Faces of Athens: Η σιωπή ως κοινωνική διαμαρτυρία

Βιντεοεγκατάσταση του Bernhard Hetzenauer

Αυτή η καταχώρηση είναι διαθέσιμη και στα: Deutsch (Γερμανικά)

1/6/2017: Στο Künstlerhaus στη Βιέννη παρουσιάζονται η βιντεοεγκατάσταση «Faces of Athens» του Μπέρνχαρντ Χέτσεναουερ και η έκθεση «Walking Through… Thessaloniki/Vienna» με καλλιτέχνες από την Αυστρία και την Ελλάδα. Το diablog.eu συνομίλησε με τον Χέτσεναουερ για το έργο του. Τη συνέντευξη πήραν οι Sophie Pouget και Francesca Narduzzi στα πλαίσια παράδοσης στο Πανεπιστήμιο του Σάλτσμπουργκ υπό τη διεύθυνση της Αντονία Ραχόφερ. Το κοινό θα έχει τη δυνατότητα να δει τα δύο πρότζεκτ έως τις 15/7.

Το νεότερο έργο του Μπέρνχαρντ Χέτσεναουερ είναι το «Faces of Athens». Είναι μια βιντεοεγκατάσταση που αναφέρεται στη δεινή κατάσταση του ελληνικού συστήματος υγείας. Η ιατρική περίθαλψη στην Ελλάδα πάσχει από τη σοβαρή οικονομική κρίση που πλήττει τη χώρα. Πολλοί δεν έχουν καν τους πόρους για να επισκεφτούν ιατρείο. Αυτή η δραματική εξέλιξη και ο τρόπος με τον οποίο τα ευρωπαϊκά μέσα ενημέρωσης ασχολήθηκαν και ασχολούνται και με το θέμα αυτό, έκανε τον Μπέρνχαρντ Χέτσεναουερ να πραγματοποιήσει την εγκατάσταση. Οι βιντεολήψεις δείχνουν ανθρώπους σε κοντινό πλάνο που κοιτάζουν αμίλητοι την κάμερα. Μιλούν ωστόσο με βόις όβερ για τη ζωή τους και τη σημερινή κατάσταση στην Ελλάδα. Το όλο έργο αποτελείται από συνολικά 20 πορτρέτα και πρόκειται να παρουσιαστεί σε μουσεία και γκαλερί στις πόλεις Βερολίνο, Βιέννη, Βελιγράδι, Αθήνα, Λονδίνο και Νέα Υόρκη το 2017.

Τι σας κίνησε στη δημιουργία του «Faces of Athens»; Ποιό ήταν το έναυσμα;

Το καλοκαίρι του 2015 ήμουν στην Πόλη του Μεξικού για κάποιο πρότζεκτ. Παρότι μακριά παρακολουθούσα την κάλυψη της κρίσης στην Ελλάδα από τα ΜΜΕ της Γερμανίας και της Αυστρίας. Το ύφος και η στάση των συντακτών με ενοχλούσαν πολύ. Ο τρόπος με τον οποίο οι γερμανόφωνοι δημοσιογράφοι αναφέρονταν στην Ελλάδα μου φαινόταν εντελώς αντιεπαγγελματικός, κυριολεκτικά απρεπής. Η έντονη εσωτερική αντίσταση που αισθάνθηκα με οδήγησε τελικά στην ιδέα να πραγματοποιήσω ένα δικό μου πρότζεκτ για να δώσω μορφή σε μια διαφοροποιημένη, πιο ανθρώπινη και πιο τίμια εικόνα της δύσκολης οικονομικής κατάστασης των Ελλήνων. Όταν άκουσα για τον γιατρό Γιώργο Βήχα και το «Μητροπολιτικό Κοινωνικό Ιατρείο Ελληνικού (ΜΚΙΕ)» ήρθε από μόνη της η απόφαση να επιστρέψω από το Μεξικό στην Ευρώπη για ένα καινούργιο πρότζεκτ. Κινήθηκα από το γεγονός ότι η πλειοψηφία του ελληνικού πληθυσμού υποφέρει μαζικά από τα μέτρα λιτότητας που επιβλήθηκαν από την τρόικα, ενώ η εμβέλεια των δεινών αυτών συνήθως ωραιοποιείται, συγκαλύπτεται ή και αγνοείται τελείως στην Κεντρική Ευρώπη.

Γιατί δεν μιλούν τα 20 άτομα απευθείας στο βίντεο, παρά ακούγεται η διήγησή τους από το οφ;

Η σιωπή ή βουβαμάρα τους αποτελεί ένα σημαντικό εννοιολογικό στοιχείο του βίντεο. Πολλά γερμανόφωνα μήντια ενημέρωναν για την Ελλάδα –και συνεχίζουν ως επί το πλείστον να το κάνουν– υποτιμώντας χονδροειδώς τη δραματική κατάσταση. Τα όσα υπομένουν σήμερα πολλοί Έλληνες απλούστατα δεν αντιμετωπίζονται σοβαρά και διεισδυτικά στα γερμανόφωνα μέσα ενημέρωσης. Αυτή η «σιωπή» που ασκείται στα γεωγραφικά μας πλάτη αποτελεί προγραμματικό σχέδιο της εγκατάστασής μου.

Επιπλέον μέσω του οπτικού περιορισμού που επιβάλλω ενθαρρύνονται οι θεατές να εμπλακούν συναισθηματικά και να ασχοληθούν με το πρόσωπο του κάθε αφηγητή. Σε αυτή της διάσταση εικόνας και ήχου, οι ιστορίες στο οφ οδηγούν τελικά σε μια συμπυκνωμένη αφήγηση.

Τι αντιδράσεις προκαλεί αυτό το σιωπηλό κοίταγμα κατά τη γνώμη σας;

Ένα σιωπηλό κοίταγμα στην καθημερινή μας ζωή είναι φυσικά κάτι το τελείως διαφορετικό από μια αντίστοιχη ματιά σε κάποια ταινία ή βίντεο. Ένα απευθείας κοίταγμα στα μάτια αγγίζει τον θεατή άμεσα, χωρίς να είναι υποχρεωμένος –όπως θα ήταν στην καθημερινή πραγματικότητα– να αποστρέψει τη δική του ηδονοβλεπτική ματιά. Ένα άμεσο, βουβό και παρατεταμένο κινηματογραφικό κοίταγμα στα μάτια επιτρέπει στον θεατή να μην αποστρέψει το βλέμμα από συστολή ή αναστολή και να εξετάσει ακριβώς τη ματιά του άλλου. Είναι παράδοξο να μπορούμε να αντιμετωπίσουμε ένα βλέμμα που μοιάζει να μας κοιτά στα μάτια, ενώ τελικά δεν είναι παρά μόνο το άμεσο κοίταγμα σε μια μηχανή λήψης. Οι πρωταγωνιστές γνώριζαν φυσικά ότι άλλοι άνθρωποι θα έβλεπαν τα πορτρέτα τους. Από τη σκοπιά αυτή το βλέμμα του θεατή αποτελεί δίχως άλλο μια νοητή προβολή προς την κατεύθυνση των Ελλήνων πολιτών, που υπό την πίεση της ΕΕ υποφέρουν κάτω από τα αυστηρά μέτρα λιτότητας. Μια σιωπηλή ματιά αποτελεί ταυτόχρονα τόσο νοηματικό φορέα όσο και οθόνη προβολής.

Πού έγιναν οι λήψεις και πώς βρήκατε τους πρωταγωνιστές σας;

Οι εικόνες και οι ήχοι λήφθηκαν κυρίως στα κοινωνικά ιατρεία Ελληνικού, Πειραιά και της πλατείας Ομονοίας. Γιατροί, εθελοντές και ασθενείς ήταν αρχικά δύσπιστοι απέναντί ​​μας. Με τις τακτικές μας επισκέψεις καταφέραμε να τους πείσουμε σιγά-σιγά, ότι σε αντίθεση με τα γερμανόφωνα τηλεοπτικά συνεργεία αποβλέπαμε σε μια βαθύτερη και ειλικρινέστερη ανάλυση της κρίσης. Εμπιστοσύνη ενέπνευσε και το γεγονός ότι το συνεργείο μας αποτελείτο από δύο μόνο μέλη. Χρησιμότατη ήταν και η πρόθυμη υποστήριξη της Μαρίας Μόσχου από τον αυστριακό σύλλογο ανθρωπιστικής βοήθειας για την Ελλάδα Griechenlandhilfe, που μας συμπαραστάθηκε έμπρακτα και μας στήριξε με τη φιλική της διάθεση και τις καλές της επαφές.

Σε ποιά γλώσσα έγιναν οι συνεντεύξεις;

Όπου ήταν δυνατόν έγιναν στα αγγλικά. Με όσους δεν κατείχαν τα αγγλικά μιλήσαμε ελληνικά. Φοιτητές διερμηνείας του Πανεπιστημίου Αθηνών μας βοήθησαν στη μετάφραση.

Πώς υλοποιήσατε τις ιδέες σας;

Αφετηρία αποτέλεσαν οι συνεντεύξεις που κάναμε με τον καρδιολόγο Δρ. Γιώργο Βήχα. Με άλλους γιατρούς και εθελοντές ίδρυσε το «Μητροπολιτικό Κοινωνικό Ιατρείο Ελληνικού (ΜΚΙΕ)» όπου ασθενείς που δεν καλύπτονται πια από την ασφάλιση υγείας νοσηλεύονται δωρεάν και λαμβάνουν φαρμακευτική αγωγή. Οι γιατροί και το προσωπικό είναι εθελοντές και συνήθως εργάζονται εκεί μετά από το κανονικό τους ωράριο εργασίας σε άλλα νοσοκομεία. Επεκτείναμε την έρευνά μας και σε άλλα δυο ΜΚΙ, το ένα κοντά στην πλατεία Ομονοίας και το άλλο στον Πειραιά, όπου πήραμε επί τόπου συνεντεύξεις και κάναμε γυρίσματα.

Μπορεί η τέχνη να αλλάξει την κοινωνική πραγματικότητα;

Πάνω σε αυτό το ερώτημα δεν μπορώ να απαντήσω κατηγορηματικά, μπορώ όμως να πω μια ιστορία. Πριν από χρόνια –ήμουν τότε φοιτητής στο Πανεπιστήμιο Εφαρμοσμένων Τεχνών της Βιέννης– επισκέφτηκα στο Παρίσι τον αυστριακό σκηνοθέτη Χούμπερτ Σάουπερ του οποίου το ντοκιμαντέρ «Darwin’s Nightmare» εκτιμούσα πολύ. Η συζήτησή μας τελικά κατέληξε ακριβώς στο παραπάνω ερώτημα. Εγώ αμφέβαλα ότι ένα ντοκιμαντέρ θα μπορούσε να αλλάξει έμπρακτα κάτι στην πορεία των γεγονότων στο σημερινό παγκόσμιο σύστημα αγοράς. Ο Χούμπερτ Σάουπερ είπε μόνο: «Άσχετα με το τι κάνεις, πάντα κάτι αλλάζει, ακόμα κι σε μικρή μόνο κλίμακα. Με τις πράξεις σου επηρεάζεις άμεσα τους ανθρώπους γύρω σου. Έτσι αλλάζεις κάθε μέρα και λιγάκι το άμεσο περιβάλλον σου. Η συμπεριφορά και οι επιλογές σου αλλάζουν τον κόσμο όλο.»

Στο πνεύμα αυτό αντιλαμβάνομαι και σήμερα τη δυνατότητα για αλλαγή που κουβαλάει μέσα του ο κινηματογράφος και η τέχνη γενικότερα: ένα και μόνο έργο μάλλον δεν μπορεί να αλλάξει αμέσως τα κοινωνικά προβλήματα της εποχής μας. Αλλά κάθε ιδέα, κάθε σπίθα, κάθε έκλαμψη ηθικού σθένους –που σημαίνει πάντα τη λήψη σαφούς θέσης απέναντι στην ανθρωπιά– είναι σαν σπόρος που πέφτει στη γη και παραμένει εκεί στην αφάνεια έως ότου –ίσως πολύ αργότερα– φυτρώσει ένα βλαστάρι από το οποίο θα μεγαλώσει με τη σειρά του –ίσως ακόμα πιο αργά– ένα ολόκληρο δέντρο…

Ο Μπέρνχαρντ Χέτσεναουερ γεννήθηκε στο Ίνσμπρουκ της Αυστρίας, σπούδασε σκηνογραφία, κινηματογραφία και ψυχοθεραπεία Gestalt στη Βιέννη, τη Νέα Υόρκη, το Κίτο του Ισημερινού, το Μπουένος Άιρες και το Αμβούργο. Μετά το πτυχίο στο Πανεπιστήμιο Εφαρμοσμένων Τεχνών της Βιέννης ακολούθησε ένα μεταπτυχιακό στην Ακαδημία Καλών Τεχνών του Αμβούργου. Εργάζεται ως συγγραφέας και δημιουργός μήντια, σκηνοθέτης, εικονολήπτης και παραγωγός. Το έργο του έχει παρουσιαστεί σε φεστιβάλ και εκθέσεις, στον κινηματογράφο και την τηλεόραση. Επανειλημμένες επισκέψεις του στην Αργεντινή, τον Ισημερινό και το Μεξικό τον ενέπνευσαν για πολλά ντοκιμαντέρ που διακρίθηκαν με ποικίλα βραβεία.

Συνέντευξη: Sophie Pouget, Francesca Narduzzi, Bernhard Hetzenauer. Μετάφραση: Α. Τσίγκας. Φωτό: Faces of Athens, Bernhard Hetzenauer.

Αυτή η καταχώρηση είναι διαθέσιμη και στα: Deutsch (Γερμανικά)

Σχολιάστε