδιάσει το 1959 ένα μεγάλο πολιτιστικό κτηριακό συγκρότημα για την Αθήνα, από το οποίο πραγματοποιήθηκε τελικά όμως μόνο το ωδείο.

Gang mit Marmor
Ωδείο Αθηνών, ©Ingo Starz

Τον Βάλτερ Γκρόπιους τον συναντάμε και αλλού στην Αθήνα. Σε απόσταση είκοσι λεπτών με τα πόδια από το Ωδείο Αθηνών συναντάμε επί της Βασιλίσσης Σοφίας τα κτήρια της Πρεσβείας των Ηνωμένων Πολιτειών. Το παλαιότερο εξ αυτών υλοποιήθηκε μεταξύ 1959 και 1961 σε σχέδια του Γκρόπιους. Είναι ένα από τα σημαντικότερα μοντέρνα κτήρια της Αθήνας και οι κομψοί πυλώνες του αποτελούν αναφορά στον Παρθενώνα. Άλλη μια αναφορά στο ναό της Παρθένου Αθηνάς στέφει μια νεόδμητη κατασκευή: είναι ο λεγόμενος «Φάρος» στην οροφή της νέας Εθνικής Λυρικής Σκηνής που σχεδίασε ο διακεκριμένος Ρέντσο Πιάνο στο Κέντρο Πολιτισμού του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος.

Ο αρχιτεκτονικός μοντερνισμός έχει αφήσει πολλά ίχνη στην Αθήνα, τα οποία είναι λίγο-πολύ συνδεδεμένα με τις ιδέες του Bauhaus. Στα μισά ανάμεσα στο Ωδείο και την πρεσβεία των ΗΠΑ ορθώνεται για παράδειγμα το ξενοδοχείο Χίλτον, που εγκαινιάστηκε το 1963. Εντύπωση προκαλεί το κατά μήκος ελαφρώς κυρτωμένο πολυώροφο κτήριο και το μεγάλων διαστάσεων ανάγλυφο του Γιάννη Μόραλη στη πλευρά του ξενοδοχείου που βλέπει προς το κέντρο.

Hotel Hilton Athen
Χίλτον Αθηνών, ©Α. Τσίγκας

Ενδιαφέρον είναι επίσης και ένα συγκρότημα πολυκατοικιών στη Λεωφόρο Αλεξάνδρας που κτίστηκε μεταξύ 1933 και 1935 για να στεγάσει πρόσφυγες του 1922. Ο λιτή πρόσοψη, οι λειτουργικές κατόψεις και πολλές λεπτομέρειες ανάγονται σαφώς στις ιδέες της Νέας Δόμησης του Bauhaus.

altes Mehrfamilienhaus mit Balkonen und bröckelndem Putz
Προσφυγικές πολυκατοικίες, ©Ingo Starz

Όποιος περιδιαβαίνει την Αθήνα με τα μάτια ανοιχτά συναντά πολλά παραδείγματα αρχιτεκτονικής που ακολουθούν τα πρότυπα του Bauhaus. Μια κριτική ματιά στο έργο και την έκφραση της αρχιτεκτονικής γενιάς-μαθητών του Γκρόπιους αποκαλύπτει και μια πηγή έμπνευσης που μας οδηγεί κατευθείαν στην Ελλάδα: μιλάμε για τα πάλλευκα ασβεστωμένα κυκλαδίτικα σπίτια. Αυτή η αρχιτεκτονική των απλών, κυβικών όγκων αποτελεί ένα από τα σημεία αναφοράς της Νέας Δόμησης. Μπορούμε επομένως να ισχυριστούμε δίχως άλλο, ότι το Bauhaus είχε την απαρχή του εν μέρει στην Ελλάδα.

Ο Ίγκο Σταρτς είναι ιστορικός τέχνης και εργάζεται ως επιμελητής και κριτικός στην Αθήνα. Περιστασιακά ξεναγεί ενδιαφερόμενους στην ελληνική πρωτεύουσα πέρα από τα τετριμμένα τουριστικά μονοπάτια, παρουσιάζοντας μια μοντέρνα και σύγχρονη Αθήνα: https://drp-kulturtours.de/reisen/kulturmetropole-athen.

Κείμενο: Ingo Starz. Φωτογραφίες: Ingo Starz, Α. Τσίγκας. Μετάφραση: Α. Τσίγκας.

Αυτή η καταχώρηση είναι διαθέσιμη και στα: Deutsch (Γερμανικά)

Σχολιάστε