Οι καρποί της γης μας

Ένα μικρό ταξίδι στο χρόνο με την Αγγελίνα Πίκουλα

Αυτή η καταχώρηση είναι διαθέσιμη και στα: Deutsch (Γερμανικά)

Σταφύλια και ελιές: οι καρποί της ελληνικής γης. Η νεαρή συγγραφέας Αντζελίνα Πίκουλα, που σπουδάζει στο Βερολίνο, μας ταξιδεύει στον χρόνο στο χωριό των προγόνων της στην Κέρκυρα.

Οι αναμνήσεις συνδυάζονται σχεδόν πάντα με τις εποχές. Έτσι λοιπόν ο μήνας Σεπτέμβριος είναι σημαδιακός μιας και μαζί με την αλλαγή μιας ολόκληρης εποχής, φτάνει η απόλυτη στιγμή και κορύφωση για εκείνους που καταπιάνονται με τη γη, συγκεκριμένα με την παραγωγή του κρασιού. Η ελιά έρχεται για να μαζευτεί μόνο αργότερα, το Νοέμβριο ή το Δεκέμβριο. Για εμένα λοιπόν ο μήνας των γενεθλίων μου έχει έντονο άρωμα φρεσκοπατημένου σταφυλιού. Βυσσινιά πόδια, βυσσινιά χέρια. Το κρασί που βγάζαμε το λέγαμε μαύρο και αυτό ήταν το χρώμα του: ένα βαθύ κόκκινο, σχεδόν μαύρο.

ελαιοτριβείο

Ακόμη και τα άσπρα τσαμπιά που έρχονταν καμιά φορά να ανακατευτούν με τα μαύρα, δεν έφταναν για να σβήσουν το μαύρο χρώμα. Πολλές φορές θυμάμαι το χώρο του ελαιοτριβείου ως σημείο συνάντησης της οικογένειας. Εκεί και η συνάντηση όλων των καρπών λόγω της ανάγκης για κατάλληλα εργαλεία. Φυσικά το πάτημα των ζουμερών σταφυλιών γινόταν μέσα σε μία τεράστια ξύλινη λεκάνη στην αυλή του παππού. Ήταν εκείνο το πάτημα που καθαρίζει τον εργάτη από κάθε κούραση, εξαγνίζοντας τη ψυχή του. Η πρόσθετη ζάχαρη ύστερα στα σκαφόνια θα έπεφτε εφόσον ήταν απαραίτητη. Και όσα υπολλείματα σταφυλιών έμεναν θα στίβονταν στο πιεστήριο. Το μάζεμα του μούστου υπήρξε το μικρό θαύμα μιας ολόκληρης εποχής δίπλα στα κλήματα.

Και αν το κρασί φλέρταρε με τον Σεπτέμβριο, τότε η ελιά έφτανε ύστερα για να διατηρήσει αυξημένο το ενδιαφέρον και την αγάπη για δράση τους περισσότερο παγωμένους μήνες. Οι ελιές μας ήταν ψηλές, γεγονός που δυσκόλευε τη συγκομιδή του καρπού μιας και το μάδημα αυτού ήταν αδύνατο. Τα κλαριά της ελιάς, μεγάλα ή μικρά, οφείλουν να αντικρίζουν τα απλωμένα δίχτυα, αλλιώς θα χανόταν πολύτιμος καρπός. Ύστερα τα δάχτυλα μας μπλέκονταν στα δίχτυα και το δέρμα τριβόταν για ώρες απάνω σε επιφάνειες. Εάν οι ελιές δεν είναι άρρωστες, θα δίνουν καρπό μέχρι και τον Απρίλιο.

Ένα παιχνίδι παράλληλων διεργασιών: Η ελιά που μαζεύεται, μπαίνει στα σακιά και οδηγείται στο ελαιοτριβείο για να αλεσθεί. Ποτέ μου δεν είδα το πελώριο πέτρινο λιθάρι στη μέση του ελαιοτριβείου να ζωντανεύει με τη κίνηση του αλόγου. Γεννήθηκα σε έναν μεταγενέστερο χρόνο όπου οι μηχανές κάνουν τη δουλειά. Μερικά χρόνια πριν όμως η ελιά λαμπύριζε κάτω από το ημίφως καθώς πολτοποιούταν κάτω από τον στρόγγυλο αυτό λίθο, βγάζοντας τα ζουμιά της. Τα μουλάρια ή τα άλογα αναλάμβαναν τότε το δύσκολο έργο της περιστροφής. Για αυτό το λόγο η φροντίδα των ζώων υπήρξε σημαντική. Ο μικρός στάβλος δίπλα από το ελαιοτριβείο φιλοξενούσε τα άλογα και μερικά ξύλα για τον χειμώνα.

ελαιοτριβείο

Το ελαιοτριβείο που εκθειάζεται παρακάτω αποτελεί οικογενειακό κειμήλιο και παρόλο που πλέον δε χρησιμοποιείται – σε αντίθεση με παλαιότερα όπου παππούς και προπάππους ζούσαν αποκλειστικά από αυτή την ενασχόληση – διατηρείται σε καλή κατάσταση. Είναι περίεργο το πώς η ιστορία τελικά καταφέρνει συχνά να έχει περισσότερη δύναμη από το μέλλον, αφήνοντας τις αναμνήσεις να αιωρούνται ολοζώντανες στο νου. Όπως έμαθα λοιπόν από τη γιαγιά και τον πατέρα μου, το ελαιοτριβείο υπολογίζεται ότι κατασκευάστηκε γύρω στα 1900 με πρωτοβουλία του προπάππου Διγενή. Τα μηχανήματα επιβεβαιώνουν το χρόνο γέννησης του ελαιοτριβείου – Μηχανουργείον Προμηθεύς 1908 η επιγραφή πάνω στην πελώρια πρέσα.

Ο πατέρας μου μιλάει με ενθουσιασμό για τον παππού του Διγενή. Εκείνος έφερε τότε περί το έτος 1900 ντόπιους μαστόρους που μαζί με την οικογένεια οικοδόμησαν το ελαιοτριβείο αυτό χρησιμοποιώντας απλά υλικά όπως πέτρα, λάσπη και ασβέστη. Την οροφή φτιάχνουν αρκετά ξύλινα, κυπαρισσένια δοκάρια καθώς και κεραμίδια για την περαιτέρω ασφάλιση της σκεπής. Υπάρχουν και άλλοι χώροι μικρότεροι δίπλα από το κύριο μεγάλο χώρο του ελαιοτριβείου, οι οποίοι χρησίμευαν κυρίως ως αποθηκευτικοί χώροι (μποτίλιες για τη συντήρηση του κρασιού, λαδιού αλλά και ξυδιού κ.α.). «Να θυμάσαι», μου έλεγε ο πατέρας μου. «Το κρασί θέλει ίσκιο και υγρασία γιατί ξινίζει. Η ελιά είναι πιο ανθεκτική».

Μέσα στο χώρου του ελαιοτριβείου υπάρχουν βέβαια και άλλα παλιά εργαλεία (κυρίως γεωργικά εργαλεία), αρκετά από αυτά σήμερα σε λάθος θέση μιας και δε χρησιμοποιούνται πια. Παρόλο αυτά η γοητεία τους παραμένει το ίδιο ισχυρή μέσα στο βαθύ πέρασμα του χρόνου. Η πρέσα παίζει σημαντικότατο ρόλο σε αυτό το ελαιοτριβείο παλιού τύπου και σίγουρα για την εποχή εκείνη αποτελεί καινοτομία. Είναι ένα εργαλείο αρκετά σημαντικό. Η διαδικασία βέβαια δεν είναι καθόλου εύκολη. Αντίθετα είναι μάλλον επίπονη και χρονοβόρα, καθώς το υγρό που περιείχε ο πολτός (ή αλλιώς το ζυμάρι) ρέει με αργούς ρυθμούς και η μη μηχανοκίνητη δυνατότητα ανάγκαζε στην ουσία τον εργάτη να κάνει εκείνος όλη τη δουλειά βάζοντας τον ώμο του κάτω από το κινούμενο τμήμα και πιέζοντας με όλη του τη δύναμη προς τα πάνω. Στόχος ήταν να συγκεντρωθεί το ακάθαρτο ελαιόλαδο, το οποίο μεταφερόταν στη λίμπα (ένα είδος στέρνας) και αναμειγνυόταν με βραστό νερό από τα καζάνια.

ελαιοτριβείο

Υπάρχουν τόσα που θέλει κανείς να εξομολογηθεί όταν νιώθει τις αναμνήσεις τόσο έντονα ριζωμένες μέσα του, τόσο φρέσκιες και μοναδικές. Η ιστορία δίνει από μόνη της εξαιρετικά στοιχεία όχι μόνο για τις καταβολές κάποιου, αλλά ακόμα και για τον ίδιο του τον εαυτό. Για αυτό το λόγο ανακαλύπτει κανείς καλύτερα την ίδια του την ύπαρξη όταν ξεκινά να ταξιδεύει θαρραλέα μέσα στο χρόνο, το χρόνο που είναι αθάνατος έτσι όπως νομίζω. Τα λόγια πολλές φορές δεν επαρκούν όμως για να χτίσουν αρκετά δυνατές εικόνες μέσα στην ανθρώπινη φαντασία, οπότε επέλεξα να πω την ιστορία μου – τη δική μου και όλων των προηγούμενων μου – μέσα από φωτογραφίες που μαρτυρούν το αναλλοίωτο μέσα στο χρόνο.

Το ελαιοτριβείο βρίσκεται στη περιοχή Πικουλάτικα (Δήμος Αχιλλείων) και αποτελεί κληρονομιά της οικογένειας Ξενοφών Πίκουλας. Το παρόν φωτογραφικό αφιέρωμα καθώς και το παραπάνω άρθρο είναι αφιερωμένο στην οικογένεια μου, στο μικρό υπέροχο χωριό στο νησί της Κέρκυρας, στο οποίο και μεγάλωσα και στους κατοίκους του που κρατούν το όνομα «Πίκουλας» από το ιταλικό piccolo, δηλαδή μικρός. Το χωριό των μικρών.

Κείμενο και φωτό: Αγγελίνα Πίκουλα.

Αυτή η καταχώρηση είναι διαθέσιμη και στα: Deutsch (Γερμανικά)

Σχολιάστε